Việc những người ủng hộ Tổng thống Donald Trump tấn công vào tòa nhà Quốc hội ở Thủ đô Hoa Kỳ hôm 6/1 đã khiến một số nghị sĩ từ cả hai đảng mà mới đây nhất là Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi và Lãnh đạo khối Dân chủ tại Thượng viện Chuck Schumer kêu gọi truất phế ông Trump khỏi chức vụ trước khi Tổng thống đắc cử Joe Biden tuyên thệ nhậm chức vào ngày 20/1.
Có hai cách để truất phế một Tổng thống: Tu chính án thứ 25 của Hiến pháp Hoa Kỳ và luận tội tại Quốc hội. Trong cả hai trường hợp, Phó Tổng thống Mike Pence sẽ lên thay cho đến khi ông Biden nhậm chức.
Một nguồn tin nắm rõ vấn đề nói với Reuters rằng đã có những cuộc thảo luận sơ bộ giữa một số thành viên chính phủvà các đồng minh của Trump về việc viện đến Tu chính án 25.
Mục đích của Tu chính án 25 là gì?
Tu chính án 25, được phê chuẩn vào năm 1967 và được vận dụng sau khi Tổng thống John F. Kennedy bị ám sát vào năm 1963, đề cập đến việc kế vị Tổng thống và trường hợp Tổng thống mất năng lực.
Mục 4 đề cập đến các tình huống mà Tổng thống không thể thực hiện công việc nhưng không tự nguyện từ chức.
Theo các chuyên gia pháp lý, những người soạn thảo Tu chính án thứ 25 rõ ràng có ý định áp dụng nó khi một Tổng thống bị mất khả năng làm việc vì bệnh tật hay có vấn đề tâm thần. Một số học giả cũng lập luận rằng nó cũng có thể áp dụng rộng rãi hơn cho một Tổng thống không thích hợp làm người lãnh đạo đất nước.
Để viện dẫn Tu chính án 25, ông Pence và đa số Nội các của ông Trump cần phải tuyên bố rằng ông Trump không thể thực hiện các nhiệm vụ của Tổng thống và loại bỏ ông ta. Khi đó, ông Pence sẽ tiếp quản.
Ông Trump sau đó có thể phản bác rằng ông có thể tiếp tục công việc. Nếu ông Pence và đa số Nội các không phản đối, ông Trump sẽ giành lại quyền lực. Còn nếu họ phản đối tuyên bố của ông Trump, vấn đề sau đó sẽ do Quốc hội quyết định, nhưng ông Pence sẽ tiếp tục làm Tổng thống cho đến lúc đó.
Cần phải có đa số 2/3 của cả hai viện đồng ý thì ông Trump mới bị cách chức. Nhưng Hạ viện do đảng Dân chủ kiểm soát có thể chỉ cần trì hoãn bỏ phiếu về các tranh chấp thực chất khác cho đến khi nhiệm kỳ ông Trump kết thúc, ông Paul Campos, giáo sư luật hiến pháp tại Đại học Colorado, giải thích.
Campos nói Tu chính án 25 sẽ là một cách thích hợp để loại Trump khỏi chức vụ và có lợi thế là nhanh hơn luận tội.
“Ông Pence có thể ngay lập tức trở thành Tổng thống, trong khi việc luận tội và kết tội có thể mất ít nhất vài ngày,”Campos nói.
Ông Trump có thể bị luận tội và cách chức không?
Câu trả lời là có.
Một quan niệm sai lầm về ‘luận tội’ là cho rằng việc này là để cách chức một Tổng thống. Trên thực tế, việc luận tội chỉ đề cập đến Hạ viện đưa ra cáo trạng là Tổng thống có ‘trọng tội hay tội nhẹ’ – tương tự như cáo trạng hình sự.
Nếu đa số quá bán trong số 435 dân biểu Hạ viện đồng ý đưa ra cáo trạng, được gọi là ‘các điều khoản luận tội’, thì quy trình luận tội sẽ được đưa đến Thượng viện, và cơ quan này sẽ tổ chức một phiên tòa để quyết định Tổng thống có tội hay không. Hiến pháp yêu cầu đa số hai phần ba ở Thượng viện để kết tội và phế truất một Tổng thống.
Ông Trump từng bị Hạ viện Hoa Kỳ do đảng Dân chủ kiểm soát đàn hạch luận tội vào tháng 12 năm 2019 với cáo buộc lạm dụng quyền lực và cản trở Quốc hội xuất phát từ nỗ lực của ông gây áp lực Ukraine điều tra ông Biden và con trai ông Biden. Tuy nhiên, sau đó ông Trump được Thượng viện do Đảng Cộng hòa kiểm soát tha bổng vào tháng 2 năm 2020.
Ông Trump có thể bị cáo buộc về tội nhẹ, tội nặng nào?
Ông Frank Bowman, giáo sư luật hiến pháp tại Đại học Missouri, cho rằng ông Trump ‘có thể đã nuôi dưỡng sự phản loạn’ hay tìm cách lật đổ chính phủ Hoa Kỳ.
Nhưng Bowman cho biết ông Trump cũng có thể bị luận tội vì một tội danh chung chung hơn: phản bội Hiến pháp Hoa Kỳ và không giữ đúng lời tuyên thệ khi nhậm chức. Quốc hội có toàn quyền trong việc xác định trọng tội và tội nhẹ.
“Vi phạm cơ bản sẽ là vi phạm Hiến pháp – về cơ bản là cố gắng phá hoại kết quả hợp pháp của một cuộc bầu cử được tiến hành hợp pháp,” theo giáo sư Bowman.
