Việc không liên quan đến tôi là những việc tế nhị, khó nói. Chẳng hạn việc trực chính đi thu tiền hàng tuần từ các trưởng phòng để nộp cho quản. Việc lôi người từ phòng nào ra xét hỏi, đánh đập. Hay ai đi gặp gia đình về muốn biếu xén gì…đại khái những việc ta gọi là góc tối, góc khuất hay tiêu cực trong tù.
Ông Dũng đội trưởng quản giáo gọi tôi ra nhiều hơn, ông bảo xong việc ở buồng thì ra chỗ ông ấy. Ra đến nơi chỉ đứng quanh quẩn bên ngoài, ông tiếp khách hay làm việc, có gì ông gọi ới vào pha nước, đổ gạt tàn. Khi ông tiếp khách nói chuyện thì tôi đứng xa đủ để không nghe không thấy gì, khi ông làm việc tôi đứng ngay cửa. Mấy lần ông ý mới biết là tôi hay như thế, ông hài lòng nhìn tôi gật gù.
Tôi thành người phục vụ cho ông ấy, như dạng nô tài hầu vua. Mẫn cán và giữ phép tắc.
Thỉnh thoảng ông cho tôi bao thuốc Malbro màu đỏ của nước ngoài.
Ông Dũng cao, trắng, nhìn lành. Nhưng ông đi đến đâu các tù sợ ông nem nép, ai thấy ông ý cũng tránh thật nhanh.
Người tù chia cơm canh bên ngoài đi trại, tôi phải kiêm thêm việc chia cơm. Hàng ngày lôi thùng cơm và canh đi 8 phòng, múc ra cái chậu nhựa to, căn đủ số người trong phòng vì phòng ít, phòng nhiều. Qua buồng 6D thấy mọi người ngồi ngay ngắn, không đi lại lộn xộn như trước. Anh Sơn mặt lầm lỳ rất nghiêm trọng, đứng giữa buồng theo dõi cậu chia cơm bên trong. Một vài người nhìn tôi với ánh mắt buồn.
Buổi sáng tôi cầm những tờ giấy đi các phòng gọi tên người có quà, họ đứng sẵn một lượt để trực chính mở cửa cho ra khoảng trống trước phòng cán bộ, ngồi chờ kiểm quà.
Quản giáo bắc ghế ngồi quan sát, tôi giở túi quà đọc tên ai thì người đó lê đến nhận, lê đi trong tư thế ngồi, chẳng phải đứng mà đi đâu.
Tôi đổ túi qùa ra cho trực chính khám khám, nắn, bóp. Nếu là bánh chưng thì anh lấy dao cắt ra làm 4. cam quýt anh bóc vỏ, cái gì cũng bóc tung ra. Nếu mà thấy cái gì anh thích, anh đặt sang một bên.
Có một thằng thấy anh ấy lấy mấy quả cam đặt sang bên, nó vơ tay lấy về. Trực chính dìm đầu xuống cho vài cùi chỏ vào lưng. Quản Quốc đứng dậy vào phòng lấy dùi cui cao su ra, bảo thằng đó nằm xuống. Ông vụt đến khi trực chính bảo nó phọt cứt rồi thầy ơi, ông quản mới thôi.
Thằng tay cầm túi quà, tay bưng đít đau đớn đi lom khom về phòng.
Có nhiều người cầm túi quà vào đến phòng là có kẻ đứng sẵn chờ giao nộp.
Nhiều người bị ngồi bó gối cả ngày, máu không lưu thông, họ đổ vật xuống, chân tong teo, ghẻ và ốm yếu. Ăn không có chất, đi vệ sinh phải theo giờ, có người bị bệnh lại càng bệnh, chưa kể bị đánh đập thường xuyên. Một số người đi như không có hồn, chỉ có thân xác tong teo đi chơi vơi như sắp ngã.
Vì người chia cơm canh đi rồi, tôi làm thay việc chia cơm còn phải làm thêm việc nữa trực chính sai là đun nước sôi rót cho từng phòng. Trực chính bán 20 nghìn một nửa ấm nước sôi. Ấm đun nước điện của quản giáo, hàng ngày tôi đun và rót cho các phòng.
Trong tù lắm cái vô lý. Ví dụ như ai đi thăm gia đình về, qua buồng quản giáo đứng cho trực chính khám, nếu có tiền trực chính đút luôn vào túi mình trước mặt quản, không cãi thì thôi, cãi thì quản giáo lập biên bản vi phạm.
Nhưng nếu thoát vào phòng, đưa cho trưởng phòng thì tiền ấy cũng từ tay trưởng phòng nộp lại cho trực chính.
