Vào ngày 17 tháng 3 năm 2024, các cuộc biểu tình bắt đầu ở Cuba, chủ yếu ở thành phố Santiago, thành phố lớn thứ hai của đất nước này, để phản đối tình trạng thiếu lương thực và mất điện.
Cuba đang trải qua cuộc khủng hoảng dân sinh tồi tệ nhất kể từ đầu những năm 1990. Chính phủ Cuba đổ lỗi cho lệnh phong tỏa của Mỹ áp dụng kể từ khi Đảng Cộng sản Cuba lên nắm quyền tại nước này. Cuba cáo buộc Mỹ đã khuấy động tình trạng bất ổn tại Cuba, một cáo buộc mà Mỹ đã bác bỏ.
1. Bối cảnh
Vào ngày 12 tháng 1 năm 2021, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bổ sung Cuba vào danh sách Nhà nước tài trợ khủng bố, thực hiện một loạt lệnh trừng phạt kinh tế mới đối với nước này. Chính phủ Cuba đã hy vọng rằng Tổng thống Joe Biden sẽ loại Cuba khỏi danh sách, tuy nhiên Biden đã hoàn toàn lảng tránh vấn đề này, và theo các nguồn tin từ chính phủ Cuba, Bieden đã không đáp lại một số lời kêu gọi tổ chức một cuộc gặp ngoại giao để đưa Cuba khỏi danh sách trên.
Trong một thông cáo báo chí ngay sau khi bắt đầu các cuộc biểu tình, chính phủ Cuba gọi việc đưa Cuba vào danh sách Nhà nước tài trợ khủng bố là yếu tố nghiêm trọng nhất trong các lệnh trừng phạt của Mỹ. Nghị sĩ Mỹ Joaquin Castro (D-TX20) gọi việc Biden không loại Cuba ra khỏi danh sách là “một cơ hội bị bỏ lỡ nghiêm trọng khiến cuộc sống hàng ngày của người dân Cuba trở nên tồi tệ hơn”. Với việc trở thành Nhà nước tài trợ cho chủ nghĩa khủng bố, các biện pháp trừng phạt kinh tế mới được thực hiện nhằm ngăn cản đầu tư nước ngoài của bên thứ ba tới Cuba, vì các công ty đó sẽ bị cấm kinh doanh tại Mỹ theo Đạo luật Helms–Burton. Ngoài ra, việc đưa Cuba vào danh sách trên đã hạn chế khách du lịch đến Cuba, cụ thể là từ Liên minh Châu Âu.
Kể từ đại dịch COVID-19, giá xăng dầu tại Cuba đã tăng 500%, điều này đặc biệt gây khó khăn cho Cuba khi phần lớn điện của nước này được các nhà máy điện đốt dầu tạo ra. Trước đó, Cuba đã dựa vào một trong số ít đồng minh của mình là Venezuela để bán dầu với giá chiết khấu, nhưng do những khó khăn kinh tế của Venezuela, mối quan hệ đặc biệt giữa hai quốc gia này đã phải chấm dứt. Do tình trạng thiếu nhiên liệu nên tình trạng mất điện luân phiên xảy ra trên diện rộng ở các thành phố lớn của Cuba. Cuba cũng dựa vào nhập khẩu thực phẩm nhưng do sức mua yếu của đồng peso Cuba nên họ mua gần như toàn bộ hàng nhập khẩu bằng dự trữ ngoại tệ. Những nguồn tiền dự trữ này lại được sử dụng hầu hết để mua nhiên liệu, chỉ còn lại rất ít để nhập khẩu lương thực, cùng với mùa màng kém đã dẫn đến tình trạng thiếu lương thực.
2. Phản ứng
Chính phủ Cuba nhanh chóng cung cấp gạo và sữa, nhưng sự bất mãn vẫn tiếp tục. Cuba đã liên hệ với Chương trình Lương thực Thế giới để xin sữa bột và các mặt hàng khác để giúp giải quyết tình trạng thiếu thốn này.
Chủ tịch Cuba Miguel Díaz-Canel đã viết trên mạng X rằng “Các chính trị gia tầm thường và những kẻ khủng bố trực tuyến đã xếp hàng từ Nam Florida để hâm nóng đường phố Cuba bằng những thông điệp can thiệp và kêu gọi nổi loạn. Họ không còn mong muốn nào khác nữa.” Ngoài ra, trong một thông cáo báo chí, chính phủ Cuba tuyên bố rằng toàn bộ “sinh kế duy nhất của vùng Nam Florida là ngành công nghiệp xâm lược Cuba.”
Trong nỗ lực ngăn chặn các cuộc biểu tình, chính phủ Cuba đã cắt mọi quyền truy cập vào Internet để ngăn cản những người tổ chức biểu tình như cách chính phủ đã làm với các cuộc biểu tình ở Cuba năm 2021. Đáp lại, một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao cho biết: “Các quy định của Mỹ cho phép một số dịch vụ dựa trên internet nhất định hỗ trợ người dân Cuba.” Nghị sĩ Mỹ gốc Cuba, Carlos A. Giménez (R-FL28), đã kêu gọi chính quyền Biden cung cấp dịch vụ Internet vệ tinh cho những người biểu tình tại Cuba.
