Bạn có nhận ra là ở xứ lạnh thường ít mùi hơn xứ nóng? Nhất là ở những nơi dân cư thưa thớt, một năm có đến 4, 5, thậm chí 6 tháng có tuyết như mấy xứ Bắc Âu. Những ngày tuyết trắng trời trắng đất, chung quanh toàn một màu trắng, buổi sáng đi ra đường không khí sạch, tinh khiết lạ lùng, hít một hơi vào phổi cả người tỉnh táo, bốc một nắm tuyết cho vào miệng lạnh tê lưỡi, nhai rạo rạo như đang ăn kem vậy. Ngon. Sạch. Nhưng chính vì sạch quá, lạnh quá mà chung quanh chả có mùi gì. Đêm đi đâu về khuya, tuyết dưới chân và con đường trước mặt trắng sáng dưới ánh đèn đường, mọi vật im phăng phắc, một sự tĩnh lặng không mùi vị. Ngược lại với xứ nóng. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng, ký ức hay hồi ức gắn liền với mùi hương sẽ được lưu giữ trong bộ não lâu hơn hẳn ký ức, hồi ức hình ảnh. Riêng tôi, khi nhớ lại mùa đông Na Uy tôi thường không nhớ được nhiều về mùi, ngoài cái mùi củi khô ấm trong lò sưởi, mùi nến với nhiều hương thơm khác nhau: táo, cam, hoa oải hương…Những ngày Giáng Sinh thì có nhiều mùi hơn, mùi bánh kẹo, mùi thức ăn…Nhưng không sao phong phú như các loại mùi ở xứ nóng.
Khi nhớ tới Ấn độ chẳng hạn, là cà một bộ sưu tập mùi. Chỉ cần đi vào một cái chợ ở Ấn độ thôi, là bao nhiêu thứ mùi gia vị khác nhau, nào quế, bạch đậu khấu, nhục đậu khấu, hạt tiêu đen, hạt rau mùi, nghệ, đinh hương, hạt mù tạt, hạt thì là, cà ri…xộc vào mũi, thơm, cay nồng. Người Ấn xài gia vị nhiều, chỉ một ly trà sữa uống hàng ngày cũng bao nhiêu thứ gia vị trong đó. Họ cũng mạnh tay xài hoa. Bất cứ lễ nghi, lễ lạc nào cũng tràn ngập hoa. Hoa giăng thành dây treo, hoa buộc thành bó cầm trên tay, hoa kết thành vòng thành chuỗi đeo quanh cổ, đủ loại hoa, tỏa hương nồng nàn, ngòn ngọt trong cái nóng hầm hập. Mùi trái cây tươi và héo. Mùi vải vóc, mùi da thịt người xức nước hoa, dầu thơm các loại. Rồi mùi thức ăn xào nấu, mùi cá tanh tanh, mùi thịt bò, gà…nồng nặc khi đi ngang qua những nơi đang mổ bò, làm gà. Tất cả như đua tranh nhau, xộc lên trong nắng. Đì kèm với bộ sưu tập mùi phong phú là bộ sưu tập màu sắc, cũng phong phú không kém. Tôi chắc chắn rằng với rất nhiều người Ấn độ, khi nhớ về quê hương, ký ức của họ sẽ ngập tràn màu sắc, mùi vị.
Cũng như tôi và nhiều người Việt khác, khi nhớ về VN. Khi không còn nhớ đến những hình ảnh, âm thanh, là lúc nhớ đến biết bao nhiêu thứ mùi đi cùng với bao kỷ niệm. Những thứ mùi khác nhau gắn với những giai đoạn khác nhau trong cuộc đời, với những thành phố tỉnh lỵ khác nhau đã từng sống hay từng đi qua. Thực tế nhất có lẽ là mùi của những món ăn quen. Tô phở bò nóng hổi thơm ngào ngạt mùi quế, hồi, gừng nướng lẫn mùi thịt bò gây gây, dĩa cơm tấm với mùi thịt nướng, chả trứng, mỡ hành thơm lừng…một buổi sáng Sài Gòn, hay tô mì gõ, tô cháo trắng ăn với hột vịt muối, dưa món, cá cơm kho, thịt kho tiêu…mặn ngọt đậm đà, đêm về khuya khi đường phố Sài Gòn đã vắng người. Miếng cơm nắm chả lụa hay bát xôi cốm với mùi thơm rất dịu của gạo tẻ, gạo nếp, chả lụa hay mùi cốm còn phảng phất hương đồng gió nội, cho tới tô chả cá Lã Vọng nồng nàn mùi cá, mùi thìa là, mùi mắm tôm…một ngày mùa thu Hà Nội. Hương vị ngọt ngào đặc trưng của nồi lẩu mắm miền Tây là sự kết hợp của bao nhiêu nguyên liệu từ tôm, thịt ba rọi, cá mực, tôm, cà tím và đặc biệt nhất là mắm, ăn kèm với rau đắng, bông súng, rau muống,…một ngày nước nổi lênh đênh. Ly cà phê đen nóng thơm lừng tỉnh cả người buổi sớm tinh mơ, hay ly sữa đậu nành thơm dìu dịu một buổi tối Đà Lạt lành lạnh, vừa uống vừa giữ chặt cái ly trong hai tay cho ấm….
Có những người hay hoài niệm về quá khứ, khi nhớ về quê hương là nhớ đến mùi nước hoa của một người con gái, mối tình đầu tiên. Có những người lãng mạn nhớ đến mùi hoa sữa thơm nồng nàn, hơi ngột ngạt của Hà Nội, mùi hoa mimosa nhẹ nhàng mà ngây ngất trên những con đường Đà Lạt tháng mười, tháng mười một, hay cả đến mùi rêu hắc và đắng của phố cổ Hội An. Có người lại nhớ đến những thứ mùi rất chân chất như mùi bùn, mùi phân bò, mùi củi cháy sùng sục trong bếp gắn với hình ảnh người mẹ, người bà tảo tần. Nhất là những ngày Tết, ngày hội lớn nhất trong năm với bao nhiêu thứ mùi: mùi hương trầm, mùi hoa quả chưng trên bàn thờ tổ tiên, mùi mứt bí, mứt gừng, mứt tắc…mẹ đang sên trên bếp, mùi lá dong lá chuối, nếp, đậu xanh, thịt mỡ…những người phụ nữ trong nhà đang tất bật gói bánh chưng bánh tét, cho tới mùi thức ăn thơm ngào ngạt bày trên bàn chờ cúng và mùi khét của giấy vàng mã đang được “hóa vàng” ở ngoài sân…
Những cái mùi và những hình ảnh ấy thường trở đi trở lại trong ký ức của những người đi xa, mỗi khi nhớ về quê hương…