Sau tôi mới biết ví dụ người gặp mang trót lọt 300 vào đưa trưởng phòng, trưởng phòng cho làm ưu tiên một tháng. Trưởng phòng chỉ đưa lại trực chính 200, ăn 100 nghìn. Còn nếu trực chính thu, sẽ trả lại cho thằng trưởng buồng 100 hay 150 tuỳ quan hệ với nhau. Nếu bị trực chính thu thì thằng gặp gia đình chỉ được xét ưu tiên loại 2, loại 3.
Rồi chuyện khám phòng nữa, thỉnh thoảng qủan giáo dẫn trực chính và tôi đi khám xét các buồng, thu giữ ống bơ, đĩa sắt, dao tự chế bằng vỏ ống bơ ( dùng thái nọ kia chứ không phải đâm nhau), bật lửa, diêm. Quản giáo đứng nhìn, trực chính lục soát, tôi cầm cái bao tải, anh trực chính quăng ra cái gì tôi cho vào bao tải cái đó. Xong mang về kho quản giáo để.
Sáng khám thì chiều trực chính đi từng phòng hỏi bị thu gì, lấy tiền chuộc lại. Sai tôi mang đi trả những phòng nào đã trả tiền chuộc. Buồng trực chính ở tất nhiên không bị thu gì, buồng anh Kiên tức buồng tôi ở bị thu, nhưng trực chính cho phép tôi mang trả, anh Kiên đưa nửa giá cũng ok.
Đấy là ông quản giáo khám , chứ gặp hôm ông Dũng Đội đi cùng quản khám thì tất cả mang về kho ông Dũng hết. Kho ông Dũng thì chỉ có tôi ở đó. Khi tôi vác bao tải về, ông bảo mày có gì của mày thì lấy về mà dùng. Tôi chỉ lấy đúng những gì ở buồng tôi, ông ấy nhìn cái ống bơ và cái đĩa sắt tôi cầm và mỉm cười.
Thì ra ông nhớ hết những cái gì thu ở buồng nào.
Những đồ còn lại, ông sẽ đợi đầy rồi cho lính mang ra ngoài trại vất đi.
Tôi băn khoăn tự hỏi, trước tôi ai là người phục vụ phòng ông ấy ?
Hình như chẳng có ai, ông cần thì bảo quản giáo cho ai ra dọn. Tuần mới một lần. Có tôi thì ông mới bảo hàng ngày xong việc buồng thì ra chỗ ông.
Những ai ở tù thì biết, nhìn thấy thằng tù nào cứ lững thững hàng ngày đi đi lại lại từ đầu này đến đầu kia, họ bị nhốt trong phòng không biết tôi đi làm osin cho ông Dũng Đội, họ chắc nghĩ tôi phải thân thế ghê gớm lắm mới ” bon” tứ tung như vậy.
Cho dù không thích công an, cho dù cái xã hội này toàn dùng đến tiền.
Nhưng thật lòng tôi nói với các bạn.
Có một khe hở nào đó trong mỗi con người quản giáo, họ có tình cảm như tất cả những người bình thường. Khi len được vào khe hở ấy, những thứ tiền hay quan hệ đến mấy cũng chẳng được họ ưu ái bằng những người tự họ thấy mến. Phát hiện ấy được tôi sử dụng suốt những năm sau này trong tù và thành công gần như tuyệt đối.
Đừng nghĩ rằng đó là cung cúc nịnh bợ, họ nắm quyền sinh sát số phận tù trong tay họ, tù nào chả nịnh bằng mọi cách, mọi kiểu để lấy lòng họ. Cả đời họ làm quản giáo, tiếp xúc đủ các loại lưu manh, họ đánh giá tù nhân còn chuẩn hơn cả bản thân tù nhân.
Ông Quốc không phải người đỡ tôi, vì ông B đỡ nên ông Quốc chấp nhận tôi chạy ngoài. Nhưng lâu dần ông ấy quý tôi. Những lần ông và trực chính làm gì, tôi đều lảng rõ xa để quét dọn, ông hiểu tôi là người biết giữ đúng mức thân phận.
Trong những quản gíao làm quản đêm, có ông Thành gọi là Thành Cao Ba Nhá, ông ấy đeo hàm đại uý, nhưng chức vụ còn kém ông B, dù ông B là thượng uý. Ông Quốc là đại uý.
Đại uý Thành Cao Bá Nhá tính đúng như tù gọi, ông ấy sẵn sàng đi mua thuốc lá cho tù với giá gấp 5 lần, ông bán đĩa sắt, vỏ lon và xô nhựa ( xô nhựa tù đập ra làm chất đốt đun thức ăn , nước sôi). Đến ca ông ấy trực là ông ấy tống tôi vào phòng luôn để tiện việc mua bán. 