María Payá Acevedo, con gái của nhà bất đồng chính kiến Cuba bị ám sát Oswaldo Payá, và là một trong những nhân vật đối lập hàng đầu ở Cuba sống lưu vong ở Miami, tuyên bố rằng sáng kiến “Cuba tự quyết” của bà đang kêu gọi các nhà lãnh đạo quốc tế sát cánh và hỗ trợ những người biểu tình để đảm bảo một quá trình chuyển đổi Cuba một cách hòa bình sang chế độ dân chủ. Sáng kiến “Cuba tự quyết” đã vạch ra kế hoạch bốn bước để thực hiện dân chủ, bước đầu tiên là công nhận và đảm bảo việc bảo vệ nhân quyền cho tất cả người dân Cuba, bước thứ hai là “một cuộc trưng cầu dân ý mang tính ràng buộc thực hiện bảo đảm bầu cử và minh bạch” nhằm chấm dứt chế độ đơn đảng, thứ ba là “khởi động quá trình chuyển đổi nhằm thiết lập các thể chế dân chủ” và cuối cùng là “các cuộc bầu cử tự do và đa đảng” để thành lập một chính phủ mới.
Vào ngày 18 tháng 3, Cuba triệu tập nhà ngoại giao cấp cao nhất của Mỹ, Đại biện lâm thời Benjamin Ziff. Carlos Fernández de Cossío, Thứ trưởng Ngoại giao Cuba, đã gửi công hàm phản đối tới Ziff tố cáo Mỹ vì “hành vi can thiệp” và “thông điệp vu khống”. Công hàm cho rằng các báo cáo về các cuộc biểu tình không phản ánh “các vấn đề nội bộ của thực tế Cuba”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Vedant Patel đáp lại rằng “Mỹ không đứng sau những cuộc biểu tình này ở Cuba và cáo buộc về điều đó là vô lý.”
Các nữ nghị sĩ Mỹ và con gái của những người Cuba lưu vong, María Elvira Salazar (R-FL27), đã phát biểu trong một cuộc phỏng vấn với The Hill rằng “Tôi hy vọng cuộc khủng hoảng này và các cuộc biểu tình ở Santiago de Cuba sẽ phơi bày những thất bại của chủ nghĩa cộng sản và dẫn đến sự kết thúc của chế độ độc tài.”
Thượng nghị sĩ Mỹ Rick Scott đã đưa ra tuyên bố kêu gọi Mỹ sát cánh cùng “những người dân Cuba dũng cảm”.
Đại sứ quán Mỹ tuyên bố rằng “Chúng tôi kêu gọi chính phủ Cuba tôn trọng nhân quyền của những người biểu tình và đáp ứng các nhu cầu chính đáng của người dân Cuba”. Carlos Fernández de Cossío gọi tuyên bố của đại sứ quán Mỹ là “thiếu tôn trọng” và “can thiệp công khai vào công việc nội bộ của Cuba.”
Johana Tablada, nhà ngoại giao hàng đầu của Cuba tại Mỹ, tuyên bố rằng mục tiêu của chính phủ Mỹ là “thay đổi chế độ” chống lại Đảng Cộng sản cầm quyền hiện nay.
Vào ngày 18 tháng 3, Phó Thủ tướng Nga, Dmitry Chernyshenko, đã ca ngợi mối quan hệ kinh tế ngày càng sâu sắc giữa Nga và Cuba, đồng thời nói rằng hơn 100 công ty Nga đã bắt đầu kinh doanh ở Cuba và tham gia vào các ngành công nghiệp nặng, năng lượng, ngân hàng, nông nghiệp, CNTT và du lịch. Chernyshenko tuyên bố rằng “Cuba là một đồng minh đáng tin cậy của Nga.” Ngoài ra, vào năm 2023, Cuba đã triển khai hệ thống thanh toán MIR của Nga và một số người Cuba đã tình nguyện chiến đấu bên phía Nga trong cuộc xâm lược Ukraine kể từ năm 2022.
Vào ngày 22 tháng 3, cựu Tổng thống và ứng cử viên Đảng Cộng hòa năm 2024, Donald Trump, đã đăng một video lên Truth Social với nội dung “Tôi muốn bày tỏ sự ngưỡng mộ và ủng hộ đối với tất cả những người dân dũng cảm của Cuba, những người đang đứng lên chống lại chế độ cộng sản. Điều này không dễ dàng, và chúng tôi đánh giá cao điều đó và nó sẽ được thay đổi.” Trump gợi ý rằng việc thay đổi chế độ ở Cuba sẽ là một trong những quan điểm chính sách đối ngoại của ông nếu ông tái đắc cử.
