Bài: Dạ Ngân
Tôi đi về quê 1 tuần, vừa mới lên. Tôi nghĩ nhiều suốt chuyến đi, không phải chuyện LNA và DTP mà là chuyện cái lồng báo Văn Nghệ mà tôi đã làm việc ở đó 10 năm 1998 – 2008. Thực sự tôi không muốn viết gì về cái quãng ấy, Hồi ký tôi cũng không nhắc đậm. Đơn giản vì tôi không lần nào trở lại nơi ấy khi tôi về hưu, đơn giản vì tôi đã tuyên bố ra khỏi Hội nhà văn VN năm 2013. Đơn giản vì nơi ấy không còn khiến mình vui hay buồn với nó.
Sau khi tốt nghiệp Viết Văn Nguyễn Du khóa 5 (1993 – 1997), tôi có đơn xin việc gửi nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm lúc đó là Bộ trưởng Bộ VH & TT kiêm Tổng thư ký Hội nhà văn VN. Khi biết tôi sẽ được nhận về cơ quan Hội, nhà văn Anh Đức ủy viên BCH lừng lẫy nhiều nhiệm kỳ giẫy lên “Cô ta mà về đó tôi không ra HN họp đâu đấy”. Eo ơi, chính nhà thơ Hữu Thỉnh nói với tôi việc ấy và ngạc nhiên. Nhưng tôi không ngạc nhiên, bởi vì Nam bộ có hai nhà văn đình đám là Anh Đức và Nguyễn Quang Sáng thì tôi chỉ thân với NQS mà thôi. Bạn văn vong niên có thể trà dư tửu hậu với nhau chủ yếu vì liên tài và hợp tính cách.
Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thuyết phục Hữu Thỉnh khi ấy là TBT báo, rằng “Văn Nghệ cần một nhà văn Nam bộ có mặt và làm biên tập ở đó, có vẫn hơn không”. Thời Nguyên Ngọc, báo VN được lên bờ, sau đó người ta hất Nguyên Ngọc đi thì báo VN lại xuống ruộng và sau Linh Nghiệm, báo VN đã xuống hố, một cú đạp “Thấy chưa, chúng nó là lũ nguy hiểm như thế đó, thấy chưa?” Anh Thân chồng tôi yêu VN thời Nguyên Ngọc, tiếc cho VN và nói một câu hình ảnh “Lần này thì người ta kẹp Hữu Thỉnh dưới háng rồi”.
Từ Linh Nghiệm in tháng 7 năm 1992 đến khi tôi về Văn Nghệ, nhà văn Trần Huy Quang đã được bổ nhiệm trưởng ban Văn (thay cho nhà văn Hoàng Minh Tường sang cơ quan Hội). Cho thấy điều gì? Cho thấy cả TBT Hữu Thỉnh và nhà văn Trần Huy Quang đã thoát hiểm cho dù chiếc kim cô của cả hai không biến mất.
Cái khung nhân sự chính báo VN khi ấy gồm những nhà văn đã xế : Trần Quốc Thực ban Thơ, Hồng Phi ban Lý luận phê bình (khi Hồng Phi nghỉ hưu thì nhà thơ Phạm Đình Ân thay thế), ban Văn dưới Trần Huy Quang còn có nhà văn Phạm Thị Minh Thư, ban Văn học nước ngoài là chị Thành Đức Trinh Bảo rất trẻ, Ban thư ký có nhà thơ Bế Kiến Quốc và họa sĩ Thành Chương, BBT gồm TBT Hữu Thỉnh và phó TBT nội dung Nguyễn Khắc Trường, phó TBT hành chính Trương Vĩnh Tuấn. Còn có hào quang của Văn Nghệ Trẻ với nhóm Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Quang Lập, Nguyễn Thành Phong, họa sĩ Lê Tâm, phóng viên trẻ Phong Điệp và Dạ Thảo Phương… Thực tình có thể tôi liệt kê chưa đủ, do Ban thư ký Văn Nghệ (già) và Văn Nghệ Trẻ ở cạnh khu vực quan trọng của TBT, các ban khác mỗi ban một phòng bé tí, cắm cúi xuống đống bản thảo tú hụ, ít thời gian đến cái khu quan trọng ấy.
