Quyền Ân Xá

0
10
George Washington lên đường dẹp loạn Whiskey năm 1794. Nguồn: Metropolitan Museum of Art

TRẺ

Trong các đặc quyền của tổng thống Mỹ, quyền ân xá là tối thượng; Quốc Hội hay Tối Cao Pháp Viện cũng không thể lay chuyển. Tổng thống có thể ân xá bất cứ ai, kể cả người nhà hoặc người chưa bị kết tội. Nhưng tổng thống ân xá chính mình được chăng?

George Washington lên đường dẹp loạn Whiskey năm 1794. Nguồn: Metropolitan Museum of Art

Khi các nhà lập quốc soạn bản hiến pháp lần đầu vào năm 1777, họ đã cố gắng tránh đi vào vết bánh xe của chế độ quân chủ chuyên chế của Anh Quốc. Các tiểu bang được trao quyền tự chủ và độc lập; chính quyền trung ương không thật sự có nhiều quyền lực. Nhưng sau khi giành độc lập thành công, bản hiến pháp thứ nhì soạn năm 1789 đã trao cho tổng thống quyền “tha tội” không khác gì vua Anh.

Ðiều II, Khoản II trong Hiến Pháp 1789 ghi: “Tổng thống có quyền giảm án hoặc ân xá những ai có hành vi chống lại chính phủ, trừ trường hợp bị đàn hạch hoặc truất phế.” Trong tập xã luận Federalist Papers, Alexander Hamilton giải biện rằng tổng thống cần có quyền này phòng khi có phiến loạn, ông ta có thể dùng nó để “xoa dịu lòng dân.”

Giới hạn của quyền ân xá là nó chỉ áp dụng được với luật liên bang; tổng thống không thể tha tội người vi phạm luật tiểu bang. Sau đây là một vài trường hợp ân xá đáng ghi nhận qua các đời tổng thống trong quá khứ.

George Washington

(1789-1897)

Năm 1795, Tổng thống Washington ban lệnh ân xá đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ cho hai người bị án tử hình trong cuộc nổi loạn mệnh danh “Whiskey Rebellion”. Họ là những người nông dân vùng quê Pennsylvania, nổi lên chống lại mức thuế hà khắc do Bộ trưởng Tài chánh Alexander Hamilton đánh lên rượu whiskey để gây quỹ trả nợ chiến tranh.

Thuở bấy giờ nhà nông thường nấu rượu để bán vì nó dễ chuyên chở hơn thóc lúa, thậm chí nhiều nơi còn dùng whiskey thay tiền mặt trong việc buôn bán. Thuế whiskey cũng là lý do Washington và Hamilton bất đồng ý kiến một thời gian, nhưng cuối cùng Washington đã sử dụng quyền ân xá để xoa dịu thành phần nông dân nổi loạn, đúng như ý của Hamilton.

Lafitte’s Bar trên phố Bourbon Street, New Orleans. Nguồn: lafittes blacksmith shop.com

James Madison

(1809-1817)

Vị tổng thống thứ tư là người duy nhất đã xoá tội cho hải tặc. Hai anh em người Pháp Jean và Pierre Lafitte từng một thời làm mưa làm gió trong Vịnh Mễ Tây Cơ, buôn bán nô lệ và hàng lậu ở miền Nam Louisiana. Nhưng khi Chiến tranh 1812 giữa Mỹ và Anh bùng nổ, họ quay sang giúp chính quyền liên bang bảo vệ cảng New Orleans.

Sau chiến tranh, Tổng thống Madison trả ơn hai anh em bằng lệnh ân xá, xoá sạch mọi tội lỗi của họ trước đó. Ngày nay Jean Lafitte được đặt tên cho một khu lâm viên quốc gia gần New Orleans. Một lò rèn trên đường Bourbon Street được cho là nơi hai anh em Lafitte từng sử dụng và là quán bar lâu đời nhất vẫn còn hoạt động trên nước Mỹ.

James K. Polk 

(1845-1849)

John C. Frémont còn được gọi là người mở đường qua rặng núi Rocky. Ông là một sĩ quan và từng đứng đầu chính quyền quân đội của California. Nhưng trong chiến tranh Mỹ-Tây Ban Nha ông bị truy tố trước toà án quân đội vì tội bất tuân lệnh. Sau khi được Tổng thống ân xá, Frémont được đề cử làm ứng cử viên tổng thống đầu tiên của đảng Cộng Hoà vừa thành lập. Mùa bầu cử 1856 ông thua James Buchanan của đảng Dân Chủ.

James Buchanan (1857-1861)

Brigham Young là người đứng đầu giáo phái Church of Latter Day Saints, còn gọi là Mormon Church. Ông được bổ nhiệm làm tổng trấn đầu tiên của lãnh địa Utah. Nhưng căng thẳng quyền lực giữa Utah và chính quyền liên bang dẫn đến xung đột. Tổng thống Buchanan phải cách chức Young và gởi quân đội đến để dẹp loạn. Brigham Young bị tuyên án tội dấy loạn và phản quốc, nhưng sau đó được Tổng thống Buchanan ân xá. Ngày nay Brigham Young University (BYU) là đại học lớn nhất Utah, từng đoạt nhiều giải vô địch thể thao toàn quốc.

