FBI đã mất cả một thế hệ để học lại cách săn gián điệp. Rồi Kash Patel xuất hiện.

NƯỚC MỸ ĐÃ Ở TRONG TÌNH TRẠNG CHIẾN TRANH SUỐT HAI TUẦN mà không hề hay biết. Đợt tấn công mở màn bằng một đàn drone mua sẵn ngoài thị trường, tấn công một trạm biến áp điện ở bang Pennsylvania, mang theo thuốc nổ chế tạo từ những hóa chất thông dụng. Chúng phá nát các thiết bị đóng cắt và hệ thống điều khiển, khiến điện bị cắt tại các sân bay, bệnh viện và gần nửa triệu hộ gia đình.

Vài giờ sau, một nhóm cực hữu tự xưng là “Dark Reich” lên tiếng nhận trách nhiệm qua một video ẩn danh, dày đặc biểu tượng Đức Quốc xã và huyền thuật. Nhóm này ca ngợi vụ mất điện như loạt đạn mở màn cho một chiến dịch lật đổ chính phủ Hoa Kỳ, kêu gọi những kẻ khác làm theo và châm ngòi cho một cuộc chiến chủng tộc.

Trong những ngày tiếp theo, các vụ tấn công “ăn theo” khiến hàng trăm nghìn người Mỹ mất điện khi nhiệt độ mùa hè vượt ngưỡng 90°F (hơn 32°C). Không ai xác định được ai đang điều khiển các drone này. Mỗi vụ việc trông có vẻ nghiệp dư, nhưng mô hình tấn công khiến giới chức FBI lo ngại. Các điều tra viên bắt đầu nghi ngờ rằng một thế lực nước ngoài đang âm thầm dàn dựng các cuộc tấn công kiểu “vùng xám” — những đòn đánh bí mật cho phép phủ nhận trách nhiệm.

Không lâu sau, các cuộc tấn công mạng ẩn danh tiếp tục khoét sâu thiệt hại, làm tê liệt chính quyền địa phương, hệ thống nước sạch và mạng lưới ứng cứu khẩn cấp từ Atlanta tới Denver. Các hành lang đường sắt và cảng biển — huyết mạch cho việc tiếp tế thực phẩm và triển khai quân đội — bị tắc nghẽn trong hỗn loạn kỹ thuật số. Trong bối cảnh chính trị vốn đã độc hại, Nhà Trắng không thể đưa ra một phản ứng thống nhất. Hai tuần sau khi khủng hoảng nổ ra, nguồn cơn của hỗn loạn lộ diện: Trung Quốc phát động một cuộc xâm lược chớp nhoáng vào Đài Loan, còn Hoa Kỳ thì bị tê liệt bởi bất ổn trong nước, không đủ khả năng ngăn chặn.

Kịch bản này — mang tính giả định nhưng dựa trên những mối lo rất thật — được trình bày trong một nghiên cứu năm 2024 của RAND Corporation, mô phỏng cách các đối thủ của Mỹ có thể che giấu các cuộc tấn công do nhà nước chỉ đạo dưới vỏ bọc của các nhóm cực đoan hoặc tội phạm. Để thực hiện một chiến dịch quy mô như vậy trên lãnh thổ Mỹ, cần một mạng lưới gián điệp tinh vi — đúng vào thứ mà các cơ quan an ninh Trung Quốc đã xây dựng từ cuối thập niên 1970, đánh cắp hàng loạt bí mật quân sự, hạt nhân và công nghệ then chốt.

Gần đây, các cơ quan tình báo Bắc Kinh ngày càng hung hăng hơn. Họ đã kích hoạt các mạng lưới bí mật để tổ chức trấn áp bạo lực ngay trên đất Mỹ, bắt cóc công dân Hoa Kỳ, và tiến hành các cuộc tấn công mạng quy mô lớn nhắm vào mọi thứ từ các tập đoàn viễn thông đến hệ thống CNTT quân sự. Một số chuyên gia an ninh thậm chí cho rằng, trong tình huống khủng hoảng, các mạng lưới gián điệp của Trung Quốc có thể nhanh chóng được chuyển hóa thành công cụ phá hoại.

Các chuyên gia an ninh Mỹ lo ngại rằng sự kết hợp giữa mạng lưới gián điệp nước ngoài ngày càng mở rộng và công nghệ mới đang tạo ra một mối đe dọa chưa từng có — một mối đe dọa mà FBI, cơ quan chủ lực trong việc ngăn chặn tình báo thù địch nước ngoài, có thể sẽ không đủ sức đối phó.

“Hãy nhìn cách người Ukraine đang sử dụng drone và AI chống lại Nga,” nhà phân tích an ninh quốc gia Paul Joyal nói. “Tôi biết các đối thủ của chúng ta đang theo dõi rất kỹ.”

Tuy nhiên, trong lúc những nguy cơ này gia tăng, Nhà Trắng lại đề xuất cắt giảm ngân sách FBI hơn 500 triệu USD, đồng thời chuyển trọng tâm của cơ quan này ra khỏi nhiệm vụ chống gián điệp và các hình thức can thiệp nước ngoài. Dưới thời Giám đốc Kash Patel, FBI đã điều chuyển nhân lực và quyền lực khỏi trụ sở J. Edgar Hoover ở Washington về các địa phương. Theo dữ liệu do Thượng nghị sĩ bang Virginia Mark Warner (Dân chủ) thu thập, gần một phần tư tổng số đặc vụ FBI bị điều sang một lĩnh vực chưa từng thuộc thẩm quyền của cơ quan này: thực thi luật di trú. Các chuyên gia phản gián có hiểu biết sâu về Trung Quốc, Nga và Iran hiện thường xuyên phải xử lý các hồ sơ di trú theo hình thức luân phiên, theo lời các cựu đặc vụ mới rời FBI. Cơ quan này cũng hạn chế điều tra các tội danh như vi phạm Đạo luật Đăng ký Đại diện Nước ngoài (FARA), vô tình tạo thêm không gian hoạt động cho gián điệp ngoại bang.

Hệ quả cuối cùng của những thay đổi này, theo các cựu lãnh đạo cao cấp FBI, là Hoa Kỳ đang ở trong tình trạng cực kỳ dễ tổn thương — không chỉ trước một cuộc tấn công, mà còn trước mức độ xâm nhập gián điệp nước ngoài chưa từng có.

“Đây là một thảm họa,” Robert Anderson, người đứng đầu bộ phận phản gián FBI giai đoạn 2012–2014, nói. “Tôi mong mọi điều tốt đẹp cho tất cả mọi người vì chúng ta đều là người Mỹ, nhưng Patel cần phải tỉnh ra.”

Trong một tuyên bố, FBI cho biết họ đang phối hợp với các cơ quan trên toàn chính phủ, công khai vạch trần chiến thuật của các đối thủ Mỹ, và chủ động tìm cách thay đổi chính sách để bảo vệ đất nước tốt hơn. “Hướng tới tương lai,” người phát ngôn FBI nói, “chúng tôi đang chuẩn bị cho tác động của các công nghệ mới như lượng tử và AI đối với các mối đe dọa phản gián.”

Nhưng một số nhà lập pháp dường như đã bắt đầu mất niềm tin vào cách tiếp cận của FBI. Tại Washington, Ủy ban Tình báo Hạ viện — do Dân biểu Cộng hòa bang Arkansas Rick Crawford đứng đầu — gần đây đã thông qua một dự luật nhằm đại tu hệ thống phản gián, theo đó tước bỏ vai trò dẫn dắt của FBI.

“Mối đe dọa phản gián là hoàn toàn có thật,” người phát ngôn của ủy ban nói. “Đây không phải là vấn đề chính trị; đây là an ninh quốc gia và sự an toàn của người dân Mỹ trên chính lãnh thổ của họ. Đèn cảnh báo đang nhấp nháy màu đỏ.”

FBI hiện là cơ quan phản gián chủ lực và là tổ chức thực thi pháp luật hàng đầu của Hoa Kỳ. Nếu dự luật này trở thành luật, Giám đốc Tình báo Quốc gia Tulsi Gabbard sẽ được giao quyền chỉ đạo toàn bộ hoạt động phản gián của Mỹ, bao gồm cả các đơn vị săn gián điệp của FBI. Văn phòng của bà hiện chịu trách nhiệm điều phối và bảo đảm 18 cơ quantrong cộng đồng tình báo Hoa Kỳ — trong đó có FBI — hợp tác và chia sẻ thông tin.

Các nhà phê bình cảnh báo rằng việc mở rộng vai trò của Gabbard có thể xâm hại các quyền tự do dân sự, bởi nó sẽ chuyển một phần quyết định phản gián ra khỏi Bộ Tư pháp, nơi chịu sự ràng buộc chặt chẽ bởi các chuẩn mực hiến pháp.

“Điều đó thực sự nguy hiểm,” Frank Montoya Jr., cựu đặc vụ FBI từng đứng đầu bộ phận phản gián của chính cơ quan mà Gabbard hiện điều hành, nhận định. “Anh có thể đang tạo ra một cơ quan gián điệp nội địa, với mức độ minh bạch với công chúng Mỹ còn thấp hơn nữa.”

Người phát ngôn của Ủy ban Tình báo Hạ viện bác bỏ lo ngại này, cho rằng FBI sẽ không mất quyền tự tiến hành điều tra.

“Nỗ lực này,” người phát ngôn nói, “nhằm đưa tất cả các công cụ lên bàn, chứ không làm suy yếu bất kỳ công cụ nào — của FBI hay của bất cứ cơ quan nào khác.”

