– Cù Tuấn dịch từ The Economist.
Zelensky không bao giờ muốn một cuộc chiến và ông đã không chuẩn bị cho đất nước của mình sẵn sàng cho một cuộc chiến. Zelensky có thể trích dẫn Winston Churchill, nhưng ông không phải là Churchill. Zelensky mặc áo kaki nhưng ông giao kế hoạch chiến đấu cho các tướng lĩnh của Ukraina quyết định. Volodymyr Zelensky tuyên bố: “[Người dân] là những nhà lãnh đạo.” Người mà người dân Ukraina chọn làm tổng thống của họ vào năm 2019 vì vai chính trong bộ phim truyền hình có tên “Đầy tớ của nhân dân” trong đời thực đã trở thành đầy tớ cho nhân dân của mình – đại diện và hiện thân cho tinh thần của họ.
Tâm sự với The Economist trong một tòa nhà chính phủ được củng cố bằng bao cát và bao quanh là bẫy chống xe tăng, ông Zelensky tỏ ra vô cùng chân thực và tự nhiên. Bi kịch đời thực lớn đã xảy ra với đất nước của ông đến mức giờ ông không có chỗ cho diễn xuất. Ông nói về nhu cầu vũ khí của Ukraina, quan điểm của ông về Tổng thống Joe Biden và những người ủng hộ phương Tây khác, chiến thắng có ý nghĩa như thế nào. Nhưng Zelensky đã phát biểu một cách mạnh mẽ nhất về sự vô nhân đạo của các chỉ huy Nga chống lại ông.
Ông nói: “Những kẻ xâm lược thậm chí không thương tiếc cho thương vong của chính họ. “Đây là điều tôi không hiểu được. Khoảng 15.000 [binh lính Nga] đã bị giết trong một tháng… [Vladimir Putin] đang ném những người lính Nga như những khúc gỗ vào lò lửa. Và, họ thậm chí còn không thèm chôn… Xác của họ bị bỏ lại trên đường phố. Ở một số thành phố và thị trấn, binh lính của chúng tôi nói rằng không thể thở được vì… mùi hôi tanh của thịt thối.”
Ông so sánh sự tàn nhẫn của cỗ máy chiến tranh của ông Putin với lòng trắc ẩn của những người lính và tình nguyện viên bảo vệ các thành phố của Ukraina. “Những người lính dũng cảm của chúng tôi đang bảo vệ Mariupol bây giờ… Họ có thể đã rời đi từ lâu, nhưng họ sẽ không rời thành phố này.” Sau 31 ngày bị bắn phá và bao vây, họ vẫn đang chiến đấu — không phải vì ông Zelensky đã ra lệnh, mà vì họ nói rằng “họ phải ở lại và chôn cất những người bị giết và cứu sống những người bị thương… [Và] miễn là mọi người vẫn còn sống, chúng ta phải tiếp tục bảo vệ họ. Và đây là điểm khác biệt cơ bản giữa cách các phe đối lập trong cuộc chiến này nhìn thế giới”.
Ông Putin và ông Zelensky đều là những người nói tiếng Nga như tiếng mẹ đẻ, nhưng hai người nói những ngôn ngữ quyền lực khác nhau. Thế giới của Putin, nơi mạng sống có giá rẻ mạt và lịch sử thuộc về những người đàn ông mạnh mẽ, không có chỗ cho sự thương hại và không có chỗ cho Ukraina. Ông Zelensky nói: “Tôi không nghĩ rằng ông ấy hình dung một Ukraina trong đầu giống như Ukraina mà chúng ta thấy.“ Putin coi Ukraina là một phần thế giới của mình, thế giới quan của ông ấy, nhưng điều đó không tương ứng với những gì đã xảy ra trong 30 năm qua. Tôi không nghĩ rằng ông Putin đã ẩn nấp trong hang trong hai tuần hoặc sáu tháng, mà trong hơn hai thập kỷ ”.
Đối với ông Putin, sức mạnh có nghĩa là bạo lực. Bất cứ ai sợ hãi khi thấy máu là người yếu ớt. Điều đó giải thích tại sao quân đội Nga đang sử dụng các phương pháp tương tự trên các lãnh thổ bị chiếm đóng mà họ đã sử dụng ở Donbas vào năm 2014. “Họ đang bắt cóc thị trưởng các thành phố của chúng tôi,” ông Zelensky nói. “Họ đã giết một số người trong số họ. Một số người trong số họ chúng tôi đã không thể tìm thấy. Một số người trong số họ chúng tôi đã tìm thấy, và họ đã chết. Và một số người trong số họ đã được thay thế… Những người làm các việc này là thuộc về cùng một nhóm người.”
