Khi Tổng thống Nga Vladimir Putin phát động cuộc xâm lược Ukraine gần ba năm trước, Tổng thống Hoa Kỳ khi đó là Joe Biden đã có lập trường kiên quyết đoàn kết với Kyiv, xây dựng một lực lượng đồng minh châu Âu và giao cho các cố vấn kỳ cựu nhiệm vụ cô lập Moscow về mặt kinh tế và ngoại giao.
Cách tiếp cận của Washington đã thay đổi đáng kể sau cuộc họp đầu tiên vào ngày 18/2 giữa các nhà đàm phán Hoa Kỳ và Nga.
Các viên chức đã gặp nhau chỉ một tháng sau khi ông Donald Trump trở lại Tòa Bạch Ốc, với Ukraine và các đối tác NATO bị gạt ra ngoài lề bởi một nhóm phụ tá tương đối thiếu kinh nghiệm của ông Trump và ông Putin đã có được những sự nhượng bộ ngay cả trước khi các cuộc đàm phán bắt đầu.
Việc ông Trump vội vã muốn làm cho chiến tranh Ukraine chấm dứt đã làm dấy lên nỗi lo về một thỏa thuận hòa bình với Putin có thể làm suy yếu an ninh của Kyiv và châu Âu và thay đổi bối cảnh địa chính trị.
“Sự thật thực sự đáng lo ngại là ông Trump đã đưa Nga từ kẻ bị ruồng bỏ trở thành đối tác được đánh giá cao chỉ trong khoảng thời gian vài ngày. Điều đó phải trả giá”, ông Brett Bruen, cựu cố vấn chính sách đối ngoại trong chính quyền Obama nói.
Các cuộc đàm phán ở Riyadh, lần đầu tiên Hoa Kỳ và Nga gặp nhau để thảo luận về cuộc xung đột đẫm máu nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến Thứ hai, đã đưa đến thỏa thuận thành lập các nhóm đàm phán cho các cuộc họp trong tương lai và nỗ lực khôi phục hoạt động bình thường của các phái bộ ngoại giao của nhau, phản ánh sự tan băng của mối quan hệ đã đóng băng từ lâu.
Ngay cả trước các cuộc đàm phán, các chính trị gia châu Âu đã cáo buộc ông Trump đã nhượng bộ Moscow vô điều kiện vào tuần trước bằng cách loại trừ tư cách thành viên NATO cho Ukraine và nói rằng Kyiv ảo tưởng rằng họ có thể giành lại 20% lãnh thổ hiện đang nằm dưới sự kiểm soát của Nga. Một số nhà phê bình đã lên án ông Trump vì những gì họ nói là sự xoa dịu.
Những nước chính bị loại trừ
Việc loại trừ Ukraine khỏi cuộc họp hôm 18/2 đánh dấu sự thay đổi lớn so với khẩu hiệu của ông Biden và NATO là “không có gì về Ukraine nếu không có Ukraine”. Kyiv đã tuyên bố sẽ không chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào được áp đặt mà không có sự đồng ý của họ.
Và sự vắng mặt của các đại diện châu Âu đã làm tăng thêm nỗi lo lắng của các đồng minh Hoa Kỳ về việc liệu ông Trump có sẵn sàng từ bỏ quá nhiều để đổi lấy ít từ ông Putin hay không.
Điều đó đã thúc đẩy các chính phủ châu Âu thảo luận về khả năng đóng góp lực lượng gìn giữ hòa bình để hậu thuẫn bất kỳ thỏa thuận nào về Ukraine.
Ông Trump nói với các phóng viên vào ngày 18/2 rằng ông sẽ không phản đối việc triển khai như vậy, mặc dù Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết Moscow sẽ không chấp nhận quân đội NATO ở đó, báo hiệu rằng Nga có thể phản đối bất kỳ sự thỏa hiệp lớn nào.
Không có dấu hiệu nào cho thấy các quan chức Nga đã đưa ra bất kỳ nhượng bộ nào trong cuộc họp.
Cuộc gặp gỡ chứng kiến ông Lavrov và phụ tá chính sách đối ngoại của Điện Kremlin Yuri Ushakov – hai nhà ngoại giao kỳ cựu đã dành tổng cộng 34 năm trong vai trò hiện tại của họ – đàm phán với ba phụ tá của ông Trump trong tháng đầu tiên làm việc – Ngoại trưởng Marco Rubio, cố vấn an ninh quốc gia Mike Waltz và đặc phái viên của ông Trump Steve Witkoff.
“Nhóm người Mỹ hầu như không có kinh nghiệm đàm phán quốc tế cấp cao, không có chuyên môn khu vực về Ukraine và Nga, và không có kiến thức ngoại ngữ liên quan”, ông Timothy Snyder, giáo sư Đại học Yale và chuyên gia về Nga, đã viết trên X. “Nói một cách nhẹ nhàng thì không phải là đối thủ với người Nga”.
