Kiểm toán Nhà nước soi nợ công, ‘bắt lỗi’ Bộ Tài chính

(VNF) – Kiểm toán Nhà nước vừa công bố báo cáo kiểm toán quyết toán ngân sách nhà nước năm 2015 – được tổng hợp từ kết quả kiểm toán của 276 báo cáo kiểm toán tại 204 đơn vị được kiểm toán trong năm 2016 đối với niên độ ngân sách năm 2015.

Theo Báo cáo của Chính phủ số 464/BC-CP ngày 19/10/2016 về mục tiêu định hướng huy động, sử dụng vốn vay và quản lý nợ công giai đoạn 2016-2020, nợ công đến 31/12/2015 là 2,6 triệu tỷ đồng, bằng 62,2% GDP. Trong đó, nợ Chính phủ 2,1 triệu tỷ đồng, bằng 50,3% GDP; nợ được Chính phủ bảo lãnh 463.755 tỷ đồng, bằng 11%GDP và nợ chính quyền địa phương 36.317 tỷ đồng, bằng 0,9% GDP.

Còn theo Kiểm toán Nhà nước, nợ công đến 31/12/2015 theo Luật Quản lý nợ công 2,55 triệu tỷ đồng, bằng 61% GDP, giảm 52.382 tỷ đồng so với số báo cáo của Chính phủ. Cụ thể, nợ Chính phủ hơn 2 triệu tỷ đồng, bằng 49,2% GDP, chiếm 80,8% nợ công; nợ được Chính phủ bảo lãnh 455.122 tỷ đồng, chiếm 17,8% nợ công; nợ chính quyền địa phương 36.285 tỷ đồng, chiếm 1,42% nợ công.

Nếu tính đầy đủ các khoản vay thực hiện trong năm 2016 để bù đắp bội chi năm 2014, 2015 số tiền 25.219 tỷ đồng và 8.171 tỷ đồng bù đắp bội chi năm 2015 đến thời điểm kiểm toán Bộ Tài chính chưa vay, thì nợ công xấp xỉ 2,59 triệu tỷ đồng, bằng 61,8% GDP, nợ Chính phủ là gần 2,1 triệu tỷ đồng, bằng 50% GDP.

Bắt nhiều “lỗi” của Bộ Tài chính

Theo Kiểm toán Nhà nước, quá trình kiểm toán cho thấy Bộ Tài chính chưa lập kịp thời Báo cáo giám sát nợ, chưa lập Bản tin nợ công năm 2015 theo quy định của Luật Quản lý nợ công về báo cáo thông tin và công khai thông tin về nợ công. Việc quản lý nợ công còn phân tán, thiếu đối chiếu; theo dõi, thống kê, tổng hợp và báo cáo số liệu nợ công chưa kịp thời, đầy đủ, chính xác theo quy định.

Về quản lý danh mục nợ, Kiểm toán Nhà nước đánh giá tình trạng vay tồn ngân không được quy định thời hạn trả nợ (hoặc quy định thời hạn tạm ứng 12 tháng nhưng phải gia hạn nợ nhiều lần) vẫn chậm được khắc phục.

Cụ thể, tính đến 31/12/2015, tổng số dư nợ vay tồn ngân kho bạc 157.162 tỷ đồng. Trong đó các khoản ứng vốn có thời hạn trên 3 năm là 60.816 tỷ đồng, trên 1 năm là 61.045 tỷ đồng; các khoản vay từ năm 2014 trở về trước đến năm 2017 phải gia hạn năm 2015 là 120.725 tỷ đồng.

Điều này “tiềm ẩn rủi ro thanh khoản của hệ thống Kho bạc Nhà nước”, Kiểm toán Nhà nước nhận định.

Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước cũng nhận xét việc Bộ Tài chính áp dụng mức phí tạm ứng tồn ngân Kho bạc Nhà nước (0,15%/tháng) đối với các khoản vay tồn ngân để bù đắp bội chi ngân sách là không đúng đối tượng quy định tại Điều 2, Thông tư số 162/2012/TT-BTC.

Đặc biệt, theo Kiểm toán Nhà nước, tính đến 31/12/2015, Bộ Tài chính đã chuyển 4.438 tỷ đồng cho VEC để thanh toán trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh đến hạn nhưng chưa được VEC ký nhận nợ (trong đó Bộ Tài chính tính vào nợ của Chính phủ 2.477 tỷ đồng).

Bộ Tài chính cũng ghi thu ghi chi vốn cấp phát đối với vốn vay nước ngoài về cho vay lại của 5 dự án đường bộ cao tốc của VEC (tổng số tiền đã ghi thu ghi chi 18.123 tỷ đồng chưa được quyết toán Ngân sách Nhà nước, trong đó năm 2014 là 10.783 tỷ đồng, năm 2015 là 7.340 tỷ đồng) khi các dự án chưa được chuyển đổi nguồn vốn đầu tư sang cấp phát và bổ sung kế hoạch vốn.

