TP HCM Buổi tối, khi đưa hai xe máy vào phòng, 3 người trong gia đình chị Thường còn chừng 3m2 để ngủ, duỗi chân đụng bếp, lăn sang trái, phải thì va vào xe, vách tường.
Chị Mộng Thường, 27 tuổi, công nhân Công ty TNHH Freetrend Việt Nam (Khu chế xuất Linh Trung I, TP Thủ Đức) và chồng – anh Đức Phú, tài xế xe ôm công nghệ thuê phòng trọ chưa đến 9 m2 trong con hẻm nhỏ trên đường số 9, phường Linh Xuân. Căn phòng được lợp tôn, nền cao hơn lối đi chung của dãy trọ tầm một tấc, có gác xép, khu vệ sinh, tắm giặt khép kín.
“Căn phòng ngang 2,4 m, dài 3,6 m, nhân lên mới được 8,64 m2 gồm cả toilet”, anh Phú kéo thước dây đo lại sau khi đếm tới lui từng viên gạch. Cuối phòng là khu vực nấu ăn. Trên chiếc bàn nhỏ, chị Thường đặt một bếp ga mini, lọ mắm, muối, dưới là xô nhựa đựng gạo, mì tôm, rau quả được cho vào túi treo lên cao tiết kiệm không gian.
Vợ chồng nữ công nhân nhiều lần bàn tính mua tủ lạnh, máy giặt hoặc tủ áo quần nhưng lại thôi vì không có chỗ để. Hồi tháng 2, con gái 3 tuổi quấy khóc vì phòng quá nóng, anh chị quyết định lắp điều hòa bởi “treo lên tường, không tốn diện tích”.
Sau gần chục năm rời miền Tây lên thành phố lập nghiệp, tổng thu nhập mỗi tháng của vợ chồng chị Thường tầm 13 triệu đồng. Nữ công nhân liệt kê, phí gửi trẻ 2 triệu, ăn uống mỗi ngày 150.000 đồng, mỗi tháng “bay” mất 4,5 triệu đồng, trả góp tiền xe 2,4 triệu đồng. Không ốm đau, đám tiệc, mỗi tháng chị còn 4 triệu đồng. Với số tiền ít ỏi, gia đình không dám tìm phòng trọ lớn hơn, nên bằng lòng với chỗ ở hiện tại, mỗi tháng chỉ mất gần 1,3 triệu đồng bao cả điện, nước.
“Phòng nhỏ nhưng không bị ngập khi triều cường, cống không thối, nghẹt. Chủ nhà tốt bụng cho khất tiền nếu mình kẹt”, anh Phú nêu những ưu điểm và cho rằng không phải chỗ trọ nào cũng có được như ở đây.
So với chỗ ở của đình chị Thường, phòng trọ chị Kim Chi thuê trên đường Bờ Sông, phường Tân Tạo A (quận Bình Tân) rộng hơn 3 m2, tiền trả mỗi tháng cao hơn 500.000 đồng. Để tiết kiệm, chị ở ghép với một đồng nghiệp. Gần 6 năm gắn bó với Công ty TNHH Pouyuen Việt Nam, tính cả tăng ca, thu nhập mỗi tháng của chị hơn 8 triệu đồng.
“Tôi muốn để dành tiền nên chi tiêu dè xẻn, tiền trọ không được quá 15% lương”, nữ công nhân 29 tuổi tính toán. Khu trọ nơi chị Chi tá túc có khoảng 80 phòng, gần 200 người sinh sống. Hơn 4 tháng thành phố siết giãn cách, xung quanh có nhiều F0, chị gần như bó gối ngồi trong phòng. Hôm nào thèm khí trời, chị phải chờ các phòng xung quanh đóng cửa mới dám ra ngoài hít thở.
“Lúc đó tôi chỉ muốn lên xe máy chạy ngay về nhà ở Cần Thơ, cảm giác bí bách thật đáng sợ”, chị Kim Chi nhớ lại.
Gia đình nữ công nhân Mộng Thường, Kim Chi là 2 trong hơn một triệu lao động ngoại tỉnh đến thành phố làm việc trong các nhà máy đang sống trong các phòng trọ có diện tích khoảng 3 m2/người. Theo khảo sát của Liên đoàn lao động TP HCM về nhu cầu nhà ở công nhân thực hiện cuối năm ngoái, 70% lực lượng lao động tại các doanh nghiệp ở thành phố là người ở tỉnh, trong đó 50% cần chỗ ở, tương ứng 1,3 triệu người.
