Chúng tôi đã nhiều lần thăm Bảo tàng Nghệ thuật châu Á ở San Francisco và cũng đã đưa các con đến đây để cho chúng có ít nhiều hiểu biết cội nguồn phương Đông. Đây là nơi tại Mỹ có trưng bày nhiều nhất những di sản văn hoá Á châu, với khoảng 2500 trong số hơn 15 nghìn di vật được đem ra trưng bày.
Hè 2008, sau khi thăm bảo tàng tôi có viết một bài ký sự du lịch ghi lại cảm nhận của mình.
Người Việt tự hào là có nền văn minh trống đồng, nhưng năm đó tôi không thấy chiếc trống đồng nào trong bảo tàng này. Những lần sau trở lại thì thấy có một trống đồng, khai quật từ miền Bắc Việt Nam được trưng bày, có độ tuổi từ 100 BCE – 100 CE. Nhưng trong ghi chú đặt cạnh bên ghi rằng các loại trống này còn được tìm thấy ở miền nam Trung Quốc và ở vùng quần đảo Indonesia.
Chúng ta thường nói dân tộc mình có “4000 năm văn hiến”, nhưng thật sự có gì để cho thế giới thấy văn minh Việt Nam qua các bảo tàng có trưng bày di sản châu Á ở nước ngoài. Cũng như tại quê nhà, có những nơi nào cho du khách và người dân tìm đến để thấy nền văn minh nhiều nghìn năm của đất nước, ngoài chục lăng tẩm, một số tháp Chàm, chùa cổ, hay phổ cổ Hà Nội, Hội An.
So với nhiều nền văn minh khác, cùng tuổi 4000 năm hay non trẻ hơn mà di sản để lại thật ngoài sức tưởng tượng của con người, từ những kim tự tháp ở Ai Cập, ở Mexico, những đền đài còn tồn tại ở Roma, Athen, Jerusalem, Kyoto, Bắc Kinh cho đến những tượng điêu khắc bằng đá, bằng kim loại, những công trình kiến trúc, những bức tranh.
Giữa thập niên 1980, trở về Đông Nam Á tôi đã cố gắng tìm xem ở Bảo tàng Ueno bên Nhật có gì về văn minh Việt Nam, thì cũng là những món đồ sành, đồ sứ nhưng bình, lọ, chén, dĩa. Qua Thái Lan, trong ngôi nhà cổ của ông Jim Thompson, một người thích sưu tầm đồ cổ cũng chỉ có bát, chén sành.
Ngày nay theo tôi biết có mấy người Việt ở Mỹ đang làm chủ những chiếc trống đồng, trông còn đẹp hơn trống có trong bảo tàng ở San Francisco.
Ở Mỹ, nhắc đến Việt Nam hầu như ai cũng liên tưởng đến cuộc chiến mà ít biết về nền văn hoá Việt ngoài phở, bánh mì và áo dài.
Đã nửa thế kỷ từ ngày chiến tranh chấm dứt, có bao giờ lãnh đạo Việt Nam nghĩ đến việc phát huy văn hoá Việt ra ngoài thế giới, vì ở bảo tàng San Francisco trong những năm qua đã có triển lãm lớn từ các quốc gia châu Á mà Việt Nam vẫn còn vắng bóng.
*
San Francisco: một ngày rong chơi, đi tìm văn hoá cội nguồn
Bùi Văn Phú
[Bài đã đăng trên talawas.org 09.08.2008]
San Francisco là thành phố du lịch nổi tiếng của miền tây nước Mỹ. Ở đó có cây cầu đỏ, là cửa ngõ Hoa Kỳ nhìn ra biển, nơi cuối chân trời xanh thăm thẳm là quê hương của Tần Thuỷ Hoàng, Minh trị Thiên hoàng, của Lý Thừa Vãn, Suharto, của Hồ Chí Minh, Tưởng Giới Thạch của những dân tộc mới chỉ chính thức chia sẻ với người Mỹ vị mặn của muối biển Thái Bình Dương trong vòng hơn hai trăm năm qua.
150 năm trước người Á đông đã đến Mỹ lập nghiệp, tìm vàng, xây dựng những tuyến đường hoả xa. Đông nhất là người Hoa.
Đầu thế kỉ trước người Mỹ ít để ý đến văn hoá châu Á. Sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai nền kinh tế của Nhật phát triển nhanh, hàng Nhật ào ạt vào thị trường Mỹ trong những năm 70 và 80. Từ ngày Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa mở cửa với thế giới bên ngoài thì đến lượt mặt hàng sản xuất ở Trung Quốc hấp dẫn sức tiêu dùng của dân Mỹ.
Cùng lúc các quan hệ ngoại giao phát triển qua trao đổi giáo dục, văn hoá, nghệ thuật nên văn minh châu Á không còn xa lạ với người Mỹ.
Ngày nay San Francisco có Bảo tàng Nghệ thuật châu Á [Asian Art Museum], tên chính thức là Chong-Moon Lee Center for Asian Art and Culture, nằm đối diện toà thị chính. Đây là một kho lưu trữ lớn nhất ở phương Tây dành cho những cổ vật văn minh châu Á. Với hơn 15 nghìn di vật lưu giữ, dấu tích 6 nghìn năm lịch sử châu Á, trong đó khoảng 2.500 cổ vật được đem ra trưng bày mỗi năm.