Bộ cũng chưa ký hợp đồng cho vay lại đối với khoản cho vay được cơ cấu lại từ nguồn trái phiếu quốc tế 1 tỷ USD theo Quyết định số 1227/QĐ-TTg ngày 31/7/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc tái cơ cấu nợ vay lại của Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy (SBIC) từ nguồn vốn trái phiếu quốc tế năm 2005 và năm 2010.

Bên cạnh đó, một số chương trình, dự án được Chính phủ cho phép miễn thế chấp tài sản không đúng quy định tại Khoản 1 Điều 13 Nghị định số 15/2011/NĐ-CP, điển hình như khoản thuê mua 4 máy bay Boeing B787-9, 2 máy bay A321 của Tổng công ty Hàng không Việt Nam – CTCP.

Hoạt động quản lý tài sản đảm bảo đối với các khoản vay được Chính phủ bảo lãnh theo quy định tại Khoản 4 Điều 13 Nghị định số 15/2011/NĐ-CP còn chậm trễ. Đến thời điểm kiểm toán mới có 8 trong tổng số 61 dự án (chiếm 13%) ký hợp đồng thế chấp tài sản đảm bảo.

Hàng loạt khoản vay lại, vay được Chính phủ bảo lãnh sử dụng vốn không hiệu quả

Theo Kiểm toán Nhà nước, nhiều dự án vay lại và vay được Chính phủ bảo lãnh sử dụng vốn không hiệu quả, khó khăn trong việc trả nợ, dừng sản xuất kinh doanh, phải cơ cấu lại.

Cụ thể, dư nợ của các dự án cho vay lại có nợ quá hạn tương đương 28.034 tỷ đồng (55 dự án 5.641 tỷ đồng và Vinashin 22.393 tỷ đồng), chiếm 9,1% tổng dư nợ.

Trong đó, các khoản nợ quá hạn tương đương 9.730 tỷ đồng (Vinashin 6.562,8 tỷ đồng; 8 dự án đóng tàu của Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy 1.402 tỷ đồng; Dự án Xi măng Hạ Long 268 tỷ đồng; Dự án Thiết bị thi công công trình – Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 6 là 185 tỷ đồng; Dự án Thủy điện Nậm Chiến 129,5 tỷ đồng…).

5 dự án cho vay lại có nợ ứng vốn từ Quỹ tích lũy 1.217 tỷ đồng (Xi măng Hải Phòng: 39,6 tỷ đồng; Xi măng Thái Nguyên: 575,2 tỷ đồng (quá hạn 411 tỷ đồng); Thủy điện ĐakMi4: 13,3 tỷ đồng; Chính phủ Lào: 68,9 tỷ đồng; Vinashin: 520,5 tỷ đồng (được khoanh nợ từ 2015)

10 dự án được Chính phủ bảo lãnh phải ứng vốn từ Quỹ tích lũy để trả nợ với dư nợ 199,02 triệu USD (7 dự án nợ quá hạn và phải khoanh nợ 105,95 triệu USD, chiếm 53,2% tổng dư nợ ứng vốn từ Quỹ Tích lũy). Trong đó Dự án Nhà máy sản xuất bột Giấy Phương Nam 60,42 triệu EUR (quá hạn 41,9 triệu EUR, khoanh nợ từ năm 2014); Dự án Xi măng Hạ Long 52,21 triệu EUR (quá hạn 23,51 triệu EUR); Dự án Xi măng Thái Nguyên 30,79 triệu EUR (nợ quá hạn 14,27 triệu EUR).

Những khoản này đã “làm gia tăng nghĩa vụ của Quỹ tích lũy và nghĩa vụ nợ trực tiếp của Chính phủ trong những năm tiếp theo”, báo cáo nhận định.

Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước cũng cho hay, việc hoàn trả Ngân sách Nhà nước các khoản vay về cho vay lại chưa đầy đủ, kịp thời như: khoản trả lãi trái phiếu quốc tế 2014 (cho vay lại SBIC) số tiền 24 triệu USD tương đương 515 tỷ đồng; khoản trả lãi năm 2015 của Dự án đường cao tốc Bắc Nam 35 tỷ đồng (dự án cho vay lại của VEC).

Đối với nợ của chính quyền địa phương, Kiểm toán Nhà nước cho biết một số địa phương chưa xây dựng hạn mức vay; không lập kế hoạch vay và trả nợ vay; bố trí cho các công trình không đúng mục đích, danh mục đăng ký; chưa lập và gửi báo cáo về nợ chính quyền địa phương theo quy định;

14/46 địa phương được kiểm toán có mức dư nợ tại 31/12/2015 vượt 30% vốn đầu tư xây dựng ngân sách cấp tỉnh theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước; một số khoản vay trong năm của địa phương nhưng đến hết năm 2015 không giải ngân hết, cá biệt, tỉnh Quảng Ninh phát hành trái phiếu nhưng phân bổ, sử dụng không kịp thời làm giảm hiệu quả sử dụng vốn vay.

THỤY KHANH