Tôi làm gì? Chân ướt chân ráo được phân làm phóng viên kiêm phụ trách mảng Bút ký – Phóng sự. Sau Nguyên Ngọc thì đừng hòng TBT Hữu Thỉnh dám in những bút ký vang dội, đích thân tôi được phân công đi viết về nghề than hầm lò ở Quảng Ninh, về giàn khoan dầu khí ở biển Đông (có tài trợ). Khi Cuộc thi truyện ngắn năm 2000 đến hồi cuối, nhà văn Nguyễn Khắc Trường bỗng dưng bảo “Dạ Ngân nhảy sang ôm Cuộc thi nhé, để mảng Ký – Phóng sự cho Minh Thư”. Lần ấy khôi nguyên là nhà văn Trần Hạ Tháp (Huế). Cuộc thi thứ hai 2003 – 2004 tôi được quán xuyến trọn vẹn và đã tìm thấy hai gương mặt nối trội: Phạm Duy Nghĩa và Nguyễn Hiệp. Cuộc thi thứ 3 vào năm 2006- 2007, nhân vật gay cấn là Ngô Phan Lưu sĩ quan VNCH đi cải tạo về. Tôi trưởng Ban sơ khảo, tôi trực Cuộc thi, là thành viên Ban chung khảo nhưng gần họp chấm giải, bỗng dưng TBT Hữu Thỉnh bảo “Từ nay Trung Trung Đỉnh về làm phó TBT, phụ trách ban Văn luôn, Dạ Ngân được nghỉ chế độ chuẩn bị hưu nhé”. Một cuộc đảo chánh ban Văn và Cuộc thi ư, nhưng không ai kể cả Trung Trung Đỉnh có thể tước khỏi tay tôi những bản thảo của những nhà văn tôi đã chăm chút suốt gần 2 năm qua. Trung Trung Đỉnh là thành viên mới bổ sung Ban chung khảo (vì là phó TBT mới), muốn vun vén giải khôi cho một nhà văn quân đội bè bạn thân thiết. May sao những tác phẩm của Ngô Phan Lưu thuyết phục quá, cuộc họp cũng không sóng gió nhiều và kèm với Ngô Phan Lưu là tác giả trẻ măng Hồ Thị Ngọc Hoài.
Tôi nói dông dài một tí để thấy rằng khi phó TBT Nguyễn Khắc Trường ở đó thì TBT Hữu Thỉnh và phó Trương Vĩnh Tuấn như vợ với chồng, hục hặc mỗi ngày nhưng không bỏ được nhau. Càng ngày tờ VN càng xa rời hơi thở cuộc sống, dễ dãi và có lúc không giấu được mùi thị trường tài trợ. Lúc nào TBT cũng gằn anh em trong cuộc họp “Chúng ta phải nuôi nhau, làm mọi cách để nuôi nhau”. Không ai biết có bảo trợ từ ngân sách hay không, ai cũng nghĩ mình là của nợ để BBT phải vắt chân lên lo, phải vắt tay lên trán nghĩ cách “kiếm tiền nuôi nhau”.
Một tờ VN chợ chiều. Có một ngày gọi là vui và đủ mặt là liên hoan Tết, tối ấy nhất định phải có Tố Hữu mà cánh văn phòng gọi là “món bánh chưng ninh nhừ”. Trên bục ngài Tố Hữu nói miên man, ngay phía dưới là TBT Hữu Thỉnh ngồi ngay ngắn gật gù, luôn luôn thẳng lưng và chăm chú gật gù. Giữ anh em ngồi lại tới phút chót là phần xổ số có quà tranh của họa sĩ Thành Chương, thật tuyệt vời khi ai đó trúng một bức tranh của anh ấy.