Ông Bruen mô tả đó là “giờ nghiệp dư” đối với bộ máy an ninh quốc gia của ông Trump.
“Tổng thống Trump đã xây dựng một đội ngũ mạnh mẽ, hiện đang thể hiện chương trình nghị sự hòa bình thông qua sức mạnh của mình trong hành động”, ông Brian Hughes, phát ngôn viên của Hội đồng An ninh Quốc gia Tòa Bạch Ốc nói.
Ông Trump cho biết ông tự tin hơn sau các cuộc đàm phán và có thể sẽ gặp ông Putin trước cuối tháng. Ông đã từng khen ngợi ông Putin trong quá khứ và khen ngợi ông này vì thái độ hòa giải sau cuộc điện đàm của họ vào tuần trước.
“Nga muốn làm điều gì đó”, ông Trump nói với các phóng viên tại Palm Beach, Florida, vào ngày 18/2. Ông gạt bỏ mối lo ngại của Ukraine về việc bị loại khỏi cuộc họp và cho biết Kyiv lẽ ra nên đàm phán từ lâu.
Ông Rubio trước đó đã nói rằng không ai bị loại và bất kỳ giải pháp nào cũng phải được tất cả các bên chấp nhận. Nhưng không có thông tin ngay lập tức về cách Ukraine có thể được phép tham gia.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đã hoãn chuyến thăm Ả Rập Xê Út dự kiến vào ngày 19/2 vì những nguồn tin quen thuộc với vấn đề này cho biết là để tránh “tính hợp pháp” cho các cuộc đàm phán giữa Hoa Kỳ và Nga.
Ông đã khiến chính quyền Trump tức giận vào cuối tuần trước khi ông nói rằng một dự thảo thỏa thuận khoáng sản với Washington không chứa các điều khoản an ninh mà Kyiv cần.
Ba nguồn tin cho biết Hoa Kỳ đã đề nghị nắm quyền sở hữu 50% khoáng sản quan trọng của Ukraine, rõ ràng là để đền bù cho viện trợ quân sự quan trọng của Hoa Kỳ, một yêu cầu mà một số người chỉ trích ông Trump ví như tống tiền.
‘Nga thắng vòng một’
Bà Emma Ashford, thành viên cấp cao tại nhóm nghiên cứu Stimson Center ở Washington, cho biết chính quyền Trump có thể đã có lý khi giữ cho các cuộc đàm phán hạn chế vào lúc này.
“Chắc chắn không lý tưởng khi Ukraine không có mặt trong phòng họp, mặc dù tôi tin rằng họ sẽ có mặt trong các cuộc họp như vậy trong tương lai”, bà nói. “Nhưng chính quyền có lẽ đúng khi cho rằng việc đưa nhiều đối tác châu Âu vào phòng họp có thể tạo ra quá nhiều tiếng nói và khiến mọi tiến triển trở nên khó khăn hơn”.
Tuy nhiên, đảng viên Dân chủ Jake Auchincloss, đồng chủ tịch nhóm dân biểu về Ukraine của Hạ viện, cho biết Nga đã giành chiến thắng trong vòng một.
“Điện Kremlin đã bình thường hóa trong ngoại giao song phương loại trừ Ukraine và NATO và họ không từ bỏ bất cứ điều gì để đạt được điều đó”, ông nói với Reuters.
Ba quan chức tình báo phương Tây nói với Reuters rằng họ không thấy bằng chứng mới nào cho thấy mục tiêu của ông Putin đã thay đổi, nói rằng ông ta có ý định giữ toàn bộ lãnh thổ mà lực lượng của mình đã chiếm được với mục tiêu dài hạn là mở rộng phạm vi hoạt động bên trong châu Âu.
“Putin sẽ không dừng lại ở Ukraine”, ông Darius Jauniškis, giám đốc Bộ An ninh Nhà nước Lithuania, nói với Reuters. “Liệu có mong muốn chân thành chấm dứt chiến tranh không? Tôi không nghĩ vậy”.
Đảng viên Cộng hòa, ông Roger Wicker, chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện, đồng ý rằng không thể tin tưởng ông Putin trong các cuộc đàm phán về Ukraine.
“Putin là tội phạm chiến tranh”, ông Wicker nói với CNN.
Khi được hỏi về bình luận của ông Trump rằng ông tin Putin muốn hòa bình, ông Wicker nói thêm: “Điều chúng ta có thể tin tưởng người Nga sẽ làm là làm bất cứ điều gì có lợi cho họ, thực hiện các bước tạm thời”.
