VietnamWeek
Ngày FBI bắt giữ Brian Cole Jr. – nghi phạm đặt hai quả bom tự chế trước trụ sở Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ vào đêm 5/1/2021 – không chỉ khép lại bí ẩn kéo dài gần nửa thập niên. Nó đánh dấu một cột mốc quan trọng hơn: cuộc đối đầu giữa tính chuyên nghiệp của các cơ quan thực thi pháp luật và một nền chính trị đang bị nhào nặn dưới tay một tổng thống theo đuổi quyền lực cá nhân hơn là thượng tôn pháp luật.
Vụ án pipe bombs không phải là một bản lề hình sự đơn thuần. Nó là điểm giao nhau của ba lực lượng: sự kiên định của bộ máy hành pháp chuyên nghiệp, nỗ lực chính trị hóa cơ quan điều tra, và nguy cơ ngày càng lớn của chủ nghĩa cực đoan nội địa. Khi nhìn từ góc độ thể chế, đây là một lời cảnh tỉnh về tương lai của nền dân chủ Mỹ và vai trò của các định chế bảo vệ nó.
Sự kiên định của điều tra liên bang trong một giai đoạn bị chính trị hóa
Trong gần 5 năm, FBI đã thực hiện hơn 1.000 cuộc phỏng vấn, phân tích hàng chục nghìn video và sàng lọc hơn 3 triệu dòng dữ liệu. Một chi tiết tưởng như marginal – đôi Nike Air Max Speed Turf logo vàng – trở thành biểu tượng cho một quy trình điều tra đúng chuẩn: tỉ mỉ, kiên trì, không lệ thuộc vào sự ồn ào chính trị.
Trên thực tế, vụ điều tra bom 6/1 diễn ra trong một bối cảnh cực kỳ thách thức:
-
Nhiều đặc vụ FBI từng chịu áp lực công khai và chỉ trích trực tiếp từ Tổng thống Trump.
-
Cuộc điều tra tổng thể về 6/1 bị đình chỉ, ngân sách bị cắt hoặc chuyển hướng.
-
Lãnh đạo chính trị liên tục tìm cách viết lại câu chuyện theo một kịch bản có lợi cho Trump.
Vì vậy, việc các đặc vụ vẫn tiếp tục công việc trong im lặng – phân tích từng nắp ống nhựa bán ra trên thị trường, đối chiếu hóa đơn mua linh kiện từ năm 2019 – là minh chứng cho tính bền bỉ của hệ thống hành pháp chuyên nghiệp.
Một công tố viên liên bang giám sát điều tra 6/1 đã nói rõ: “Người dân Mỹ nên tự hào về công việc của họ.”
Đó không chỉ là lời khen. Nó là lời nhắc về một sự thật cơ bản của nhà nước pháp quyền:
Các thể chế chỉ mạnh khi những con người bên trong chúng quyết định làm điều đúng đắn, bất chấp áp lực chính trị.
Cuộc chiến giành quyền kiểm soát câu chuyện: Trump và sự tái thiết của ký ức tập thể
Ngay sau khi FBI công bố bắt giữ Cole, những người được Trump bổ nhiệm vội vàng nhận công. Phó Giám đốc FBI Dan Bongino và Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi tuyên bố vụ án chỉ được phá nhờ “chỉ đạo” của Trump, người theo lời họ đã ra lệnh “go get the bad guys”.
Tuyên bố này là một ví dụ classic của nỗ lực chính trị hóa công tác điều tra hình sự.
Về mặt thực tế:
-
Cuộc điều tra bắt đầu từ 2021 và chưa từng bị gián đoạn.
-
Không có chứng cứ cho thấy Trump can thiệp tích cực hoặc định hướng nghiệp vụ.
-
Những phát biểu của Bondi và Bongino đóng vai trò tái dựng hình ảnh tổng thống như nhân vật trung tâm của chiến thắng an ninh.
Về mặt chiến lược, đây là một trận chiến về ký ức. Trump đang cố viết lại câu chuyện 6/1 theo một cách biến ông thành:
-
Nạn nhân
-
Người khôi phục trật tự
-
Người chủ động chống lại “bọn xấu”
Điều này tạo ra một song đề nguy hiểm:
Nếu tổng thống nắm quyền định nghĩa sự thật, các cơ quan độc lập trở thành công cụ chính trị, không phải là nền tảng của nhà nước pháp quyền.
Chủ nghĩa cực đoan nội địa và sự thất bại của răn đe chính trị
Hai quả bom đặt tại trụ sở đảng phái chính trị cho thấy một điểm nghiêm trọng:
Chủ nghĩa cực đoan nội địa không còn chỉ là lý thuyết hay lời đe dọa. Nó biểu hiện bằng hành vi bạo lực có chủ đích, hướng vào trung tâm của hệ thống đại diện dân chủ.
Từ góc độ an ninh quốc gia:
-
Pipe bombs không phải hành động ngẫu nhiên
Chúng xuất hiện ngay trước một cuộc tấn công vào Điện Capitol, cho thấy khả năng phối hợp hoặc ít nhất là tinh thần “hưởng ứng”.