Tôi đã cố giữ mình ở cái chợ chiều ấy: TBT chiến binh, phó TBT chiến binh, thì tôi cũng chiến binh (dù Anh Đức không ưa), tôi tận tâm và tôi không bao giờ in truyện nào của mình ở VN suốt những năm làm biên tập. Có một lần, khi tôi góp ý với TBT trong cuộc họp rằng tờ VN mất độc giả ghê gớm, không thay đổi thì người ta sẽ quay lưng và cười nhạo. Khi ấy Nguyễn Quang Thân có truyện Gió Heo May đã lên khuôn, TBT lập tức bóc truyện của anh ấy ra vì ức tôi đã dám đấu thẳng như vậy. Có lẽ Hữu Thỉnh nghĩ, à, Anh Đức ghét nó không sai, với tôi cùng một số anh em còn xót xa cho tờ VN, TBT thực là nhỏ hẹp, tùy tiện và sau đó thì ông ta cứ trượt dài trong sự tùy tiện, cả những chuyện về nhân sự.
Năm cuối cùng của tôi trong áo viên chức làm báo ăn lương, Hữu Thỉnh luôn nói một câu thật xứng với cái tính giao đãi có nghề của ông ấy “Anh còn nợ Ngân một chuyến nước ngoài”. Có lẽ tôi là người duy nhất ở đó 10 năm mà chưa một suất đi nước ngoài bằng ngân sách. Tôi chỉ cười. Năm 2007 tôi đi Mỹ, theo diện nhà văn nhà báo được Bộ ngoại giao Hoa kỳ mời đích danh (vì nết của Mỹ là đích danh), vé người đi tự túc, đến Mỹ mọi khâu tham quan ăn ở Mỹ tài trợ. Nguyễn Thành Phong, Đỗ Trung Quân, Đinh Thị Thúy Nga, Lê Minh Quốc… đều được cơ quan cho tiền vé, tôi thì, tôi không xin xỏ, tôi tự lo, tôi thấy tôi tự do như mình muốn.
Vì sao Hồ Anh Thái và Phan Thị Vàng Anh đã bỏ lửng vị trí ủy viên BCH Hội nhà văn VN? Không nói thì ai cũng biết vì sao. Nguyễn Quang Thiều ư, tôi nhớ một lần trong khung cảnh thân tình có Trần Huy Quang, có Trương Vĩnh Tuấn, có Thành Đức Trinh Bảo, TBT Hữu Thỉnh nhìn thẳng tôi và gằn gằn mà vẫn dịu dàng “ Đồng chí Dạ Ngân nhớ nhé, không bao giờ có chuyện Nguyễn Quang Thiều làm TBT nhé, đồng chí đừng có mà vun vén nhé.”
“Di sản” của Hữu Thỉnh là tất cả những gì hôm nay báo VN khiến mọi người thất vọng đã lâu. Hơn 20 năm ở đó, cho dù nối dài là những nhà văn quân đội thân thiết sang ôm báo VN, thì vẫn cứ là tình trạng chợ chiều. Vụ DTP và LNA là một trong những vụ ê chề mà tôi nghĩ, sẽ còn những vụ khác sẽ bục ra nữa. Với khung nhân sự ít uy tín trong làng Văn, liệu Nguyễn Quang Thiều xoay xở được gì? Mà thôi, kỳ vọng làm chi, bởi mọi ngành mọi giới dưới gầm trời VN này ở đâu mà không chợ chiều?
Một lần, một cán bộ an ninh trẻ đến nhà tôi ở Sài Gòn làm việc với tôi. Hỏi “Vì sao cô ra khỏi Hội nhà văn?” Đáp “Vì cái hội ấy là hội của Hữu Thỉnh lâu rồi”. Lại hỏi “Vì sao cô vào Văn Đoàn Độc Lập rồi cô ra?” Đáp “ Vì phải chuẩn bị tình thế người ở ngoài mang cơm nuôi người ở trong lao chứ”. Lại hỏi “Cô không nghĩ mình đã quên truyền thống máu xương của gia đình sao?” Tôi mất bình tĩnh “Đừng nói chuyện máu xương với tôi, nhà này máu xương đủ rồi, nếu không thay đổi thì coi chừng chúng ta cắp cặp mà đi học Hun Sen, nhé”.
Khi Dạ Thảo Phương lên tiếng, tôi nghĩ, luật pháp sẽ đồng hành với em ấy nếu luật pháp của chợ chiều này còn chút le lói sáng. Đã lâu vắng bóng em, tôi vừa kết fb với em mấy tháng nay, mừng cho em đang hạnh phúc ở trời Tây. Mọi thứ hãy chờ xem đã.
