Hoàng Việt
Năm 1905, Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ đã đưa ra một phán quyết mang tính lịch sử trong vụ Jacobson v. Massachusetts. Khi một mục sư từ chối tiêm vaccine đậu mùa theo luật bang Cambridge, ông đã kiện ngược chính quyền, cho rằng luật này vi phạm quyền tự do cá nhân. Tối cao Pháp viện đã dứt khoát bác bỏ:
“Upon the principle of self-defense, of paramount necessity, a community has the right to protect itself against an epidemic of disease which threatens the safety of its members.”
“Trên nguyên tắc tự vệ, vì sự cần thiết tối thượng, một cộng đồng có quyền bảo vệ chính mình trước một dịch bệnh đe dọa sự an toàn của các thành viên.”
Từ đó, án lệ Jacobson trở thành nền tảng pháp lý cho mọi chính sách tiêm chủng bắt buộc ở Hoa Kỳ trong hơn một thế kỷ.
Khi nguyên tắc cộng đồng bị thách thức
Trớ trêu thay, hơn 100 năm sau, khi khoa học đã tiến bộ vượt bậc, khi vaccine phòng ngừa được hàng chục loại bệnh nguy hiểm hơn nhiều so với đậu mùa, thì nguyên tắc này lại đang bị chính quyền Trump và một số tiểu bang như Florida quay lưng.
Mới đây, Joseph Ladapo, Surgeon General của Florida, đã gây chấn động khi thừa nhận trên CNN rằng ông không hề tiến hành bất kỳ phân tích dữ liệu nào về tác động y tế công cộng trước khi quyết định bãi bỏ toàn bộ mandate vaccine cho trẻ em đến trường. Khi Jake Tapper hỏi liệu ông có dự báo số ca bệnh sẽ tăng thế nào, Ladapo đáp gọn: “Absolutely not… đây là vấn đề đúng – sai, không phải khoa học.”
Cùng lúc, Bộ trưởng Y tế liên bang Robert F. Kennedy Jr. bị hơn 1.000 nhân viên và cựu nhân viên Bộ Y tế ký thư yêu cầu từ chức, sau hàng loạt quyết định sa thải chuyên gia và phá bỏ các hội đồng vaccine.
Những sự kiện này báo hiệu một xu thế nguy hiểm: chính trị hóa y tế công cộng, thay thế dữ liệu bằng cảm tính, và đặt ý thức hệ cá nhân lên trên nguyên tắc cộng đồng.
Nguy cơ tái xuất các dịch bệnh cũ
Florida hiện chứng kiến số ca ho gà, viêm gan A và thủy đậu tăng lên rõ rệt. Đây đều là những bệnh đã từng được kiểm soát tốt nhờ tỷ lệ tiêm chủng cao.
Khi mandate bị bãi bỏ, một nhóm nhỏ phụ huynh bị thuyết âm mưu dẫn dắt có thể khiến hàng chục ngàn trẻ em khác bị phơi nhiễm. Lập luận “cha mẹ có quyền lựa chọn” trở thành một lỗ hổng chết người: tự do của một cá nhân bỗng được dùng làm cái cớ để gây hại cho cộng đồng.
Jacobson 1905 từng khẳng định: khi dịch bệnh đe dọa an toàn chung, quyền cộng đồng phải được ưu tiên hơn quyền cá nhân. Thế nhưng, năm 2025, chính quyền một tiểu bang lớn lại đang làm điều ngược lại.
Một bước lùi dân chủ
Điều đáng lo ngại hơn cả là cách các quyết định này phản ánh sự suy yếu thể chế dân chủ. Dân chủ không chỉ là quyền tự do bầu cử hay ngôn luận, mà còn là khả năng nhà nước bảo vệ tính mạng công dân dựa trên khoa học.
Khi lãnh đạo y tế phủ nhận dữ liệu, khi Bộ trưởng Liên bang công khai tấn công chuyên gia, và khi phán quyết Tối cao Pháp viện 1905 bị phớt lờ, thì điều đó không chỉ đe dọa sức khỏe, mà còn bào mòn nền tảng pháp quyền.
Kết: Bài học từ lịch sử
Một thế kỷ trước, khi chưa có kháng sinh, chưa có công nghệ sinh học hiện đại, Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ đã đủ sáng suốt để hiểu rằng cộng đồng phải được đặt lên trên cá nhân trong tình huống dịch bệnh.
Thế nhưng, trong một thời đại giàu dữ liệu và khoa học hơn bao giờ hết, chúng ta lại đang chứng kiến những bước lùi thô bạo. Florida hôm nay, HHS hôm nay, là minh chứng cho sự nguy hiểm khi niềm tin bị thay thế bằng thuyết âm mưu, và khi nguyên tắc cộng đồng bị gạt sang một bên vì chính trị.
Nếu không chặn lại, hậu quả sẽ không chỉ là dịch bệnh, mà còn là sự sụp đổ của chính cái lý tưởng dân chủ mà nước Mỹ đã tự hào bảo vệ hơn 200 năm qua.