Nhưng nếu sự yếu đuối là một phần bản tính của con người, thì chính điểm yếu này lại khiến ông Zelensky trở nên mạnh mẽ — và đó là lý do tại sao cờ Ukraina đã bay trên cả Đại lộ Whitehall và Pennsylvania. Ông ca ngợi cách người dân Ukraina bình thường “vẫy tay giữa đường phố để ngăn chặn xe tăng” như cách họ đã làm ở Kherson, một trong những thành phố hiện bị quân Nga chiếm đóng. “Họ quyết định đứng lên và thực hiện điều này theo ý nguyện của riêng họ. Tôi không thể ra lệnh cho họ không được làm điều đó hoặc ra lệnh cho họ ném mình vào gầm xe tăng,” ông nói. “Tôi sẽ ở lại với những người dân này cho đến phút cuối cùng.”
Và Zelensky nhấn mạnh về kết thúc đó sẽ như thế nào: “Chúng tôi tin vào chiến thắng,” ông nói. “Không thể tin vào bất cứ điều gì khác. Chúng tôi nhất định sẽ chiến thắng vì đây là nhà, là đất, là nền độc lập của chúng tôi. Câu hỏi chỉ là vấn đề thời gian.” Tuy nhiên, để đạt được điều đó thì không thể chỉ phụ thuộc vào tinh thần chiến đấu của người Ukraina, mà còn cần sự hỗ trợ từ phương Tây. Nếu muốn bảo vệ con đường sống của mình, Ukraina cần xe tăng, xe bọc thép và máy bay quân sự; và Ukraina cần chúng ngay bây giờ.
“[Phương Tây] không thể nói“ Chúng tôi sẽ giúp bạn trong vài tuần nữa”, ông Zelensky lập luận. “Điều đó không cho phép chúng tôi phá vây các thành phố do Nga chiếm đóng, mang thức ăn đến cho cư dân ở đó, và tạo điều kiện để chúng tôi nắm quyền chủ động quân sự”. Và dù tinh thần của người dân Ukraina mạnh mẽ đến đâu, thì Nga vẫn có nhiều hỏa lực hơn. “Người Nga có hàng nghìn phương tiện quân sự, và chúng đang ồ ạt chạy đến đây. Nếu chúng ta có thể nói đùa được trong tình huống này, thì tôi đã làm rồi. Có một số thành phố có rất nhiều xe tăng, chúng không thể biến mất. Xe tăng đã làm các thành phố bị tắc nghẽn giao thông”, ông nói.
Ông Zelensky chia NATO thành 5 phe. Đầu tiên là những người “không bận tâm về một cuộc chiến tranh lâu dài vì điều đó có nghĩa là làm kiệt quệ nước Nga, ngay cả khi điều này đồng nghĩa với sự sụp đổ của Ukraina và phải trả giá bằng mạng sống của người Ukraina”. Những người khác muốn cuộc chiến kết thúc nhanh chóng bởi vì “thị trường Nga là một thị trường lớn [và] nền kinh tế của họ đang bị ảnh hưởng”. Họ muốn thấy Nga duy trì một số thị trường nhất định. Nhóm quốc gia thứ ba, đa dạng hơn, “công nhận chủ nghĩa Quốc xã ở Nga” và muốn Ukraina thắng thế. Nhóm này được các nước tự do nhỏ hơn ủng hộ vì “muốn chiến tranh kết thúc nhanh chóng bằng bất cứ giá nào, vì họ nghĩ rằng con người là vốn quý nhất”. Và cuối cùng là những quốc gia đang lúng túng, muốn có hòa bình ngay bây giờ và bằng mọi cách có thể, bởi vì họ là “các văn phòng chi nhánh của Liên bang Nga ở châu Âu”.
Ông Zelensky ca ngợi Mỹ và Anh. Mặc dù ông lưu ý rằng sự phức tạp của chính trị Mỹ đôi khi gây ra sự chậm trễ, nhưng ông thừa nhận rằng ông Biden ngày càng trở nên chặt chẽ tham gia. Nhưng Đức, ông nói, đang cố gắng đạt được sự cân bằng giữa Nga và Ukraina. Ông nói: “Họ có mối quan hệ lâu dài với Nga và họ đang nhìn nhận tình hình qua lăng kính kinh tế. “Họ có thể giúp đỡ, nếu trong nước Đức có áp lực buộc họ phải làm như vậy, và họ có thể dừng lại khi thấy những gì họ đã làm là đủ.” Khi được hỏi tại sao các nhà lãnh đạo như Tổng thống Emmanuel Macron của Pháp không cung cấp xe tăng để giúp Ukraina giành chiến thắng, ông trả lời rằng “họ sợ Nga. Có vậy thôi.”