Đây không phải lần đầu các đặc vụ phản gián của FBI đối mặt với một bước ngoặt mang tính sinh tử như vậy. Hơn hai thập niên trước, khi Giám đốc FBI khi đó là Robert Mueller bắt đầu điều chuyển nguồn lực sang chống khủng bố sau các vụ tấn công ngày 11/9, lực lượng phản gián của FBI đang choáng váng vì một loạt thảm họa gián điệp, cắt giảm ngân sách hậu Chiến tranh Lạnh, và áp lực từ Quốc hội muốn tước bỏ sứ mệnh phản gián của FBI. Trong khi đó, mối đe dọa từ gián điệp Trung Quốc lại bùng nổ dữ dội. Bắc Kinh không chỉ sử dụng các sĩ quan tình báo để đánh cắp bí mật; họ còn ép buộc hàng chục nghìn sinh viên, du khách và doanh nhân Trung Quốc tham gia vào hoạt động gián điệp theo cách tiếp cận gọi là “toàn xã hội”.

FBI gần như bất lực trước làn sóng này cho đến khi một nhóm nhỏ các “thợ săn gián điệp” kỳ cựu, do Phó Giám đốc David Szady dẫn đầu, thay đổi chiến lược vào năm 2002. Thay vì chỉ săn lùng những gián điệp đã xâm nhập chính phủ hoặc khu vực tư nhân, FBI áp dụng các biện pháp chủ động, ngăn chặn hoặc giăng bẫy các điệp viên nước ngoài trước khi họ kịp gây thiệt hại. Để làm được điều đó, họ phải đối mặt với các vụ bê bối liên quan đến tình dục, gián điệp, đánh cắp bí mật hạt nhân, và một văn hóa nội bộ FBI mà theo lời Szady, chỉ những “đặc vụ hút xì gà, uống bia, phá cửa xông vào” ở các đơn vị hình sự mới được tôn trọng — và nhận được ngân sách.

Ngày nay, tuy nhiên, Patel và Tổng thống Donald Trump đang quay lại một chiến lược cũ — chiến lược đã thất bại thảm hại vào đầu thập niên 1990, theo các cựu lãnh đạo phản gián. Khi đó, Giám đốc Louis Freeh, tin rằng cách tiếp cận phi tập trung sẽ hiệu quả hơn trong chống tội phạm, đã “dùng búa tạ thay vì dao mổ” để đập nát bộ máy nhân sự ở trụ sở, theo Thomas McWeeney, một nhà thầu FBI thời kỳ đó. Thay vì mở ra kỷ nguyên hiệu quả, Freeh lại giám sát một thập kỷ đầy khủng hoảng — từ các thất bại tình báo dẫn tới 11/9 cho đến cuộc điều tra gián điệp thảm họađối với nhà khoa học Wen Ho Lee.

Trong một loạt cuộc phỏng vấn độc quyền, Szady, McWeeney và nhiều cựu quan chức FBI khác đã kể lại những thành công và thất bại khi họ cố gắng tái xây dựng năng lực săn gián điệp thời Chiến tranh Lạnh — một quá trình được ghi lại trong tài liệu nội bộ FBI năm 2005 mà The Bulwark thu thập được. Nhiều cựu quan chức này — bao gồm cả những người Cộng hòa lâu năm và ủng hộ Trump — cho biết họ chia sẻ mục tiêu “phi chính trị hóa” FBI như Patel tuyên bố.

Tuy nhiên, họ lo ngại rằng chính quyền hiện nay đang phớt lờ — hoặc tệ hơn, chủ động làm tê liệt — năng lực phản gián vào đúng thời điểm then chốt, khi các đối thủ đang thử nghiệm những mối đe dọa mới nghiêm trọng, từ vũ khí do AI điều khiển đến xâm nhập mạng ở cấp độ cao. Những trải nghiệm của họ cho thấy loại thách thức mà Patel đang phải đối mặt — không chỉ từ các đối thủ nước ngoài như Trung Quốc, mà còn từ những đối thủ quyền lực trong nội bộ, như Gabbard.

“Thật bi kịch,” Montoya nói. “Tất cả những gì chúng tôi đã làm đang bị phá hủy.”

“Họ sẽ xé xác ông”

VÀO CUỐI THÁNG 9 NĂM 2001, chỉ chưa đầy hai tuần sau khi các phần tử al Qaeda sát hại 2.977 người Mỹ, Robert Mueller ngồi trong “phòng tác chiến” khổng lồ của FBI, giám sát hàng trăm đặc vụ đang truy lùng những kẻ chịu trách nhiệm cho các vụ tấn công. Giữa cơn lốc chống khủng bố ấy, Mueller — khi đó chưa đầy một tháng nhậm chức Giám đốc FBI — vẫn phải tìm cách cân đối các nhiệm vụ khác của cơ quan: chống tội phạm, nhổ tận gốc tham nhũng và ngăn chặn gián điệp nước ngoài.

Chiều hôm đó, Mueller rời phòng tác chiến để gặp hai “thợ săn gián điệp” kỳ cựu — David Szady và Chánh văn phòng của ông, Kevin Favreau — tại một tiền sảnh liền kề. Hoạt động gián điệp đã thay đổi rất nhiều kể từ sau khi Bức tường Berlin sụp đổ. Công nghệ máy tính và internet bùng nổ, còn những cường quốc đang trỗi dậy như Trung Quốc thì ráo riết nhắm vào Hoa Kỳ. Đầu năm ấy, Tổng thống George W. Bush đã giao cho Szady phụ trách một tổ chức liên ngành mới mang tên National Counterintelligence Executive (NCIX), được lập ra để giúp FBI, CIA và Bộ Quốc phòng phối hợp ứng phó với các mối đe dọa mới từ gián điệp nước ngoài. Mueller muốn hiểu rõ cách cơ chế này vận hành, Szady nhớ lại. Ông đóng cửa lại, tách ba người khỏi sự ồn ào của trung tâm chỉ huy, rồi hỏi: “Định nghĩa phản gián của anh là gì?”

Với Szady và Favreau, hàm ý đằng sau câu hỏi này rất khó bỏ qua. Trong những chuyến đi thường xuyên lên Đồi Capitol, họ nghe thấy rằng nhiều nghị sĩ và trợ lý đã coi cách tiếp cận của FBI đối với cả chống khủng bố lẫn phản gián là lỗi thời và kém hiệu quả. Szady — một người có sức hút, giọng New England ngắt nhịp, nổi tiếng thẳng thừng, thậm chí đôi lúc thô ráp — đã chọn từ ngữ rất cẩn trọng, mô tả phản gián như một phổ rộng các biện pháp chiến lược và chiến thuật nhằm làm gián đoạn hoạt động của gián điệp nước ngoài.

“Sai rồi,” Mueller ngắt lời Szady. “Đó là gián điệp, gián điệp, và gián điệp.”

Thông điệp của Giám đốc FBI rất rõ ràng — ông muốn những con số để trình trước Quốc hội: các vụ truy tố hình sựvà gián điệp bị tống giam.

“Thưa Giám đốc, đó có thể là quan điểm của ông,” Szady đáp, “nhưng nếu ông lên Đồi Capitol và nói như vậy, họ sẽ xé xác ông.”

Mueller dường như sững sờ trước câu trả lời thẳng thừng ấy. Khi Hạ Manhattan và Lầu Năm Góc vẫn còn bốc khói, ông kết thúc cuộc gặp chỉ sau 15 phút. Nhưng mùa thu năm đó, ông tiếp tục theo đuổi vấn đề trong một loạt cuộc trao đổivới Szady.

“Mueller,” Favreau nhớ lại, “không có nền tảng nào về phản gián.” Trái lại, Szady đã dành hàng thập kỷ ở FBI truy lùng những kẻ phản bội như John Walker — người cầm đầu một đường dây gián điệp chuyển cho Moscow các bí mật hải quân có thể định đoạt cục diện chiến tranh — và ngăn chặn hoạt động gián điệp nhắm vào Thung lũng Silicon. Ông không ngại nói với Mueller rằng, dù có vài thành công lẻ tẻ, chương trình phản gián của FBI trong thập niên 1990 về cơ bản đã trở thành “đứa con hoang” của cơ quan.

(Mueller không phản hồi yêu cầu bình luận cho bài viết này.)

Đến đầu thế kỷ mới, tinh thần của các thợ săn gián điệp FBI tụt dốc thảm hại. “Phản gián bị xem như đội súng cao suở một số văn phòng,” Montoya nói. “Đó là nơi người ta đẩy những anh không dùng được ở đâu khác.” Vụ phản bội của Robert Hanssen — đặc vụ FBI biến thành nội gián cho Nga — cũng làm hoen ố hình ảnh của cơ quan đúng vào lúc cách săn gián điệp một–đối–một thời Chiến tranh Lạnh đã trở nên lỗi thời. Toàn cầu hóa đã thay đổi luật chơi. Các đối thủ của Mỹ — và đôi khi cả đồng minh — giờ tiến hành thứ mà giới chức gọi là “gián điệp bất đối xứng”, khai thác tính mở của xã hội Mỹ để đánh cắp bí mật thông qua công ty bình phong, trao đổi học thuật, xâm nhập mạng và các phương thức phi truyền thống khác. Trung Quốc dẫn đầu xu hướng này, nhắm vào công nghệ và tri thức của Mỹ trong một nỗ lực toàn diện nhằm đuổi kịp phương Tây.

Theo truyền thống, các cơ quan tình báo dựa vào một nhóm nhỏ sĩ quan hoạt động ở nước ngoài. Nhưng Bắc Kinh thì không ngừng tuyển mộ hàng nghìn “người thu thập” từ mọi tầng lớp xã hội — các nhà khoa học trong phòng thí nghiệm nhạy cảm, giới doanh nhân, và cả những người nhập cảnh bằng visa du học hoặc du lịch.

