– Cù Tuấn biên dịch phân tích của Financial Times.
Tóm tắt: Tuần tới có thể rất quan trọng đối với tương lai của Ukraine. Mặc dù đã hứa hỗ trợ không giới hạn, Mỹ và EU đang gặp khó khăn trong việc tìm nguồn tài trợ mới.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã bày tỏ thái độ một cách thẳng tuột khi phát biểu trước các nhà lãnh đạo G7 trong tuần này.
“Nga chỉ hy vọng vào một điều: năm tới sự đoàn kết của thế giới tự do sẽ sụp đổ. Nga tin rằng Mỹ và châu Âu sẽ thể hiện sự yếu kém và sẽ không duy trì sự hỗ trợ cho Ukraine”, ông nói trong cuộc gọi video vào tối thứ Tư với các đồng minh chính trị quan trọng nhất của mình.
“Thế giới tự do thực sự cần phải… duy trì sự hỗ trợ cho những người mà quyền tự do của họ đang bị tấn công,” ông nói. “Ukraine có sức mạnh. Và tôi yêu cầu các bạn hãy mạnh mẽ nhất có thể.”
Lời kêu gọi của Zelensky không chỉ là lời nói khoa trương. Vài giờ sau khi ông phát biểu, Thượng viện Mỹ đã bác bỏ nỗ lực mới nhất của Nhà Trắng nhằm thông qua đạo luật cho phép hỗ trợ tài chính 60 tỷ USD cho Ukraine. Bên kia Đại Tây Dương, đề xuất của Ủy ban châu Âu về việc cung cấp 50 tỷ euro để hỗ trợ ngân sách của Kyiv trong 4 năm tới đang bị treo trước hội nghị thượng đỉnh của các nhà lãnh đạo EU vào tuần tới, sau nhiều tháng tranh cãi giữa các quốc gia thành viên về cách thức tài trợ.
Nếu không một trong những gói tài chính đó được phê duyệt, an ninh tài chính dài hạn của Ukraine sẽ bị đặt dấu hỏi. Không có cả hai, tương lai của nước này sẽ thật nghiệt ngã.
Vào thời điểm Ukraine đang rất cần các cam kết tài chính và quân sự lâu dài như một bức tường thành chống lại sự xâm lược kéo dài của Nga, hai đồng minh ủng hộ quan trọng nhất của nước này lại tỏ ra kém cỏi, làm dấy lên nghi ngờ về quyết tâm của phương Tây.
“Chúng ta cần cung cấp sự rõ ràng về nguồn tài chính cho Ukraine trong năm tới và những năm sắp tới… vấn đề này chắc chắn là khẩn cấp,” Valdis Dombrovskis, phó chủ tịch điều hành Ủy ban Châu Âu, nói với FT. “Nga vốn đã là một nền kinh tế thời chiến,” ông nói, đồng thời cảnh báo rằng EU không được “mất tập trung trong việc hỗ trợ Ukraine”.
Trong trường hợp của EU, không chỉ việc hỗ trợ tài chính mới gặp rủi ro. Khối này được cho là sẽ đóng vai trò là cái neo cho sự hội nhập phương Tây của Ukraine với triển vọng cuối cùng là Ukraine sẽ trở thành thành viên của khối này. Một thỏa thuận bắt đầu đàm phán gia nhập EU sẽ mang lại cho Kyiv một chiến thắng chính trị rất cần thiết trước Matxcơva sau một năm thất vọng về mặt quân sự – nhưng Hungary đã tuyên bố sẽ ngăn chặn thỏa thuận này.
Điều đáng lo ngại nhất đối với Kyiv là sự ủng hộ dành cho Ukraine, từng là vấn đề được sự đồng thuận rộng rãi giữa các đảng phái, đã trở thành một con bài mặc cả chính trị ở cả hai bờ Đại Tây Dương.