Trong số này, chỉ có gần 40.000 công nhân (chiếm 3%) sống ở các khu lưu trú, ký túc xá được xây dựng tại các khu công nghiệp. Hầu hết lao động sống ở các phòng trọ do hộ gia đình, cá nhân xây sửa, cải tạo cho thuê. Diện tích trung bình mỗi phòng chừng 14 m2 với mức thuê bình quân 1,6 triệu đồng mỗi tháng và có khoảng 4 người cùng ở. Số khác thuê theo hình thức hộ gia đình, mỗi tháng phải trả 2-3 triệu đồng. Công nhân dành 10-15% thu nhập để chi trả cho chỗ ở.
Theo Phó chủ tịch Liên đoàn lao động TP HCM Phạm Chí Tâm, nếu so với quy định của Luật Cư trú, diện tích nhà ở tối thiểu làm điều kiện để đăng ký thường trú không thấp hơn 8m2 sàn mỗi người thì chỗ ở của công nhân chưa đạt một nửa. Người lao động sống gói ghém trong các phòng trọ chật hẹp, nhiều nơi không bảo đảm những điều kiện tối thiểu về vệ sinh, điện, nước, ảnh hưởng sức khỏe và năng suất lao động.
Trước thời điểm dịch bùng phát, 17 khu chế xuất, khu công nghiệp và khu công nghệ cao của thành phố có hơn 320.000 lao động, hơn một nửa là người ngoại tỉnh cần chỗ ở. Ông Huỳnh Văn Tuấn, Chủ tịch công đoàn các khu chế xuất – công nghiệp TP HCM cho rằng với thu nhập bình quân mỗi tháng khoảng 7 triệu đồng, không có tích lũy nên công nhân khó mua nhà hoặc thuê phòng trọ rộng rãi. Các dự án nhà ở dành cho công nhân cũng khá ít ỏi.
Theo số liệu của Sở Xây dựng TP HCM, giai đoạn 2016-2020, thành phố đã phát triển hơn 1,2 triệu m2 sàn nhà ở xã hội, giải quyết chỗ ở hơn 66.000 người. Trong đó, 19 dự án với gần 15.000 căn hộ, giá trị đầu tư xây dựng được thẩm định cao nhất là 15,5 triệu/m2. Một dự án nhà lưu trú công nhân với hơn 750 phòng.
“Khi không có chỗ ở ổn định, người lao động sẵn sàng di chuyển nếu tìm được nơi giá rẻ hơn hoặc thậm chí bỏ thành phố về quê, tác động tiêu cực đến nguồn lao động của nhà máy”, ông Huỳnh Văn Tuấn nói.
Ông Trần Việt Anh, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP HCM thông tin, đầu tháng 9 có 300 doanh nghiệp khảo sát tình hình lao động để chuẩn bị sản xuất khi thành phố “mở cửa”. Theo đó, chỉ 40% người lao động về quê muốn quay lại, số khác chờ qua Tết nguyên đán. Một nguyên nhân tác động tâm lý công nhân chính là chỗ ở. Nhiều phòng trọ chỉ 10m2, song 10 người chen nhau chung sống.
Theo ông Việt Anh, nếu như trước dịch, công nhân chia nhau làm ca ngày, ca đêm, chỗ ở thoải mái thì suốt 4 tháng giãn cách, tất cả phải ở nhà toàn thời gian, không gian sống chật hẹp, phát sinh nhiều ca nhiễm. Họ chứng kiến những F0 ở khu trọ đi rồi không thấy quay về. Sống trong môi trường tù túng đó, nhiều lao động mệt mỏi, lo lắng, chỉ muốn về quê cho an toàn.
Khi đợt dịch thứ 4 bùng phát, gần 600.000 người rời TP HCM về các tỉnh, trong đó nhiều trường hợp do mất việc lâu ngày, không có tiền trả cho chủ nhà.
Mới đây, Chủ tịch UBND TP HCM Phan Văn Mãi cho biết, thành phố sẽ xây một triệu nhà giá rẻ thay thế chung cư cũ, nhà trên kênh rạch, khu nhà trọ… để công nhân, người thu nhập thấp tiếp cận được. Người đứng đầu chính quyền thành phố thừa nhận TP HCM đón lượng lớn người lao động đến đây góp phần xây dựng, phát triển thành phố, nhưng việc chăm lo cho họ chưa đầu tư đúng mức.
Lê Tuyết