“Họ tung ra nhiều mối đe dọa, theo nhiều đợt, với nhiều vỏ bọc khác nhau,” Rudy Guerin, cựu trưởng bộ phận Trung Quốc của FBI, cho biết. Phần lớn người Trung Quốc đến Mỹ không hề tham gia gián điệp. Nhưng việc Bắc Kinh triển khai ồ ạt các “tài sản tiềm năng” đã khiến FBI lép vế về quân số hàng chục nghìn chọi một. Mỗi nguồn Trung Quốc có thể chỉ mang về một mảnh dữ liệu rất nhỏ, nhưng khi được lắp ghép tại Bắc Kinh, các mảnh vụn ấy tạo thành một bức tranh toàn cảnh chi tiết về năng lực của Mỹ — cách tiếp cận mà các chuyên gia gọi là “nghìn hạt cát.”Đó là một trò chơi số lượng diễn ra trên khắp đất nước. “Ở đâu có McDonald’s,” Szady nói, “ở đó sẽ có một gián điệp Trung Quốc.”

Những thách thức này là một trong các động lực khiến Quốc hội và Nhà Trắng thúc đẩy việc thành lập NCIX, cơ quan sau đó được sáp nhập vào Trung tâm Phản gián và An ninh Quốc gia (National Counterintelligence and Security Center). Tuy nhiên, ngay từ khi Szady được giao phụ trách, CIA đã chống đối, không chịu trao cho nhóm của ông thẩm quyền cần thiết. Rồi đến ngày 11/9 và Cuộc chiến chống khủng bố, mọi ưu tiên của chính phủ đều bị cuốn phăng.

Tháng 11 năm 2001, hai tháng sau cuộc gặp đầu tiên, Mueller quyết định đưa Szady trở lại FBI. Ông muốn Szady lãnh đạo mảng phản gián và thúc đẩy những ý tưởng đã bị đình trệ tại NCIX.

Điều mà cả Mueller lẫn Szady không hề biết vào thời điểm đó là việc FBI không ngăn chặn được gián điệp Trung Quốc sắp trở thành một phần của cuộc đối đầu lớn hơn nhiều trên Đồi Capitol. Các nhà lập pháp, tức giận vì những thất bại trước 11/9 và hoảng hốt trước các lỗ hổng nghiêm trọng về bí mật hạt nhân của Mỹ, sẽ công khai đe dọa tước bỏ hoàn toàn trách nhiệm phản gián của FBI.

“Hỏng ở mọi cấp độ có thể”

KHI SZADY TRỞ LẠI FBI để tái thiết chương trình phản gián, một cái tên lập tức hiện lên trong đầu ông: Tom McWeeney, “quân sư” của ông tại NCIX, và là nhà thầu lâu năm của FBI. McWeeney chưa bao giờ chủ định làm việc trong ngành thực thi pháp luật. Đầu thập niên 1970, khi còn là một nghiên cứu sinh Georgetown 24 tuổi túng quẫn, ông kiếm được việc làm tài xế cho các lãnh đạo Cơ quan Phòng chống Ma túy (DEA). Khi đó, Quốc hội đang làm khó DEA vì hàng loạt bê bối hối lộ, rửa tiền và tham nhũng. Với tính cách dễ gần, khéo léo, cùng khả năng đọc vị con người và tình huống, McWeeney dần chiếm được niềm tin của các lãnh đạo mà ông chở đi. Sau đó, ông được giao hỗ trợ DEA tuân thủ luật tự do thông tin, rồi tham gia định hình phản ứng của cơ quan này trước các băng đảng ma túy trong thập niên 1980.

Rời DEA năm 1992, McWeeney tái định hình sự nghiệp thành một nhà hoạch định chiến lược. “Hầu hết mọi người thà nhai giấy bạc còn hơn dính dáng đến hai từ ‘kế hoạch’ hay ‘chính phủ’,” ông thường đùa. Nhưng cách tiếp cận của McWeeney nổi bật vì ông kiên quyết yêu cầu các cơ quan tránh cám dỗ chạy theo những con số rỗng. Thay vào đó, ông đòi hỏi sự trung thực tàn nhẫn trong việc đo lường thành công và kết quả thật, có hệ quả thật.

Đến năm 1997, McWeeney đã trở thành một dạng “guru” tại Washington, với các hội thảo luôn kín chỗ. Cuối cùng, ông lọt vào mắt xanh của Phó Giám đốc FBI mới nhậm chức, Robert “Bear” Bryant, người thừa hưởng một tổ chức mà theo lời McWeeney là “hỏng ở mọi cấp độ có thể.”

Nhiều vấn đề của FBI bắt nguồn từ khi Louis Freeh, một cựu đặc vụ gan lì chuyển sang làm thẩm phán, lên nắm quyền năm 1993. Ông lập tức tìm cách đưa FBI trở về gốc rễ truy bắt tội phạm. Freeh coi quan liêu là căn bệnh và nghi ngờ công nghệ đúng vào lúc máy tính và internet đang trở nên thiết yếu trong đời sống thường nhật. Chỉ trong vài tháng sau khi nhậm chức, Freeh đã gần như xóa sổ bộ phận giám sát tại trụ sở — lực lượng mà FBI dựa vào để điều phối các vụ án, và điều động phần lớn họ ra hiện trường làm điều tra đường phố. Một số cựu quan chức FBI nói rằng động cơ ban đầu là tốt — “Ông ấy muốn dọn dẹp gỗ mục,” như một cựu lãnh đạo cao cấp nhận xét. Nhưng theo McWeeney, Freeh đã đi quá xa, làm tê liệt quyền chỉ đạo của tòa nhà Hoover đối với các vụ việc phức tạp. Giống như Patel sau này, Freeh muốn chuyển phần lớn quyền điều tra của FBI từ trụ sở về các văn phòng địa phương. (Freeh không phản hồi yêu cầu bình luận cho bài viết này.)

Hệ quả của những thay đổi dưới thời Freeh, theo McWeeney, là tắc nghẽn toàn diện. Những yêu cầu phức tạp của việc săn lùng gián điệp và khủng bố thường đòi hỏi phối hợp giữa nhiều văn phòng địa phương, điều phối giám sát quy mô lớn, và hợp tác với các cơ quan bên ngoài. Cuộc “thanh trừng” của Freeh khiến công việc hằng ngày chậm trễ, càng làm các chiến dịch rối loạn.

Có lẽ nghiêm trọng nhất là vào năm 1995, một nguồn tin bước vào trạm CIA tại Đài Loan với một kho tài liệu của chính phủ Trung Quốc. Trong số đó có những bản vẽ dường như mô tả một loại vũ khí rất giống đầu đạn nhiệt hạch W88 — loại tiên tiến nhất của Hoa Kỳ. Điều này báo hiệu vụ đánh cắp bí mật hạt nhân nhạy cảm tồi tệ nhất kể từ khi Liên Xô có được bom nguyên tử. Thế nhưng, cuộc điều tra — mật danh “Kindred Spirit” — ngay từ đầu đã trầy trật, và FBI phi tập trung dưới thời Freeh là thủ phạm lớn. Khi trụ sở điều đặc vụ đến Phòng thí nghiệm Quốc gia Los Alamos (New Mexico) để làm rõ chuyện gì đã xảy ra, các lãnh đạo địa phương ở Albuquerque lại kéo họ sang xử lý những việc mà họ cho là cấp bách hơn: băng đảng, tội phạm truy nã, và các vụ án trên đất bộ lạc. Dù mức độ nghiêm trọng của nghi án đánh cắp, phản gián chỉ xếp thứ tư trong danh sách ưu tiên của văn phòng Albuquerque. Vụ án kéo dài nhiều năm mà không có một vụ bắt giữ nào.

Trước khi được bổ nhiệm vào vị trí cao thứ hai của FBI, Bear Bryant đã phục vụ trong cơ quan này suốt nhiều thập kỷ. Ông giám sát các cuộc điều tra vụ đánh bom Oklahoma City và vụ bắt giữ điệp viên khét tiếng Aldrich Ames. Bryant không chấp nhận để di sản của FBI — hay của chính ông — bị hoen ố vĩnh viễn, vì vậy ông đã thuê McWeeney để giúp sửa chữa những gì đang hỏng.

Năm 1998, Bryant và McWeeney làm việc với một nhóm chuyên gia cao cấp và xây dựng một kế hoạch cải tổ. Kế hoạch này bao gồm việc tái lập trụ sở FBI như trung tâm quyền lực điều phối các văn phòng địa phương, đồng thời cải thiện chia sẻ tình báo cho cả các vụ án hình sự lẫn an ninh quốc gia. Nó còn bao gồm một điều chưa từng có tiền lệ tại FBI: ngăn chặn âm mưu và tấn công trước khi chúng bắt đầu. Dù phần lớn nỗ lực nhằm đảo ngược các thay đổi dưới thời Freeh, khi được trình bày, Giám đốc Freeh lại trở thành người ủng hộ nhiệt thành, theo lời McWeeney. Freeh chuyển từ trọng tâm hình sự thuần túy sang đề cao sứ mệnh an ninh quốc gia của FBI. (Bryant không phản hồi yêu cầu bình luận.)

Năm đó, các cuộc tấn công chết người của al Qaeda nhằm vào đại sứ quán Mỹ ở Kenya và Tanzania khiến việc triển khai tầm nhìn của Bryant trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Sau khi Bryant nghỉ hưu vào năm kế tiếp, McWeeney ở lại để hoàn thiện một bản thiết kế chi tiết hơn cho cuộc chiến chống khủng bố. Ban đầu, chính quyền Bush mới lên từ chối cấp ngân sách, thay vào đó ưu tiên các tội phạm liên quan đến ma túy và súng đạn. Điều này nhanh chóng thay đổi sau 11/9, khi Cuộc chiến chống khủng bố trở thành ưu tiên số một của FBI và Bộ Tư pháp tiếp nhận những ý tưởng mà McWeeney và Bryant đã cổ vũ từ nhiều năm trước — nhưng không gắn tên họ.

Lịch sử chuyển đổi chống khủng bố của FBI sau 11/9 đã quá quen thuộc. Điều ít được nhắc đến là cùng thời điểm đó, FBI cũng tái sinh chương trình phản gián, vốn đã bị tai tiếng và thất bại trong cuối thập niên 1990.