“Ukraine không còn là đặc biệt nữa. Nó không còn được coi là vấn đề an ninh quốc gia, có tầm quan trọng hàng đầu đối với EU, NATO hoặc Mỹ. Bởi vì nếu đúng như vậy, mọi người sẽ không chơi trò chính trị với nó,” Jacob Kirkegaard, thành viên cấp cao tại Quỹ Marshall Đức ở Brussels, nói.
“Đây là việc đánh giá thấp nỗ lực chiến tranh của Ukraine. Theo ý kiến của tôi, không có cách nào khác để diễn đạt nó. Và đối với Ukraine, đó là một tình huống khủng khiếp,” Kirkegaard nói thêm. “Nếu bạn là Vladimir Putin, bạn sẽ nói rằng quyết định chiến lược của tôi là cố gắng cầm cự lâu hơn phương Tây đang tỏ ra có hiệu quả.”
1. Áp lực không ngừng
Áp lực tài chính mà Ukraine phải đối mặt là rất lớn và không ngừng nghỉ. Chính phủ nước này sử dụng tất cả nguồn thu từ thuế để trang trải chi tiêu quốc phòng – chiếm khoảng một nửa chi tiêu công. Mặc dù Ukraine đã nhận được vũ khí và huấn luyện quân sự trị giá gần 100 tỷ USD nhưng nước này cũng cần viện trợ nước ngoài để chi trả cho nhân viên chính phủ, các dịch vụ công, lương hưu và phúc lợi. Các khoản này đòi hỏi 41 tỷ USD nguồn tài trợ bên ngoài vào năm tới, theo ngân sách được quốc hội Ukraine thông qua vào tháng trước.
Ukraine đang dựa vào 18 tỷ USD từ EU, 8,5 tỷ USD từ Mỹ, 5,4 tỷ USD từ IMF, 1,5 tỷ USD từ các ngân hàng phát triển khác và 1 tỷ USD từ Anh. Kiev vẫn đang đàm phán với các đối tác khác như Nhật Bản và Canada.
Mặc dù một phần số tiền cần thiết sẽ được thanh toán bất kể điều gì xảy ra ở Washington hoặc Brussels, Kyiv vẫn cần tiền mặt để bắt đầu lưu chuyển vào tháng tới. Nếu việc này không thành công và Kyiv không thể vay đủ tiền trong nước, nước này có thể phải sử dụng đến nguồn tài trợ bằng tiền của Ngân hàng trung ương, điều này có thể gây ra siêu lạm phát và gây nguy hiểm cho sự ổn định tài chính.
Do đó sự bế tắc ở EU và Mỹ giống như một hồi chuông báo động. Tại Brussels, Hungary tuyên bố sẽ chặn tất cả các nỗ lực hỗ trợ, một phần là đòn bẩy để buộc EU giải phóng các khoản thanh toán bằng tiền mặt cho Budapest bị đóng băng do vi phạm pháp luật.
Đồng thời, quyết định của Ủy ban Châu Âu về gói hỗ trợ tiền mặt cho Ukraine với các yêu cầu tài trợ được một số quốc gia thành viên ưu tiên đã tỏ ra phản tác dụng. Các thành viên khác muốn những yêu cầu đó được thu nhỏ lại, và trong khi hoạt động buôn bán vẫn tiếp tục thì Ukraine lại bị bỏ lại ở giữa.
Ở Washington, sự ủng hộ của công chúng ngày càng suy giảm khi cuộc chiến Ukraine kéo dài, việc đảng Dân chủ mất quyền kiểm soát Hạ viện sau cuộc bầu cử giữa kỳ đã chung tay tạo ra một bế tắc chính trị.
Nhiều yêu cầu về ngân sách và lời kêu gọi công khai của Tổng thống Joe Biden tới Quốc hội để thông qua gói tài trợ trị giá 60 tỷ USD cho Kyiv đều không được chú ý khi Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ mải tranh cãi về những gì khác xứng đáng được tài trợ hơn.
Trong những tuần gần đây, Đảng Cộng hòa đã yêu cầu Ukraine tăng cường viện trợ cùng với các biện pháp hạn chế nhập cư mới hà khắc ở biên giới phía Nam nước Mỹ, điều mà nhiều đảng viên Đảng Dân chủ sẽ không bao giờ chấp nhận.