Cảnh hành quyết tập thể 38 người da đỏ Dakota tại Mankato, Minnesota. Ngày 26/12/1862. Nguồn: indiancountry.com

Abraham Lincoln (1860-1865)

Vào những năm trước Nội Chiến, xung đột xảy ra giữa các bộ lạc người Dakota và dân da trắng đến lập nghiệp ở vùng Minnesota. Bị mất đất và không đủ ăn, một nhóm Dakota đã tấn công các khu làng da trắng, giết chết 490 người. Năm 1862 tướng Henry Sibley được gửi đến để dẹp loạn, bắt giữ hơn 400 người da đỏ, trong số đó 303 người bị tuyên án tử hình.

Xét thấy đây là một vụ án thiếu nhiều chứng cớ, Tổng thống Lincoln quyết định ân xá gần hết những người da đỏ ấy, chỉ chừa lại 37 người bị cho là khát máu nhất. Nhưng vào giờ chót, một thanh niên đã được ân xá lại bị bắt nhầm và treo cổ cùng với những người kia trong cuộc hành quyết tập thể, chỉ một ngày sau lễ Giáng Sinh năm 1862.

Andrew Johnson (1865-1869)

Vài ngày sau khi Nội Chiến kết thúc Tổng thống Lincoln bị ám sát; Phó tổng thống Andrew Johnson lên thay. Không chỉ là tổng thống đầu tiên bị đàn hạch, Andrew Johnson còn là tổng thống ân xá cho nhiều người nhất. Vào ngày lễ Giáng Sinh năm 1868, ông ra lệnh ân xá cho tất cả sĩ quan và binh sĩ của quân đội miền Nam trong cuộc Nội Chiến, kể cả cựu tổng thống phe Confederate là Jefferson Davis. Ông cũng ân xá cho vị bác sĩ bị kết tội đồng phạm trong vụ ám sát Lincoln — Samuel A. Mudd là người băng bột chân cho thủ phạm John Wilkes Booth.

Gerald Ford 

(1974-1977)

Ford là tổng thống duy nhất không được dân bầu. Khi phó tổng thống của Nixon là Spiro Agnew từ chức vì bị điều tra tội tham nhũng, Hạ Viện bổ nhiệm Dân biểu Ford vào chức phó tổng thống. Và khi Nixon từ chức để tránh bị đàn hạch vì vụ Watergate, Gerald Ford nghiễm nhiên trở thành tổng thống. Tuy chỉ làm tổng thống có 29 tháng, Ford đã ban lệnh ân xá cho 382 người cả thảy, quan trọng nhất là cho cựu Tổng thống Nixon, mặc dù khi ấy ông Nixon chưa bị tố cáo tội danh nào cả. Hành động “ân xá trước khi có tội” này không vi hiến.

George H.W. Bush (1989-1993)

Ông Bush cha cũng từng “ân xá trước” cho cựu Bộ trưởng Quốc phòng Caspar Weinberger và cựu Giám đốc CIA Duane Clarridge, hai nhân vật chủ chốt trong vụ án Iran-Contra dưới thời Tổng thống Reagan. Nhờ vậy họ đã không bị truy tố.

Giáng sinh 1868, Andrew Johnson ân xá cho tất cả những người có liên quan đến Nội Chiến – nguồn history.com

Bill Clinton

(1993-2001)

Trong số những người được Bill Clinton ân xá, được nhắc tới nhiều nhất có lẽ là Roger Clinton Jr., em cùng mẹ khác cha với tổng thống (cha ruột của Bill Clinton tên là William Jefferson Blythe Jr., cha dượng tên là Roger Clinton Sr.)

George W. Bush (2001-2009)

Scooter Libby, chánh văn phòng cho Phó tổng thống Dick Cheney, bị kết án 30 tháng tù tội khai man. Sau khi được Tổng thống Bush giảm án, ông Libby đã được Tổng thống Trump ban lệnh ân xá toàn phần vào năm 2018.

Barack Obama 

(2009-2017)

Ông Obama nổi tiếng là người sử dụng quyền ân xá nhiều nhất trong các tổng thống hiện đại. Trong 8 năm tại chức ông đã ân xá cho 212 người cả thảy. Ngoài ra ông còn giảm án cho hơn 1,700 người, hầu hết là các phạm nhân mắc những tội phi bạo lực liên quan đến cần sa ma tuý mà ông cho là do luật hình sự kỳ thị người thiểu số da màu.

Phó tổng thống Dick Cheney (trái) nói chuyện với Bộ trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld (phải); Scooter Libby đứng giữa. 9/2002. Ảnh: David Hume Kennerly.

o  O o

Nhìn lại lịch sử, ta thấy các vị tổng thống Mỹ hầu như ai cũng sử dụng quyền ân xá của mình bằng cách này hay cách khác. Ða số thường đợi đến những ngày cuối của nhiệm kỳ để ban hành hàng loạt lệnh ân xá, vì khi đó cái giá phải trả trên chính trường không còn đắt nữa. Vài vị tổng thống còn sử dụng quyền “ân xá trước” cho những người chưa bị kết án.

Thế còn quyền “tự ân xá” thì sao? Theo các nhà nghiên cứu Hiến Pháp thì … không ai biết: Tình huống này chưa bao giờ xảy ra; các vị quốc phụ đã không tiên liệu việc tổng thống ân xá chính mình, có thể vì họ nghĩ luật đàn hạch và truất phế đã đủ để loại trừ trường hợp khó xử này.

IB

Nguồn : https://baotreonline.com/van-hoc/something-anything/quyen-an-xa.baotre