Ông Zelensky cũng thất vọng không kém bởi tính chất bị động của các biện pháp trừng phạt được thiết kế để trừng phạt Nga vì những gì họ đã làm, thay vì ngăn cản Nga tiến xa hơn. Các chế tài hiện hành đang có kẽ hở. Ví dụ, ngân hàng lớn nhất của Nga, Sberbank, đã không bị loại khỏi hệ thống thanh toán SWIFT, vì đây là một trong những cách chính mà Châu Âu thanh toán cho khí đốt mua của Nga. Một lệnh cấm vận đối với dầu khí đã được thảo luận nhưng châu Âu vẫn chưa thực hiện cho đến nay, mặc dù Mỹ đã ra lệnh cấm vận. “Điều đầu tiên là đặt mình vào vị trí của chúng tôi và hành động chặn trước… Chúng tôi nghe nói rằng các quyết định phụ thuộc vào việc liệu Nga có tiến hành một cuộc tấn công hóa học nhằm vào chúng tôi hay không. Đây không phải là cách tiếp cận đúng. Chúng tôi không phải là các con vật trong phòng thí nghiệm.”
Và ông Zelensky tin rằng chiến thắng của Ukraina sẽ như thế nào? Ông tạm ngừng lại. Mọi người đều có phiên bản chiến thắng và thất bại của riêng mình. Đối với ông Putin, chiến thắng là về sự hủy diệt Ukraina được coi là phản đề của Nga, và về việc giết hại những người có ý chí tự do và những người đã đặt cuộc sống và cảm xúc của con người lên trên cả nhà nước, hệ tư tưởng hoặc tôn giáo. Cuối cùng, khi ông Zelensky nói, ông nói về cuộc sống và tất cả những gì nó đòi hỏi – tính nhân văn, lòng trắc ẩn và sự tự do.
“Chiến thắng là việc có thể cứu nhiều mạng sống nhất có thể… bởi vì nếu không có điều này thì chẳng có ý nghĩa gì cả. Đất đai của chúng tôi là quan trọng, vâng, nhưng cuối cùng, nó chỉ là lãnh thổ mà thôi”. Để cứu mọi người, bảo vệ mọi quyền lợi trong khi phải bảo vệ mọi người và không chịu từ bỏ lãnh thổ có lẽ là một nhiệm vụ bất khả thi, Zelensky thừa nhận. Ông không biết nó sẽ kết thúc khi nào hoặc như thế nào, nhưng ông biết rằng “nó sẽ kết thúc với việc chúng tôi vẫn đứng đây để bảo vệ” cuộc sống ở Ukraina.
Không ai biết chắc chắn ông Putin đã ở đâu khi quân đội của ông tấn công Ukraina. Nhưng ông Zelensky thì đã ở nhà với vợ và hai con. Chính họ đã đánh thức ông dậy sớm vào ngày 24 tháng 2. “Họ nói với tôi rằng có những tiếng nổ lớn. Sau một vài phút, tôi nhận được tín hiệu rằng một cuộc tấn công bằng tên lửa đang được bắt đầu”. Ngay sau khi Nga tấn công, Mỹ đã đề nghị đưa ông rời Kyiv một cách an toàn. Zelensky đã chọn ở lại.
Ông nói: “Đó không phải là một hành động dũng cảm. Tôi phải hành động theo cách tôi vẫn thường làm.” Ông không chuẩn bị để trở thành anh hùng chiến tranh. “Nếu bạn không biết cách làm điều gì đó theo cách này hay cách khác, hãy trung thực và đơn giản chỉ có thế. Bạn phải trung thực để mọi người tin bạn. Bạn không cần phải thử làm người trung thực. Bạn cần phải là chính mình… Và điều quan trọng là không được chứng tỏ rằng bạn giỏi hơn những gì bạn đang là.”
Trong thế giới của ông Putin, sự trung thực là điểm yếu. Quyền lực của ông ấy dựa trên sự bí mật và lừa dối. Bí ẩn và bạo lực thúc đẩy sự sùng bái quyền lực của Putin. Ông Zelensky có thể đang ngồi trong cái mà các phụ tá của ông gọi là pháo đài, nhưng sức mạnh của ông nằm ở sự cởi mở và khả năng lắng nghe và phản ánh những gì mọi người muốn ở ông. Đó là sức mạnh của Mọi người.
Vasily Grossman, một tiểu thuyết gia người Liên Xô và là một phóng viên chiến trường sinh ra ở thị trấn Berdychev nhỏ bé của người Do Thái ở miền bắc Ukraina, đã diễn đạt ý này trong tác phẩm “Cuộc đời và số phận”, cuốn tiểu thuyết rộng lớn của ông về chiến tranh thế giới thứ hai: “Lịch sử loài người không phải là trận chiến đấu với cái thiện chiến thắng cái ác,” ông viết. “Đó là một trận chiến do một cái ác lớn đấu tranh để bóp chết một hạt nhân nhỏ bé của cái thiện trong lòng con người. Nhưng nếu những gì là nhân tính trong con người cho đến bây giờ mà vẫn chưa bị tiêu diệt, thì cái ác sẽ không bao giờ có cửa đâu!”.
(fb Cù Tuấn).