Tháng 5 năm 1999, Báo cáo của Ủy ban Cox tuyên bố rằng gián điệp Trung Quốc đã đánh cắp thông tin then chốt về bảy đầu đạn hạt nhân của Mỹ cùng một loạt công nghệ tên lửa và dẫn đường khổng lồ. Các nhà khoa học tại Stanford phản bác một số kết luận quá rộng, nhưng những báo cáo chính phủ sau đó đã xác nhận tiền đề cốt lõi. “Việc Trung Quốc đánh cắp công nghệ vũ khí hạt nhân… đã đẩy mối đe dọa đối với quốc gia chúng ta tiến lên trước cả một thế hệ,” Dân biểu Cộng hòa bang Ohio Steve Chabot phát biểu trước Hạ viện khi đó.

McWeeney, Bryant và nhóm của họ đã cố gắng đảo ngược sự rối loạn bằng kế hoạch nâng phản gián lên thành ưu tiên toàn quốc của FBI. Nhưng những manh mối quan trọng trong vụ gián điệp hạt nhân của Trung Quốc đã nguội lạnh, trong khi các quan chức FBI và Bộ Năng lượng đều bỏ qua cơ hội siết chặt an ninh. Cùng lúc, các lãnh đạo chính trị của cả hai đảng đổ lỗi cho Nhà Trắng thời Clinton — vốn tập trung thắt chặt quan hệ thương mại với Bắc Kinh — vì không hành động đủ khẩn cấp.

Năm 1999, FBI bắt giữ Tiến sĩ Wen Ho Lee, một nhà khoa học sinh ra tại Đài Loan làm việc tại Los Alamos, người có quyền tiếp cận thông tin mật liên quan đến W88. Vụ rò rỉ mà họ lần theo đến Lee chỉ là một mảnh rất nhỏ trong bức tranh mất mát rộng lớn được mô tả trong Báo cáo Cox. Nhưng thiếu bằng chứng vững chắc, ngay cả vụ án này cũng nhanh chóng sụp đổ. Các điều tra viên làm lộ tên Lee cho báo chí, xử lý chứng cứ cẩu thả, và lạm quyền với những cáo buộc không thể chứng minh. Luật sư của Lee còn sử dụng chiến thuật “graymail” — buộc công tố phải rút cáo trạng thay vì mạo hiểm làm lộ bí mật trong phiên tòa công khai. Năm 2000, Lee cáo buộc chính phủ phân biệt chủng tộcvà nhận tội với một cáo buộc duy nhất: xử lý sai tài liệu mật. Như ông viết trong cuốn My Country Versus Me: “Nếu tôi không phải là người Trung Quốc, tôi đã không bao giờ bị cáo buộc làm gián điệp.”

Hoa Kỳ có lịch sử lâu dài về cách đối xử hoảng loạn và mang tính phân biệt chủng tộc đối với người nhập cư châu Á và công dân Mỹ gốc Á. Nhưng theo các cựu quan chức FBI, thất bại trong vụ này là mang tính cấu trúc. Do thiếu giám sát từ trụ sở — một mô hình mà các nhà phê bình cảnh báo Patel đang đưa trở lại — FBI đã đánh mất thế chủ động trong việc xác định ai, hoặc bao nhiêu người, thực sự đã làm gián điệp cho Trung Quốc tại các phòng thí nghiệm hạt nhân. Michael Rochford, người sau này trở thành trưởng bộ phận phản gián đầu tiên của FBI dưới thời Szady, đã tham gia mổ xẻ hậu kỳ vụ “Kindred Spirit” và các tổn thất rộng hơn được nêu trong Báo cáo Cox. Kết luận của ông:có thể hàng nghìn cá nhân đã liên quan đến các vụ xâm nhập — điều khiến việc xác định thủ phạm cụ thể gần như bất khả thi

Gián điệp ẩn mình giữa những bang đồng bằng

VẬY LÀM THẾ NÀO để ngăn chặn hàng trăm nghìn gián điệp — không chỉ từ Trung Quốc mà còn từ Nga, Iran, Israel và nhiều nước khác — tất cả đều nhắm vào Hoa Kỳ, cả bí mật quân sự lẫn gián điệp kinh tế? Ngay cả khi việc theo dõi toàn bộ các “gián điệp tiềm năng” là khả thi về mặt hậu cần, nó cũng sẽ đòi hỏi giám sát đại trà và dẫn tới vi phạm nghiêm trọng các quyền dân sự. Giải pháp vì thế là xác định những thứ mà kẻ trộm đang nhắm tới và xây “hào bảo vệ” xung quanh chúng. Thay vì săn lùng gián điệp — như thời Chiến tranh Lạnh — FBI cần tìm cách ngăn chặn hoặc giăng bẫy họ.

Với nhóm của Szady, ý tưởng này không mới. Nó phát triển từ các sáng kiến chống gián điệp kinh tế mà FBI triển khai từ đầu thập niên 1990. Szady từng tham gia một số sáng kiến đó tại văn phòng FBI ở Thung lũng Silicon, trong giai đoạn bảo vệ ngành công nghệ Mỹ. Chính những ý tưởng này cũng tạo thành cốt lõi cho nhiệm vụ mà Nhà Trắng sau đó giao cho ông tại NCIX, cùng với Favreau và McWeeney. Nhưng khi trở lại FBI, họ phải đối mặt với phần khó nhất: triển khai thực tế.

Trong những tháng đầu năm 2002, nhóm tổ chức dày đặc các buổi brainstorm trước bảng trắng ban ngày và những cuộc gặp ban đêm tại quán xì gà (Szady gọi các buổi này là “vespers”) để mài giũa ý tưởng thành một kế hoạch cho các văn phòng địa phương. Trong giai đoạn này, McWeeney đang dẫn dắt một buổi thảo luận tại Học viện huấn luyện FBI ở Quantico, Virginia, cùng một nhóm đặc vụ tuyến đầu. Họ bàn về nguồn lực, tiền bạc, kinh nghiệm, nhưng vẫn loay hoay không diễn đạt được tinh túy của chiến lược mới. Rồi một giọng nói từ phía sau buột miệng: “Phải biết cho rõ cái ‘lãnh địa’ chết tiệt của mình.” McWeeney hiểu ngay — đó chính là mấu chốt. Cuối cùng, Szady cô đọng lại thành ba từ: “Biết rõ lãnh địa của mình” (Know your domain) — ba từ sẽ định hình cẩm nang mới của FBI trong việc chặn gián điệp.

Theo tài liệu nội bộ FBI năm 2005 mà The Bulwark thu thập được, cẩm nang này bao gồm việc chủ động xác định và bảo vệ những thứ gián điệp Trung Quốc đang tìm kiếm. “Tất cả công dân Trung Quốc đang làm gì ở North Dakota?” Szady nêu ví dụ. Văn phòng khu vực lúc đó chỉ biết nhún vai — họ không biết lãnh địa của mình. North Dakota không phải điểm du lịch. Nhưng đây lại là nơi đặt các hệ thống radar cảnh báo sớm của Mỹ gắn với NORAD. Đồng thời, đây cũng là nơi các trung tâm nghiên cứu nông nghiệp — như Đại học Bang North Dakota — đang phát triển công nghệ hạt giống và công nghệ sinh học tiên tiến.

“Người Trung Quốc hiểu lãnh địa của chúng ta còn rõ hơn chính chúng ta,” Tom Mahlik, Phó Trợ lý Giám đốc Cơ quan Điều tra Hình sự Hải quân (NCIS), người sau này được biệt phái sang FBI, nhận xét. Mahlik dẫn ví dụ Đơn vị Nghiên cứu Âm học Hải quân, một cơ sở nằm trên hồ Pend Oreille — một hồ chứa hẻo lánh, do băng hà tạo nên, nằm giữa các dãy núi phủ tuyết ở miền bắc bang Idaho. Tại đây, các kỹ sư thử nghiệm thiết kế tuyệt mật cho thân và hệ thống đẩy của tàu ngầm — những công nghệ giúp tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo của Mỹ tránh bị phát hiện và duy trì uy tín răn đe hạt nhân. Trước khi “biết rõ lãnh địa của mình” trở thành khẩu hiệu trong FBI, văn phòng khu vực Salt Lake City thậm chí còn không biết cơ sở này tồn tại. “Nhưng gián điệp Trung Quốc thì biết,” Mahlik nói, và FBI nhanh chóng phát hiện nhiều người trong số họ thường xuyên di chuyển đến Idaho. FBI đảm bảo rằng các nhà nghiên cứu được cảnh báo: nếu một bartender, bồi bàn hay huấn luyện viên trượt tuyết địa phương tỏ ra quan tâm bất thường tới công việc của họ, thì đó có thể không phải là câu hỏi vô hại.

Để củng cố chiến lược này, FBI thúc đẩy hợp tác chặt chẽ hơn với CIA, quân đội và các đối tác tình báo khác. Cơ quan này cũng ưu tiên những gì Szady, McWeeney và Favreau gọi là “các chiến dịch tinh vi” (sophisticated ops) — bao gồm điệp viên hai mang, đánh lừa, và các nhiệm vụ mà người ta thường chỉ thấy trong tiểu thuyết gián điệp.

Tuy nhiên, cách tiếp cận mới này phụ thuộc vào kỷ luật cổ xưa nhất của nghề gián điệp: tuyển mộ nguồn tin. FBI cần tăng tốc nỗ lực trên toàn quốc, bố trí chỉ điểm gần các công ty bình phong bị nghi ngờ hoặc xây dựng quan hệtrong các hội sinh viên Trung Quốc. Mục tiêu là phát hiện xem ai đang bí mật nhận chỉ thị từ Bắc Kinh.