-
Bạo lực chính trị ở Mỹ không suy giảm
Việc bắt được nghi phạm sau gần 5 năm không làm giảm mối đe dọa; trái lại, nó nhấn mạnh rằng các cơ quan an ninh phải hoạt động trong một môi trường ngày càng phân cực.
-
Những người theo đường lối MAGA tiếp tục được cổ vũ
Khi lãnh đạo chính trị gọi những người bị bắt trong vụ 6/1 là “tù nhân chính trị”, tín hiệu gửi ra xã hội là: bạo lực vì mục tiêu chính trị có thể được tha thứ.
-
Răn đe bị xói mòn
Một nền dân chủ yếu đi khi những kẻ phá hoại cảm nhận rằng:
-
pháp luật không được thực thi nhất quán
-
lãnh đạo chính trị sẽ che chở cho họ
-
bạo lực có thể được hợp thức hóa bằng tuyên truyền
Vụ bắt Cole, vì thế, không chỉ là thành công nghiệp vụ; nó là lời nhắc rằng nguy cơ vẫn chưa chấm dứt.
Cuộc đối đầu giữa chuyên môn và quyền lực: Ai bảo vệ sự thật?
Điều đáng chú ý nhất của vụ án không phải là cách FBI xác định nghi phạm, mà là cách các quan chức chính trị tìm cách chiếm công. Đây là biểu hiện của một xu hướng lớn trong chính trị Mỹ dưới thời Trump:
Chính trị hóa các cơ quan thực thi pháp luật
Từ việc yêu cầu FBI “trung thành cá nhân”, chỉ định các quan chức không có kinh nghiệm đứng đầu cơ quan điều tra, đến việc can thiệp vào các cuộc điều tra 6/1 – tất cả đều nhằm làm suy yếu tính độc lập của hệ thống.
Phá vỡ vùng đệm giữa tổng thống và hành pháp
Trong mô hình Mỹ, FBI và DOJ được thiết kế để hoạt động độc lập với Nhà Trắng. Điều này không phải là nghi thức, mà là nền tảng của một nhà nước phi cá nhân: quyền lực nhà nước không thuộc về một cá nhân mà thuộc về thể chế.
Khi Trump hoặc thuộc hạ cố biến FBI thành công cụ chính trị, họ đang xóa đi vùng đệm đó.
Thông điệp gửi tới đội ngũ chuyên nghiệp
Điều tra viên được kỳ vọng:
-
Tuân thủ pháp luật
-
Trung lập
-
Không chịu sức ép chính trị
Nhưng trong môi trường hiện nay, họ bị:
-
Tấn công cá nhân
-
Nghi ngờ trung thành
-
Gắn mác “deep state”
Việc FBI vẫn phá được vụ án pipe bombs là minh chứng cho sự bền bỉ của đạo đức nghề nghiệp trong hệ thống công quyền.
Hệ quả chiến lược: Điều gì đang đe dọa nền dân chủ Mỹ?
Từ góc nhìn chính sách công và an ninh quốc gia, vụ án này đặt ra 3 cảnh báo:
1. Rủi ro gia tăng của chủ nghĩa cực đoan nội địa
Mỹ bước vào giai đoạn mà bạo lực chính trị được:
-
Biện minh
-
Lãng mạn hóa
-
Khuyến khích bởi một số lãnh đạo
Bắt một nghi phạm không xóa được “môi trường nuôi dưỡng” cực đoan.
2. Sự suy yếu của niềm tin vào cơ quan công quyền
Khi lãnh đạo chính trị:
-
Nghi ngờ
-
Công kích
-
Chiếm công của cơ quan chuyên môn
nó làm giảm niềm tin xã hội vào năng lực của nhà nước. Một nền dân chủ không thể tồn tại nếu công chúng tin rằng các cơ quan như FBI là công cụ của cá nhân.
3. Phá hoại thượng tôn pháp luật từ bên trong
Như nhiều học giả gọi tên:
đây là sự trượt dài vào mô hình “democratic backsliding” – xói mòn từ bên trong, không phải bằng đảo chính mà bằng việc chính trị hóa hệ thống thực thi pháp luật.
KẾT LUẬN: Một chiến thắng nhỏ trong cuộc chiến dài
Vụ bắt giữ Brian Cole Jr. là minh chứng cho:
-
sức mạnh của điều tra chuyên nghiệp
-
tầm quan trọng của các công chức sự nghiệp
-
giá trị của sự độc lập hành pháp
Nhưng nó cũng là lời nhắc rằng:
Nước Mỹ đang bước vào một cuộc chiến dài – không phải chống lại những quả bom, mà chống lại sự phá hoại thể chế từ chính người đứng đầu hệ thống.
Nếu nền dân chủ Mỹ có thể sống sót, đó sẽ là nhờ những người đã kiên trì phân tích hàng triệu dòng dữ liệu suốt 5 năm – chứ không phải nhờ những lời tuyên bố chính trị được tung ra trong một cuộc họp báo.