Dưới ảnh hưởng nặng nề của cựu tổng thống Donald Trump, cả Kevin McCarthy, chủ tịch Hạ viện trong phần lớn thời gian của năm, và Mike Johnson, người thay thế ông sau khi ông bị lật đổ vào tháng 10, đều từ chối đưa ra một dự luật tài trợ cho Ukraine để bỏ phiếu ở Ukraine tại Hạ viện.
Với việc tiền mặt dành cho Ukraine cạn kiệt, các quan chức Nhà Trắng ngày càng lo ngại và thất vọng. Giọng điệu của Biden đã trở nên ảm đạm hơn một cách đáng chú ý: nếu Ukraine bị bỏ rơi và Nga chiếm ưu thế, Putin có thể tiếp tục tấn công một đồng minh NATO và lôi kéo Mỹ vào chiến tranh, theo phát biểu của Biden trong tuần này.
“Chúng ta sẽ đối mặt với thứ mà chúng ta không tìm kiếm và ngày nay chúng ta chưa phải làm: đó là quân đội Mỹ sẽ phải chiến đấu với quân đội Nga.”
Max Bergmann, giám đốc Chương trình Châu Âu, Nga và Á-Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết: “Thông thường, chính sách đối ngoại và nguồn tài trợ của Mỹ nhằm thúc đẩy và hỗ trợ các lợi ích chính sách đối ngoại của Mỹ được tách rời ra khỏi các cuộc đấu tranh chính sách và chính trị trong nước”. “Nhưng không phải trong trường hợp này”.
Mỹ chỉ chiếm chưa đến một nửa trong số gần 100 tỷ USD viện trợ quân sự cho Ukraine kể từ tháng 2 năm ngoái, nhưng nước này đã có thể sử dụng kho vũ khí tiên tiến và ngành công nghiệp quốc phòng lớn hơn của mình để trang bị cho Ukraine, một vai trò mà Kyiv mong muốn. Các đồng minh châu Âu không thể tiếp quản việc này sớm được. Ukraine đang tăng cường sản xuất vũ khí nhưng ở mức độ thấp.
Phát biểu tại Washington tuần này, Andriy Yermak, người đứng đầu văn phòng của Zelensky, đã kêu gọi cung cấp đạn pháo 155mm và hệ thống phòng không sẽ rất quan trọng để chống lại các cuộc tấn công của Nga trong 12 tháng tới.
Nhưng Lầu Năm Góc đã bắt đầu phân bổ nguồn tài trợ của Mỹ cho Ukraine, dự kiến nguồn này sẽ cạn kiệt vào cuối tháng.
“Chúng tôi đã đi đến tận cùng những gì chúng tôi có thể cung cấp… giờ chúng tôi không có tiền,” Bergmann nói.
Nhìn chung, viện trợ của phương Tây cho Ukraine đã đạt mức thấp kỷ lục trong mùa thu 2023, theo dữ liệu do Viện Kiel tổng hợp. Tổng số tiền của các cam kết mới từ tháng 8 đến tháng 10 thấp hơn 87% so với cùng kỳ năm 2022, trong khi chỉ 20 bang trong số 42 bang được Keil theo dõi đã cam kết các gói viện trợ mới trong ba tháng qua – tỷ lệ thấp nhất kể từ khi Putin bắt đầu xâm lược quy mô lớn vào Ukraine.
2. Điểm giòn gãy
Bảy ngày tới có thể rất quan trọng đối với tương lai của Ukraine. Vào Chủ nhật, IMF dự kiến sẽ công bố bản cập nhật mới nhất về quốc gia này, làm sáng tỏ tình hình tài chính và nhu cầu tài trợ tiềm năng của quốc gia này.
Theo một số người hy vọng, việc này sẽ đưa ra lời nhắc nhở rõ ràng về lợi ích của các quan chức ở cả hai bờ Đại Tây Dương và thúc đẩy một nỗ lực mới cho các thỏa thuận.