Chiến dịch tuyển mộ mới của FBI không chỉ nhắm vào đối phương. Nó còn đòi hỏi xây dựng mạng lưới tin cậy tại các căn cứ quân sự, nhà thầu quốc phòng, trung tâm nghiên cứu tiên tiến, và các doanh nghiệp nắm giữ bí mật thương mại nhạy cảm. FBI cần sự hợp tác của quản lý và nhân viên sẵn sàng đóng vai trò “dây bẫy báo động” (tripwires) để phát hiện những hoạt động khả nghi hoặc sự quan tâm đột ngột từ nước ngoài.

Phần lớn công việc này sẽ không tạo ra các vụ bắt giữ hay những con số thống kê mà Mueller từng đặt làm trung tâm của phản gián trong cuộc trò chuyện đầu tiên với Szady và Favreau. Nhưng Szady và nhóm của ông tin rằng thu thập tình báo là yếu tố sống còn đối với sứ mệnh cốt lõi: hiểu ý đồ của đối thủ và phá vỡ kế hoạch của họ. Như Montoya, cựu đặc vụ FBI, giải thích:

“Đó vừa là lẽ thường, vừa mang tính cách mạng.”

“Sao chết tiệt anh không đập bàn trước mặt Mueller?”

ĐẾN THÁNG 4 NĂM 2002, Szady đã có kế hoạch — giờ ông cần một đội ngũ đủ mạnh để thực thi. Ngay từ những cuộc trao đổi đầu tiên với Mueller, Szady đã đặt điều kiện cho việc quay lại FBI: ông phải được đặt người của mình vào các vị trí then chốt. Một đêm khuya tại Kilroy’s, một quán bar thể thao ở Bắc Virginia, Szady tập hợp Favreaucùng những người thân tín và ghi nguệch ngoạc tên họ cùng chức vụ mong muốn trên một chiếc khăn giấy.

Một vài lựa chọn của Szady đòi hỏi phá lệ so với con đường thăng tiến nội bộ vốn có của FBI. Cả Rochford lẫn Guerinđều chưa từng giữ chức Trợ lý Đặc vụ phụ trách, nấc thang truyền thống trước khi lên các vị trí cao ở trụ sở. Trong nội bộ FBI, có người cho rằng Szady đã tạo ra một “câu lạc bộ con trai” khép kín — điều mà nhà báo Bill Gertz gọi là “the posse” trong cuốn Enemies (2006). Nhưng vị Phó Giám đốc này quyết tâm thành hay bại đều theo cách của mình.

Nhiều người trong FBI chưa bao giờ nghĩ Szady sẽ lên cao đến vậy. McWeeney nhớ lại rằng có người xem ông chỉ là “một đặc vụ tốt, và là người uống bia rất vui. Nhưng anh ta thiếu chuẩn mực, ồn ào, và dường như không nắm chi tiết.” Thế nhưng, theo McWeeney, đằng sau vẻ khoe khoang ấy là bản năng nhìn ra lời giải mà người khác không thấy — và quan trọng hơn, khả năng thuyết phục người khác.

Szady hiểu rằng không thể áp đặt cải cách từ trụ sở. Ông cần lãnh đạo của 56 văn phòng địa phương trực tiếp truyền thông điệp xuống các đặc vụ tuyến đầu. Vì vậy, ông và McWeeney nghĩ ra một kế hoạch: chinh phục những “tay cứng” lớn nhất của khối hình sự — như Charlie Mathews, một đặc vụ khét tiếng khinh thường phản gián. Nếu thuyết phục được họ, Szady hy vọng, những người còn lại ít nhất cũng chịu lắng nghe.

Với sự bật đèn xanh của Mueller, đầu tháng 4/2002, Szady cho bay sáu đặc vụ phụ trách có ảnh hưởng nhất của FBI — trong đó có Mathews — về Washington. Muộn một buổi sáng, Szady cùng họ và mười nhân viên khác tụ họp trong phòng họp tầng năm của tòa nhà Hoover. Căn phòng im phăng phắc khi Szady bắt đầu một màn thuyết giảng kiểu bục giảng:

“Chúng ta đang chống khủng bố vì nó có thể đánh anh như một cơn đau tim, từ hư không — ‘đoàng’ — và giết chết anh,” ông mở đầu. “Nhưng thực tế, có một thứ ung thư còn nguy hiểm hơn. Đó là cái chết chắc chắn hơn. Nó đang ăn mòn anh từng chút một. Ung thư đó chính là mối đe dọa tình báo.”

Trung Quốc, ông giải thích, đang tăng tốc vượt lên — sử dụng số lượng gián điệp khổng lồ và tính mở của xã hội Mỹ để đánh cắp những bí mật nhạy cảm nhất. Những lời chào mời tuyển mộ của Bắc Kinh thường đánh vào bổn phận với tổ quốc, nhưng cũng có thể liên quan đến tiền bạc, tình dục, hoặc cưỡng ép. Họ thậm chí nhắm vào công dân Mỹcó người thân ở Trung Quốc. Từ chối làm gián điệp, một người thân ốm yếu ở Bắc Kinh có thể mất việc, bị từ chối chữa trị, hoặc tệ hơn.

Szady dừng lại, quan sát ánh mắt trong phòng để chắc chắn rằng ông vẫn nắm được sự chú ý. “Và FBI,” ông nói, “thực sự đang không làm gì cả. Không. Gì. Hết.”

Rồi ông chuyển sang cách phản công trò chơi số lượng của Trung Quốc. Trước khi ông kịp nói hết, tay Mathews giơ phắt lên. Cả phòng đổ dồn ánh nhìn. “Chết rồi, tới lượt hắn,” McWeeney nhớ lại, “ai cũng chờ cú đòn quyết định xem tại sao chuyện này không thể làm được.”

Nhưng phản ứng của Mathews không giống bất kỳ ai dự đoán.

“Nếu tất cả mớ nhảm nhí anh đang nói là thật, Dave, thì sao chết tiệt anh không vào đó đập bàn trước mặt Mueller đòi thêm nguồn lực?”

Szady im lặng một lúc lâu.

“Anh nói đúng,” ông đáp. “Tôi nên làm vậy.”

(Mathews không phản hồi yêu cầu bình luận.)

Szady làm theo lời khuyên của Mathews và đề nghị Mueller một đợt điều chuyển chưa từng có: 225 đặc vụ từ khối hình sự sang phản gián. Mỗi văn phòng địa phương trên toàn quốc sẽ có một đội phản gián. Ông cũng yêu cầu những thay đổi khác. Thời lượng đào tạo phản gián tại Quantico tăng từ ba giờ lên ba tuần. Và bằng cách bố trí một Trợ lý Đặc vụ phụ trách tập trung vào an ninh quốc gia tại các văn phòng địa phương, FBI tạo ra một lộ trình thăng tiến mới để các chuyên gia phản gián có thể đi lên trong hệ thống.

Szady và cộng sự mang thông điệp đi khắp cả nước, nhưng việc thuyết phục các đối tác trong giới doanh nghiệp và học thuật còn khó khăn không kém. Thương mại với Trung Quốc đem lại lợi nhuận lớn, và nhiều lãnh đạo lo ngại rằng việc FBI “xoi mói” hoạt động của họ có thể làm nhà đầu tư hoảng sợ. Giới học thuật cũng chẳng dễ hơn. Các trường đại học — trụ cột của nghiên cứu quốc phòng và thương mại Mỹ — vốn cảnh giác với FBI từ thời COINTELPRO (viết tắt của counter-intelligence program), một chương trình thập niên 1960 trong đó FBI theo dõi và quấy nhiễu những người phản đối Chiến tranh Việt Nam và các nhà lãnh đạo phong trào dân quyền, trong đó có Martin Luther King Jr. Những mối lo này — cùng với nỗi sợ phân biệt chủng tộc — chỉ tăng cao sau vụ Wen Ho Lee.

Để vượt qua sự kháng cự, FBI đã phát động một chiến dịch tiếp cận quy mô lớn kéo dài nhiều năm. Chiến dịch này bao gồm việc thiết lập các liên minh chiến lược với giới lãnh đạo doanh nghiệp và hiệu trưởng các đại học lớn.

Chương trình phản gián mới cũng không dễ bán tại Đồi Capitol. Và mọi thứ sắp trở nên khó khăn hơn rất nhiều. Một vụ bê bối gián điệp chuẩn bị bùng nổ tại Los Angeles — liên quan đến một chỉ điểm viên quý giá của FBI, người bí mật quan hệ tình dục với hai cán bộ phụ trách và bị cáo buộc làm gián điệp cho Bắc Kinh.

Tình dục, dối trá và phản ứng chính trị dữ dội

NGÀY 9 THÁNG 4 NĂM 2003, khi cả thế giới đang dõi theo sự sụp đổ của chế độ Saddam Hussein tại Iraq, các đặc vụ FBI đột kích hai căn nhà ở Los Angeles. Mục tiêu là James “J.J.” Smith, một đặc vụ phản gián cao cấp vừa nghỉ hưu của FBI, và Katrina Leung, mật danh “Parlor Maid”, một chỉ điểm viên được đánh giá rất cao nhờ các mối quan hệ sâu rộng trong mê cung quyền lực của Bắc Kinh. FBI lúc này nghi ngờ Leung là điệp viên hai mang.

Với Steve Conley — bạn thân, học trò, và sau này là người kế nhiệm Smith trong hồ sơ Leung — vụ bê bối này mang tính cá nhân sâu sắc. Khi Smith nghỉ hưu cuối năm 2000, ông đã thúc giục Conley tiếp quản Leung, nói rằng tài sản này sẽ “làm nên sự nghiệp của anh.” Nhưng Conley ngay lập tức nhận ra những dấu hiệu đáng báo động: Leung đi lại Trung Quốc không khai báo, tiếp cận các bí mật nhạy cảm của FBI, và có sự thân mật bất thường với Smith. Conley cố gắng báo động lên cấp trên, nhưng bị phớt lờ.