Ông Thành hiền, vui tính. Nói chung mua bán thì thuận mua vừa bán, ông ấy cầm tiền theo giá chung và mang đồ đúng giao hẹn. Nhìn cảnh tù ném tiền dọc cái bàn chia cơm ra cho ông ấy, có lúc ném không tới, ông đi lấy cái que khều mà vừa thấy tội vừa buồn cười.
Thiếu uý Điều quản đêm lại khác ngược, anh ta chỉ hơn tôi vài tuổi. Một cán bộ quản giáo nghiêm khắc và mẫu mực, anh là bí thư đoàn của các anh lính trẻ nghĩa vụ. Không ăn tiền của ai, không bịa ra cớ để hành hạ tù. Anh ta thực hiện đúng như nội quy trại đề ra.
Thực hiện đúng nội quy trại đề ra hay tiêu chuẩn cải tạo của cục trại giam thì tù đời tù buồn thảm. Anh chị số má trong các phòng đều ngán ngẩm mỗi khi đến ca thiếu uý Điều trực đêm. Đã thế thiếu uý Điều còn có lúc trực cả ngày chủ nhật cho các ông Quốc và B nghỉ.
Ngày chủ nhật đã buồn vì không ai đi xử , đi cung, đi gặp gia đình, đi ra nhận qùa. Đã thế thiếu uý Điều nhốt luôn cả trực chính trong phòng. Có mỗi tôi chia cơm canh, quét dọn được ra ngoài. Mà chia xong thiếu uý Điều cũng nhốt tôi trong phòng, vì hôm nghỉ như thế ông Dũng đội cũng nghỉ, tôi chẳng có việc gì nữa.
Có một thiếu uý nữa làm quản đêm. Anh này hiền, tôi và anh thường tâm sự chuyện đời, chuyện tình yêu. Tối chúng tôi pha trà nói chuyện, hai thằng ngồi trong phòng quản giáo trực say sưa tán chuyện. Anh kể người yêu anh làm gì, hôm qua cô ấy nói gì, trách giận anh ra sao. Chúng tôi cùng phân tích nội tâm của cô người yêu anh, từng ly từng tí đầy đam mê.
Một lần anh sực nhớ ra điều gì, bảo tôi.
– Hiếu này, tao coi mày như bạn. Nhưng ở đây thì mày biết đấy, tao cả mày mà ngồi cùng bàn nói chuyện, ban bệ thấy cũng chết tao. Mày lấy cái ghế nhựa ngồi, đừng nghĩ gì nhé.
Tôi ngồi cái ghế nhựa thấp mà trực chính hay ngồi kiểm quả, tôi ngồi dưới uống trà, còn anh ấy ngồi trên ghế quản giáo. Trước mặt tôi là đôi giày công an, hôp xi và cái bàn chải. Tôi cầm phòng ban bệ qua thì tôi như đang đánh giày cho cán bộ.
Anh ấy không mua bán như đại uý Thành, anh có vẻ nhà khá giả, nên chẳng thèm làm gì kiếm chác thêm. Trời mùa đông mau tối, thực ra tôi chỉ ngồi chuyện với anh đến hơn 7 giờ là phải vào phòng. Giá không bị vào có khi chúng tôi nói chuyện hết đêm.
Thiếu uý Điều nhà ở quê, nhìn vóc dáng gày guộc với tính cách anh, biết nhà anh chẳng khá giả gì. Anh khô và lạnh, nói cực kỳ ít, chỉ những câu ra lệnh cần thiết.
Một chủ nhật chia cơm xong, tôi vào phòng kho quản giáo chục giây rồi đi ra, anh Điều hỏi.
– Mày lấy gì?
Tôi xoè ra mảnh giấy gấp tư, anh mở ra nhìn thấy bức tranh tôi vẽ phố phường, tôi nói.
– Mọi ngày trong lúc chờ từ lúc chia quà đến lúc chia cơm, em ngồi trong này vẽ linh tinh.
Anh hỏi.
– Mày vẽ cũng được nhỉ, phố này ở đâu ?
Tôi thưa.
– Dạ, đó là ngõ Phất Lộc cắt Lương Ngọc Quyến, em vẽ nhà em ạ.
Anh Điều trả lại mảnh giấy và nói.
– Thôi cho mày ngồi trong đấy làm gì thì làm.
Ngày chủ nhật rảnh, nằm trong kho đọc báo, hút thuốc lá. Ôi thật thích, như đang nằm ở nhà chứ không phải trong tù.
Chủ nhật lần sau, anh mang đến mảnh giấy to và hộp bút chì màu, anh bảo tôi vẽ trang trí riềm tờ giấy để anh làm báo tường cho chi đoàn trại.
Tôi dọn bàn lấy khoảng trống, trải tờ giấy ra và vẽ những dây leo, lá cây, bông hoa. Cái hộp bút chì màu loại kém, cứ phải nhấm nước b …