Các nhà ngoại giao EU sẽ đàm phán cả ngày Chủ nhật và suốt tuần tới nhằm đạt được thỏa thuận về gói tài chính này. Các quan chức Nhà Trắng và các đảng viên Đảng Dân chủ cấp cao vẫn đang nuôi hy vọng về một thỏa thuận tài trợ cho Ukraine, nhưng những lo ngại và cảnh báo của họ về tác động của một sai sót có thể xảy ra ngày càng trở nên gay gắt. Họ không chỉ lo lắng về tác động tức thời đối với Ukraine mà còn lo lắng về việc không hỗ trợ Kyiv sẽ cho thế giới thấy được vai trò lãnh đạo thế giới của Mỹ đã kém đi như thế nào.
Mark Warner, chủ tịch ủy ban tình báo Thượng viện, cho biết trong tuần này: “Chúng tôi biết từ những đánh giá của cộng đồng tình báo rằng Putin tin rằng Ukraine sẽ thất thủ chỉ trong vài tháng nữa nếu không có sự hỗ trợ mới của Mỹ. Tại sao, vào thời điểm này, chúng ta lại chứng minh rằng Putin sẽ đúng?”
Bennet, thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ Colorado, nói với FT trong một tuyên bố gửi qua email: “Chúng tôi không thể cho phép sự rối loạn trong hội trường Quốc hội ngăn cản Mỹ thực hiện nghĩa vụ đạo đức của mình là tài trợ cho Ukraine”. Ông nói thêm: “Nếu chúng ta không thể cùng nhau hành động, điều đó sẽ gửi một thông điệp khủng khiếp tới Putin”.
Iuliia Osmolovka, một cựu nhà ngoại giao Ukraine hiện là người đứng đầu tổ chức tư vấn Globsec ở Kyiv, nói rằng những rào cản đối với việc tiếp tục viện trợ của EU và Mỹ là tin xấu đối với Ukraine, nhưng không phải là nguyên nhân dẫn đến “sự tuyệt vọng”.
Theo một báo cáo mới của bà và các chuyên gia Ukraine khác được công bố trong tuần này, các yếu tố quan trọng đối với sự thành công của Ukraine đã thay đổi kể từ năm ngoái.
Giả sử một cuộc xung đột tiêu hao kéo dài đến năm 2025 và xa hơn nữa, sự hỗ trợ quân sự trực tiếp của phương Tây sẽ rất quan trọng cùng với khả năng duy trì bộ máy quân sự của Ukraine. Tuy nhiên, giai đoạn tiếp theo của cuộc chiến sẽ được quyết định bởi khả năng của Ukraine trong việc đạt được ưu thế công nghệ so với quân Nga thông qua khả năng tác chiến điện tử và máy bay không người lái, vốn phức tạp hơn.
Osmolovka nói : “Nhiệm vụ chính lúc này không phải là chìm đắm trong tuyệt vọng mà là xem xét những gì chúng ta có thể làm để thực sự thay đổi tình hình trong những giới hạn mà chúng ta có”.
Nhưng khi Ukraine bước vào mùa đông thứ hai liên tiếp khi Nga chuẩn bị sử dụng kho tên lửa lớn để nhắm mục tiêu vào nguồn năng lượng quan trọng và cơ sở hạ tầng sưởi ấm của nước này, việc phương Tây không thể duy trì hoạt động cứu trợ tài chính sẽ giáng một đòn nặng nề vào tinh thần của người dân.
“Đây là thời điểm khủng hoảng… Kirkegaard nói: một sự sắp xếp không may mắn của các ngôi sao tài chính.”
“Các nhà hoạch định chính sách phương Tây đến Kyiv nhiều lần và lần nào cũng khẳng định chắc như đinh đóng cột, ‘Chúng tôi luôn sát cánh với các bạn cho đến chừng nào cần thiết’ – giờ thì hiện tại những câu nói đó nghe có vẻ sáo rỗng, phải không?”