Conley tiếp tục thúc đẩy cho đến tháng 12 năm 2001. Khi đó, các điều tra viên của một tổ công tác bí mật đang điều tra Leung kéo Conley sang một bên và nói cho anh biết sự thật. Họ tuyển mộ Conley hỗ trợ. Không lâu sau, FBI phát hiện không phải một mà là hai nghi can gián điệp, khi giám sát tại một phòng khách sạn ở Los Angeles ghi lại cảnh Smith và Leung đang quan hệ tình dục. “Họ có video,” Conley nhớ lại. “Họ không bắt tôi xem, nhưng… họ nói: ‘Điều này có nghĩa là [Smith] đã bị khống chế.’” Rõ ràng là Smith, người phụ trách Leung, đã bí mật quan hệ với cô ta gần 20 năm, trong suốt phần lớn sự nghiệp gián điệp của cô. Mối quan hệ tình dục này đe dọa làm sụp đổ toàn bộ chương trình Trung Quốc của FBI.

Nhiệm vụ mới của Conley là âm thầm xác định những gì ông sếp cũ của anh đã chuyển cho Leung. Năm 2002, Les Wiser — đặc vụ từng dẫn đầu đội bắt điệp viên khét tiếng Aldrich Ames — tiếp quản tổ công tác. Họ phát hiện cặp đôi này đã làm lộ một phạm vi rộng các chiến dịch của FBI.

“[Smith] là người giám sát,” Conley giải thích. “Ông ta có quyền tiếp cận tất cả các hồ sơ Trung Quốc, kể cả các chiến dịch phối hợp… Trong đội, người ta được dặn: ‘Có gì thì đưa cho J.J., đưa cho Parlor Maid.’ Điều đó có nghĩa là cô ta thấy hết mọi thứ,” Conley nói. Điều này bao gồm các cuộc điều tra của FBI về rò rỉ hạt nhân của Mỹ:

“Cô ta có thể báo cho người chỉ đạo ở Bắc Kinh, và họ sẽ cảnh báo nguồn của họ — điệp viên trong phòng thí nghiệm — rằng: ‘Anh phải dừng lại, phải nằm im, hoặc phải rút ra.’”

Hệ quả tiềm tàng của vụ Leung thật sự khủng khiếp: hai thập kỷ điều tra của FBI về việc thất thoát bí mật hạt nhân Mỹ có thể đã bị phá hoại từ bên trong. Dù bê bối “Parlor Maid” bắt đầu từ rất lâu trước thời Szady, Mueller đã siết chặt trách nhiệm của ông để bảo đảm các nguồn tin khác của FBI được thẩm tra kỹ lưỡng hơn. “Đó là một trận động đất chết tiệt,” Rochford nói. Guerin và nhóm của ông lục soát hồ sơ các chỉ điểm viên trên khắp cả nước để loại trừ những vấn đề tiềm ẩn khác, mở màn cho một chiến dịch xác minh nguồn tin mới. Nhưng tổn hại uy tíncủa FBI tại Washington đã xảy ra — nhất là sau khi nhóm của Wiser phát hiện Leung đồng thời có quan hệ tình dục suốt 12 năm với William Cleveland, một quan chức phản gián cao cấp khác của FBI, người cũng đóng vai trò then chốt trong các cuộc điều tra gián điệp Trung Quốc tại các phòng thí nghiệm hạt nhân Mỹ. (Cleveland không phản hồi yêu cầu bình luận.)

Bất chấp những cáo buộc gián điệp nghiêm trọng, Leung chỉ nhận tội trốn thuế. “Họ theo dõi tôi hai năm, ghi âm 40.000 phút điện thoại, và không tìm được một mảnh bằng chứng nào [về việc làm gián điệp cho Trung Quốc],” Leung viết trong một tuyên bố đăng trên China Press, một tờ báo tiếng Hoa của cộng đồng hải ngoại. Conley và Wiser khẳng định “graymail” — chiến thuật buộc công tố phải rút cáo trạng để tránh lộ bí mật — là yếu tố then chốt khiến vụ án sụp đổ. Dù thế nào, tổ công tác cuối cùng cũng vô hiệu hóa được điều mà Conley gọi là “sự xâm nhập lớn nhất của Trung Quốc vào FBI — ít nhất là trong những gì tôi biết.” (Smith và Leung không phản hồi yêu cầu bình luận.)

Vào đầu mùa hè năm 2003, khi làn sóng chỉ trích FBI gia tăng tại Washington sau bê bối “Parlor Maid”, The Economist đăng bài viết “America Needs More Spies”, kêu gọi thành lập một cơ quan tình báo nội địa mới, tách khỏi FBI. Trong số sáu tác giả của bài viết có Bryant, cựu Phó Giám đốc — người từng là đồng minh của McWeeney trong nỗ lực cải tổ, và lúc này đã nghỉ hưu. Szady cảm thấy bị đánh úp. Ông ngạc nhiên khi một người đã nỗ lực thay đổi FBI đến vậy lại đi đến kết luận đó.

Mọi thứ còn tệ hơn đối với FBI. Cuối mùa hè năm đó, chính quyền Bush bổ nhiệm Michelle Van Cleave làm Giám đốc Phản gián Quốc gia, vị trí liên ngành mà Szady từng đảm nhiệm trước 11/9. Van Cleave muốn nắm quyền chỉ đạo phản gián Mỹ, vượt lên trên thẩm quyền của FBI — đúng mô hình tái cơ cấu mà Ủy ban Tình báo Hạ viện gần đây đã phê chuẩn. (Van Cleave không phản hồi yêu cầu bình luận.)

Cuộc giằng co quyền lực này diễn ra trong lúc các lãnh đạo ở Washington loay hoay tìm cách chống khủng bố trong thế kỷ 21 — và họ chỉ trích FBI không khoan nhượng. Năm 2004, Ủy ban 9/11 kết luận rằng FBI vẫn chưa sử dụng tình báo một cách đủ tinh vi để đối phó với khủng bố và gián điệp. “Chúng tôi thức tỉnh và nhận ra rằng mình đang vận hành một bộ máy an ninh quốc gia kiểu Chiến tranh Lạnh — và đó là lý do gần 3.000 người vừa bị giết ở New York,” một trợ lý cấp cao của Thượng viện tham gia các cuộc tranh luận khi đó nói, yêu cầu giấu tên vì tính nhạy cảm.

Theo trợ lý này, phản gián chỉ là một phần của cuộc chiến thể chế lớn hơn. Chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện Pat Roberts, Thượng nghị sĩ Cộng hòa bang Kansas, từng đề xuất thành lập một cơ quan an ninh nội địa mới tương tự MI5 của Anh. Trong một cuộc phỏng vấn với The Bulwark, Richard Clarke, cựu quan chức an ninh quốc gia, cho biết chính quyền Bush cũng đã cân nhắc phương án MI5. “Bush nói: ‘Chúng tôi sẽ cho [FBI] một cơ hội cuối cùng,’” Clarke nhớ lại.

Để chuẩn bị cho các cuộc đấu trí kéo dài sau cánh cửa đóng kín trên Đồi Capitol, Mueller, Szady và các quan chức FBI khác gặp gỡ các cơ quan tình báo nội địa của những quốc gia khác — những cơ quan không có quyền thực thi pháp luật như FBI. Những gì họ phát hiện khiến họ bất ngờ. John Pistole, cựu Phó Giám đốc FBI, nhớ lại rằng một số quan chức MI5 ước gì cơ quan của họ và Scotland Yard được thống nhất như mô hình FBI. Khả năng bắt giữ, trát đòi và tịch thu chứng cứ của FBI, họ nói, tạo ra đòn bẩy để phá vỡ các mạng lưới gián điệp — thứ mà các cơ quan kia thèm muốn. Những công cụ này cũng có thể được sử dụng một cách sáng tạo, tương tự cách FBI và Bộ Tư pháp từng dùng tội trốn thuế để hạ bệ Al Capone.

Trong các buổi trình bày trước Quốc hội, Szady và nhóm của ông cũng nhấn mạnh rằng giữ phản gián ở FBI sẽ giúp bảo vệ các quyền dân sự. Dĩ nhiên, trong lịch sử trăm năm, FBI đã nhiều lần vi phạm pháp luật một cách trắng trợn — từ Palmer Raids truy quét những người bị nghi là cánh tả cực đoan bắt đầu năm 1919, khi FBI còn mang tên Bureau of Investigation, cho tới COINTELPRO trong thập niên 1960. Nhưng nghĩa vụ hỗ trợ truy tố đã giúp FBI bị “neo” chặt vào Hiến pháp.

Khi tiếp tục làm việc với các lãnh đạo Quốc hội và đội ngũ trợ lý của họ, Szady và các cộng sự dần đạt được tiến triển. Một số người thực sự thích các ý tưởng này và thấy chúng đang phát huy hiệu quả, theo lời một trợ lý cấp cao của Thượng viện. Những người khác thì chỉ thích vừa đủ để giữ nguyên hiện trạng, tránh rắc rối của việc tái cấu trúc mạnh tay hệ thống phản gián.

Tuy vậy, FBI vẫn phải chứng minh rằng họ đã thoát khỏi tình trạng rối loạn chức năng từng đeo bám các vụ án ở phòng thí nghiệm hạt nhân và nhiều hồ sơ khác.

Giày đá bóng và tàu ngầm tuyệt mật

VÀO MỘT ĐÊM NÓNG BỨC CUỐI THÁNG 6 NĂM 2004, những chiếc đèn pin đỏ mờ chập chờn trong bóng tối bên trong một căn nhà kiểu giữa thế kỷ ở Downey, một vùng ngoại ô Nam California nơi các nhà thầu quốc phòng tập trung từ sau Thế chiến II. Căn nhà thuộc về Chi Mak, một kỹ sư điện chuyên về hệ thống đẩy hải quân. FBI nghi ngờ ông ta có một công việc khác — làm gián điệp, chuyển giao những chi tiết tuyệt mật về thế hệ tàu ngầm và chiến hạm kế tiếp của Hải quân Mỹ cho Trung Quốc. Lúc này, một đội đặc vụ FBI mặc đồ đen đang lục soát căn nhà, cẩn trọng giữ nguyên trạng mọi vật dụng — từ máy tính đến những xấp giấy phủ bụi — đúng như lúc họ tìm thấy.