Một ngày cuối tuần mới đây, tôi và gia đình theo chân du khách tham quan bảo tàng để tìm về cội nguồn văn minh châu Á.
Hè năm nay, bảo tàng có trưng bày đặc biệt về triều đại nhà Minh của Trung Hoa (1368 – 1644) qua chủ đề: Power and Glory: Court Arts of China’s Ming Dynasty – Quyền lực và Vinh quang: Nghệ thuật Cung đình Triều đại nhà Minh, Trung Hoa. Cuộc triển lãm trên 200 cổ vật, một số từ Cấm thành ở Bắc Kinh, được thực hiện với sự hợp tác của nhiều bảo tàng Trung Hoa như Palace Museum, Nanjing Municipal Museum và Shanghai Museum.
Đi hết một vòng bảo tàng viện mà lòng tôi hoang mang về cội nguồn của mình. Có gì biểu hiện văn hoá cá biệt hơn 4 nghìn năm của con người Việt Nam trong đó? Mấy chiếc bình, chiếc đĩa? Trung Hoa có vô số di vật như thế. Còn biểu tượng con rồng cháu tiên hay con hồng cháu lạc từ đâu mà có? Cổ vật của người Hoa có đủ những con vật đó: rồng bay trên áo, rồng khắc trên gươm, trên đá, trên những bình cổ làm bằng kim loại, sơn vẽ trên bình lọ, chén bát. Họ cũng có cả những con lân, con ly. Thế thì người Việt ta có gì cá biệt hay chỉ là một chi tộc của một dòng Hán tộc nào đó?
Những cổ vật không chứng minh được nguồn gốc dân Việt, nhưng một tấm bản đồ đã đem lại cho tôi niềm tự hào dân tộc. Bản đồ của triều đại nhà Minh phát cho du khách có ghi rằng trước nhà Minh, Trung Hoa bị cai trị bởi triều đại nhà Nguyên của Mông Cổ. Tấm bản đồ với những mảng mầu khác biệt cho thấy Việt Nam thời đó không bị quân Mông Cổ hay bị nhà Minh chiếm đóng, đô hộ.
Thôi. Chuyện nguồn gốc hãy để qua một bên vì thời tiền sử mơ hồ lắm. Chỉ có chuyện lịch sử của những di dân đến Mỹ lập nghiệp từ hơn thế kỉ qua là rõ ràng.
Người Hoa đến Hoa Kỳ định cư đầu tiên, tiếp đến là làn sóng người Nhật, người Hàn rồi người Việt đến đây sinh sống. Dấu ấn văn hoá châu Á đã in đậm ở thành phố mà tên gọi của nó phát âm theo tiếng Quảng Đông là “Cựu Kim Sơn”.
Ở đây có phố Tàu đã cả trăm năm, hiện tại là trung tâm thương mại lớn nhất của người Hoa nằm bên ngoài nước Trung Hoa, có văn hoá châu Á được phô diễn trong ngày diễn hành Chinese Parade vào dịp đầu năm âm lịch. Ngoài phố Tàu – China Town – San Francisco cũng đã có Japan Town, Manila Town và mới đây là Little Saigon.
Tham quan bảo tàng xong, ra khỏi cửa chính, nhìn về phiá tay phải bạn sẽ thấy những tấm phướn treo cao dọc theo đường Larkin và bảng chỉ đến Little Saigon. Đi bộ hai lốc đường bạn sẽ gặp hai con lân trắng đứng trên bệ cao bằng đá hoa cương mầu nâu chào đón du khách. Hai cột đá mới được quan chức thành phố cắt băng khánh thành cách đây hai tuần để chính thức công nhận khu phố thương mại của người Việt.
Little Saigon ở San Francisco khiêm nhượng lắm, không thể nào so sánh được với Quận Cam hay San Jose, nhưng điạ điểm ở đây thuận tiện cho khách du lịch vì gần trung tâm thành phố.
Số cửa tiệm của người Việt trên đoạn đường này không nhiều lắm – rẽ phải sẽ có thêm những cửa hàng khác – chỉ trên dưới hai chục cơ sở, với dăm bẩy hàng quán ăn uống.
Gió chiều lành lạnh, muốn ăn bún riêu thì mời bạn vào quán Mangosteen. Muốn phở Bắc chính gốc có nhà hàng Tháp Rùa mà theo lời bà chủ quán – với giọng Hà Nội của những năm sau 1954 – là loại “phở bánh to, không rau, không giá, không tương đen”. Quán này bình dân, xập xệ như nhiều quán phở trên phố Lý Thái Tổ hay Tràng Thi ở Hà Nội. Vào đây bạn sẽ gặp lại Hà Nội của hơn thế kỉ trước với phố Huế, phố Sinh Từ, Ô Quan Chưởng, cầu Long Biên, Nhà thờ Lớn, Chùa Một Cột, chợ Đồng Xuân.
Gần quán Tháp Rùa có quán Bodega Bistro cũng chuyên phở Bắc. Nếu bạn quen những món ăn miền Bắc lai miền Nam thì bước xa hơn một chút đến nhà hàng Việt Nam, rộng hơn và có nhiều món ăn của dân Sài Gòn.
© 2008 Buivanphu