Vài tuần trước đó, điều tra viên xác nhận rằng Mak và vợ, Rebecca, sẽ đi du thuyền Alaska một tuần — một khe hở hiếm hoi cho FBI đột nhập không bị phát hiện. Trong nhiều tuần, đặc vụ phụ trách chính của vụ án, James Gaylord, giám sát kế hoạch. Đây là lần đột nhập bí mật đầu tiên trong sự nghiệp của anh, và anh biết rằng chỉ cần một sai sót, hàng xóm có thể báo động cho Mak, làm đổ bể toàn bộ cuộc điều tra. Cho đến lúc đó, mọi thứ — từ ngụy trang trạm chỉ huy di động trong công viên gần đó đến bố trí các đội giám sát trong khu phố — đều diễn ra trơn tru.

Sai sót duy nhất của Gaylord? Giày dép. Khi mặc đồ tối màu cho nhiệm vụ, anh nhận ra đôi giày đen duy nhất mình có là giày đá bóng dùng khi làm trọng tài cho các trận đấu của con gái. Anh đã dán băng keo điện màu đen lên các vạch phản quang, nhưng đinh giày vẫn đâm sâu vào lòng bàn chân.

Sau nhiều giờ tìm kiếm, các đặc vụ phát hiện thứ họ cần: bản vẽ mật và dữ liệu hệ thống đẩy của tàu ngầm và tàu khu trục. Đó là một đột phá — những tài liệu nhạy cảm có thể làm suy yếu lợi thế của Mỹ trên đại dương.

Gaylord phấn khích — cho đến khi nghe một đồng đội rít lên trong bóng tối: “Cái nhà này trông như vừa dính đậu mùa chết tiệt!” Những vết lõm sâu do đinh giày của Gaylord để lại trên thảm, anh viết trong cuốn sách mới về vụ án Chasing Chi. Một đặc vụ phải xoa phẳng từng dấu giày để vợ chồng Mak không nghi ngờ khi họ trở về.

Đó chỉ là một trục trặc nhỏ trong cuộc điều tra — mật danh “Glazed Stone” — nhưng vụ án này trở thành chiến thắng lớn của FBI. Vụ việc bắt đầu năm 2003, khi FBI nhận được tin báo từ một cơ quan tình báo khác rằng có người trong công ty nơi Mak làm việc đang rò rỉ bí mật Hải quân cho Bắc Kinh. Ban đầu, Gaylord không muốn nhận hồ sơ — các vụ gián điệp Trung Quốc bị xem là “kẻ chôn vùi sự nghiệp”, hiếm khi nhận được hậu thuẫn cần thiết.

Nhưng Gaylord và đối tác NCIS, Gunnar Newquist, liên hệ trụ sở để xin hỗ trợ. Điều bất ngờ là họ nhận được ngay — và rất nhanh. Trong hàng chục cải cách Szady triển khai sau bê bối Wen Ho Lee, có việc lập một đội mới tại Washington để xử lý nhanh các vụ gián điệp và tránh sự sao nhãng từng làm tê liệt “Kindred Spirit.”

“Nhiệm vụ của chúng tôi không phải là tước quyền của tuyến địa phương,” Rochford, người đứng đầu đội mới — gọi là ban phản gián — nhớ lại, “mà là giúp họ khởi động nhanh cuộc điều tra.” Dù chiến lược mới tập trung ngăn chặn gián điệp từ sớm, việc hợp tác với doanh nghiệp, đại học và các cơ quan khác cũng giúp FBI nhận được nhiều manh mối hơn. “Vào bất kỳ thời điểm nào,” Rochford nói, “chúng tôi cũng đang thúc đẩy gần 800 hồ sơ ‘nóng’.”

Gaylord và Newquist nhận được gần hai chục đặc vụ, sáu đội giám sát, cùng các nhà phân tích — nhiều hơn cả mức họ yêu cầu. Và khi vụ án tiến triển, ban phản gián đôi lúc phối hợp với cấp trên của Gaylord để vượt quyền các quản lý cấp cao tại văn phòng Los Angeles, khi những người này tìm cách rút nhân lực sang việc khác. “Đó là một sự đảo chiều thực sự,” Gaylord nói, so với cách trụ sở từng đối xử trước thời Szady.

Ngày 28 tháng 10 năm 2005, FBI bắt giữ Chi Mak và năm thành viên gia đình mà ông ta tuyển mộ để vận chuyển tài liệu nhạy cảm. Luật sư bào chữa cố gắng lập luận rằng vụ án xuất phát từ bài ngoại. Nhưng công tố và đặc vụ đã chuẩn bị sẵn cho lập luận đó — và nhiều lập luận khác mà Gaylord và đồng đội cho là vô căn cứ.

“Tôi là người Mỹ gốc Hoa,” Sheldon Fung, một đặc vụ FBI trong vụ Chi Mak — người đã nghiên cứu kỹ các sai lầm của vụ Wen Ho Lee — nói. “Còn có ba người Mỹ gốc Á khác trong đội. Chúng tôi không chọn họ vì họ là người Á… Nếu ai trong chúng tôi thấy có chuyện ‘profiling’, chúng tôi đã la làng rồi.”

Hai năm sau, bồi thẩm đoàn liên bang kết tội Mak vì chuyển trái phép bí mật Hải quân cho Trung Quốc. Đây là vụ truy tố thành công đầu tiên của Mỹ đối với một gián điệp Trung Quốc quy mô lớn kể từ năm 1985. “Vụ Chi Mak,” Fung nói, “đã đặt ra một chuẩn mực khác cho cách xử lý tất cả các hồ sơ Trung Quốc sau đó.”

Một phần bằng chứng mà nhóm của Gaylord thu thập dẫn trực tiếp đến các vụ bắt giữ gián điệp khác. Và bản tổng kết hậu kỳ của vụ án vạch rõ phương thức tác nghiệp của gián điệp Trung Quốc. Việc phơi bày ‘tradecraft’ này giúp FBI — trong khuôn khổ chương trình “lãnh địa” mới — cảnh báo các công ty khác về những dấu hiệu sớm của hoạt động gián điệp.

Quan trọng không kém: vụ án mang lại cho FBI một câu chuyện thành công để trấn an Quốc hội.

“Chúng ta đã kích hoạt một thảm họa”

TRỞ LẠI CUỐI NĂM 2002, không lâu sau khi kế hoạch phản gián mới có hiệu lực, FBI đề nghị Montoya rời trụ sở để làm giám sát viên tuyến địa phương tại Milwaukee, Wisconsin. Là cựu điều tra viên hình sự từng xử lý các vụ băng đảng và cướp ngân hàng trước khi săn gián điệp, ông hào hứng nhận nhiệm vụ. “Tôi đã được ‘rửa tội’ trong dòng nước của Szady,” ông nói. “Họ muốn tôi ra ngoài đó để ‘truyền giáo’ cho chương trình.” Cấp trên của ông lúc đó tỏ ra hoài nghi.

“Nếu đây thật sự là ưu tiên,” Montoya nhớ lại ông ta nói, “thì hãy ra ngoài đó và tìm gián điệp ở Wisconsin đi.”

Montoya đã làm đúng như vậy. Chưa đầy hai năm, ông hợp tác với một công ty ở Wausau, Wisconsin chuyên bán ống sợi carbon ra nước ngoài — và vì thế thu hút sự chú ý của gián điệp Trung Quốc và Iran. FBI phối hợp với công ty để dựng các “dây bẫy báo động” (tripwires) nhằm cảnh báo mọi đơn đặt hàng đáng ngờ. Ông cũng góp phần phá một vụ án lớn ở Manitowoc, một thị trấn nhỏ bên bờ hồ Michigan. FBI dùng lệnh nghe lén do tòa án phê chuẩn để bắt Wen Ning, một cựu nhân viên lãnh sự quán Trung Quốc, sau trở thành chỉ điểm viên của FBI, nhưng lại chơi trò hai mặt, gửi cho Bắc Kinh chip máy tính phục vụ tên lửa đạn đạo liên lục địa. “Trong quá trình điều tra, chúng tôi xác định có mối liên hệ giữa hắn và ‘Parlor Maid’,” Montoya nói. Wen Ning bị tuyên 5 năm tù vào năm 2006.

Khi Szady nghỉ hưu khỏi FBI cũng trong năm đó, ông không chỉ để lại nhiều lãnh đạo mà ông đã tự tay chọn — như Favreau — mà còn để lại một thế hệ đặc vụ mới mà ông góp phần đào tạo, như Montoya, những người tiếp tục xây dựng trên nền tảng ông đã khởi xướng.

Trong những năm tiếp theo, một phần nhờ nền móng mà Szady và nhóm của ông tạo ra, FBI cuối cùng cũng được nhìn nhận như một bộ phận đáng trọng trong bộ máy tình báo Mỹ — và sau đó tích hợp đầy đủ các chiến dịch mạng. Nhưng mâu thuẫn vốn đã khởi phát trong cuộc đối thoại đầu tiên giữa Szady và Mueller sau 11/9 thì chưa bao giờ biến mất: Làm sao duy trì công việc nặng nhọc của việc xây dựng mạng lưới nguồn tin con người, khi thứ đó không phải lúc nào cũng tạo ra những con số tức thời để Quốc hội chịu chi tiền?

Các lãnh đạo phản gián FBI đời sau giải quyết bài toán này theo những cách khác nhau. Robert Anderson, người giữ vị trí cũ của Szady giai đoạn 2012–2014, dùng “lưới” của chương trình “lãnh địa” để tóm nhiều gián điệp tiềm năng, bắt họ vì các tội như rửa tiền, đánh cắp sở hữu trí tuệ, và vi phạm FARA, trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng hung hăng. “Nó giống như bắn vịt trên ao,” ông nói. “Đây là vi phạm hình sự y như cướp ngân hàng hay bất kỳ tội gì khác.”

Conley, người sau này trở thành lãnh đạo trong khối tình báo của FBI, than phiền rằng chương trình dưới các đời giám đốc sau đó dường như mất đi một phần trọng tâm vào việc nuôi nguồn dài hạn và triển khai chiến dịch dài hơi. Kể từ chính quyền Trump nhiệm kỳ đầu, ban phản gián — nhóm trong bộ phận phản gián tập trung vào gián điệp truyền thống của cơ quan tình báo nước ngoài và các vụ rò rỉ tài liệu mật — đã bị tái tổ chức ít nhất một lần. Dù vậy, nền tảng mà Szady, McWeeney và Favreau khai phá vẫn còn tồn tại ở một dạng nào đó. “Kết quả có lúc lẫn lộn, nhưng [Szady] đã tạo ra kết quả,” Montoya nói.

Trên đường đi, nhiều cấp chỉ huy và đặc vụ từng phục vụ trong chương trình mang chiến lược đó sang lĩnh vực tư vấn an ninh doanh nghiệp — tạo thành một mạng lưới phi chính thức giúp khuếch đại công việc của FBI. Pamir Consulting, đồng sáng lập bởi Guerin, đóng vai trò sớm trong việc phát hiện một vụ xâm nhập tại DuPont dẫn tới một hồ sơ gián điệp trị giá cả tỷ đô, mà báo chí gọi là vụ “ăn cắp màu trắng.” FBI tiếp nhận và mở điều tra, và đến năm 2014 đã tóm được một nhóm âm mưu liên quan đến Trung Quốc, tìm cách đánh cắp quy trình hóa học bí mật tạo ra loại bột màu siêu trắng dùng trong đủ thứ, từ Ford Mustang tới nhân bánh Oreo.

Ngày nay, hơn một thập niên đã trôi qua từ vụ DuPont, và mối đe dọa gián điệp nước ngoài bước sang một giai đoạn mới — được tăng tốc bởi trí tuệ nhân tạo. Sau khi dựng nên một hệ thống giám sát đại trà trong nước, giới chức Trung Quốc đang tìm cách dùng DeepSeek AI để ngăn chặn tội phạm, cản trở biểu tình chính trị, và giảm thiểu rủi ro an ninh trước khi chúng bắt đầu — những quyền năng mà một phân tích gần đây của Jamestown Foundation ví như mô hình “cảnh sát dự báo” trong phim Minority Report.

Khả năng gây lạnh gáy đó cũng có thể vươn tới Hoa Kỳ nhờ hàng triệu sản phẩm và dịch vụ do Trung Quốc sản xuất như camera an ninh, drone, thiết bị gia dụng kết nối internet, và cả TikTok. Dữ liệu từ các thiết bị và ứng dụng này chảy qua những công ty có nghĩa vụ báo cáo cho Bắc Kinh — và các cơ quan tình báo của họ. Điều này tạo cơ hội để Trung Quốc tìm ra điểm yếu trong hệ thống phòng thủ của Mỹ — không chỉ cho gián điệp muốn đánh cắp bí mật, mà còn cho các chiến dịch bí mật nhắm vào cả mục tiêu dân sự lẫn quân sự.

Các quyền tự do dân sự được Hiến pháp và luật Mỹ bảo đảm ngăn FBI sử dụng những công cụ giám sát đại trà tương tự. Nhưng điều đó đặt cơ quan này vào thế bất lợi cực lớn trước các đối thủ như Bắc Kinh. “Anh không thể nghĩ rằng những bức tường thành cao sẽ chặn được mọi thứ,” Emily Harding, cựu sĩ quan CIA và cựu trợ lý Ủy ban Tình báo Thượng viện, nói. “Anh cần một hệ thống phòng thủ nhiều tầng.”

Với nhiều chuyên gia an ninh, lớp phòng thủ then chốt là con người — các chỉ điểm viên bí mật, cũng như những quan hệ đối tác kiểu Szady và nhóm của ông đã xây dựng hơn hai thập kỷ trước. Nhưng thay vì phát triển nền móng đó để đối phó những thách thức an ninh quốc gia mới và cấp bách, Patel lại đang chuyển ưu tiên của FBI sang trục xuất và tội phạm đường phố. Tại các văn phòng địa phương lớn nhất, theo dữ liệu do Thượng nghị sĩ Mark Warner thu thập, gần 40% đặc vụ đã được điều sang thực thi di trú. FBI nói rằng đã có mức tăng 35% trong số các vụ bắt giữ phản giánkể từ tháng 1. Nhưng nhiều vụ án đó — bao gồm một vụ đầu tháng này liên quan đến hai người bị cáo buộc buôn lậu công nghệ AI sang Trung Quốc — thực ra đã khởi phát từ trước khi Patel trở thành giám đốc.

Thậm chí quan trọng hơn, tổng số vụ bắt không nhất thiết phản ánh mức độ hiệu quả của FBI. “Bắt giữ không bao giờ là thước đo thành công,” Rochford nói. “Anh cần hiểu bộ não của kẻ thù.” Đưa ai đó vào tù thay vì lật họ để lấy thông tin đôi khi còn phản tác dụng.

Một người phát ngôn của Ủy ban Tình báo Hạ viện nói thẳng hơn: “Thành công không thể đo bằng số bản cáo trạng.Mỗi vụ bắt được công bố là bằng chứng cho thấy một lỗ hổng hệ thống đã vận hành thất bại: các phần tử thù địch đã hoạt động thành công trên đất Mỹ, thường trong nhiều năm.”

Muốn chặn các đối thủ như Trung Quốc, Rochford nói thêm, cần thu thập khối lượng lớn tình báo và triển khai các chiến dịch tinh vi với các cơ quan khác — đặc biệt trong kỷ nguyên AI. Đó chính là các thước đo mà Szady và nhóm của ông từng dùng, được củng cố bằng những đợt rà soát nghiệt ngã, liên tục do các cựu đặc vụ phản gián thực hiện — một hình thức giám sát bên ngoài hiếm hoi mà McWeeney coi là không thể thiếu. “Patel chỉ nói cho có về mối đe dọa Trung Quốc,” Montoya nói. Tập trung vào trục xuất mà hy sinh an ninh quốc gia, ông nói thêm, là “chúng ta đã kích hoạt một thảm họa.”

Dù mục tiêu của Patel có làm cản trở phản gián hay không, William Evanina, cựu đặc vụ và giám sát viên FBI, sau này trở thành Giám đốc Trung tâm Phản gián và An ninh Quốc gia, đã nhấn mạnh với các nhà lập pháp rằng FBI và Quốc hội cần bảo đảm cơ quan này đủ năng lực đối mặt thách thức thời AI. “Chúng ta cần nhìn thẳng, nhìn kỹ phản gián và cách chúng ta đang bảo vệ nước Mỹ,” ông nói. “Hãy sửa những gì bị hỏng, nhưng đừng ném bỏ mọi thứ đang vận hành tốt.”

Dù một số thay đổi trong dự luật của Crawford gợi lại một phần kế hoạch của Szady, những đề xuất khác — như việc nâng vai trò của Gabbard — mang tính cực đoan hơn. Trong một bản ghi nhớ bị rò rỉ cho The Atlantic vào tháng 11, văn phòng của bà lập luận rằng phản gián trong FBI đã trở nên “chính trị hóa” và cần tập trung quyền kiểm soát để ngăn “vũ khí hóa” thêm nữa. Các hãng tin khác cũng đưa tin rằng Gabbard đang vận động sự ủng hộ trong chính phủ cho đề xuất để bà nắm quyền chỉ đạo toàn bộ phản gián. FBI phản ứng, cảnh báo về nguy cơ trao thẩm quyền phản gián cho một tổ chức thiếu kinh nghiệm với các chiến dịch săn gián điệp.

Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, Gabbard dường như đã lùi lại khỏi kế hoạch tái tổ chức. Một người phát ngôn của Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia nói với The Bulwark rằng: “DNI Gabbard ủng hộ lập trường của chính quyền, vốn phản đối dự luật này.” Nhưng điều đó có thể thay đổi rất nhanh, nhất là nếu Patel — vốn đã lao đao trước các cáo buộc lạm dụng nguồn lực FBI để bảo vệ an ninh cá nhân cho bạn gái — vướng thêm bê bối làm tổn hại danh tiếng của ông và của FBI. “Chúng tôi đã đánh trận này cách đây 20 năm,” Szady nói. “Tại sao lại phí thời gian và năng lượng để quay về vạch xuất phát?”

Dù thế nào, với những người từng trải qua các cuộc cải cách hậu 11/9 và những người khác, cuộc giằng co quyền lực giữa Patel và Gabbard gợi cảm giác như Groundhog Day — chỉ có điều tệ hơn, vì FBI dường như vẫn không có kế hoạch rõ ràng để đối đầu với các mối đe dọa phi thường từ những mạng lưới gián điệp nước ngoài tinh vi được trang bị công nghệ tiên tiến. “Bất cứ nguồn lực nào bị rút khỏi việc này chỉ khiến chúng tôi tụt hậu hơn,” một cựu đặc vụ FBI — người sau nhiều năm làm các vụ an ninh quốc gia, gần đây rời cơ quan để tránh bị điều sang thực thi di trú — nói. “Chúng tôi không có xa xỉ về thời gian.”

Đính chính (15/12/2025, 4:34 chiều giờ miền Đông): Một phiên bản trước của bài viết nói rằng FBI báo cáo mức tăng 35% trong số các vụ bắt liên quan đến gián điệp Trung Quốc kể từ tháng 1. Con số đó thực tế áp dụng cho tất cả các vụ bắt giữ phản gián, không chỉ các vụ liên quan đến Trung Quốc.