– TQS –
Việc Donald Trump ký lệnh ân xá cho Changpeng Zhao, người sáng lập sàn giao dịch tiền điện tử Binance, không chỉ là một quyết định cá nhân gây tranh cãi; mà nó là một ví dụ điển hình cho cách Trump sử dụng quyền lực trong nhiệm kỳ hai: quyền lực có thể mua bán, phục vụ quan hệ, và tạo ra lợi ích cho những người có cơ hội tiếp xúc với Trump.
Việc xin ân xá cho Zhao không bắt đầu tại Bộ Tư pháp, cũng không từ những buổi họp kín của hệ thống luật sư phụ trách ân xá. Nó bắt đầu tại Phòng Bầu Dục. trong một buổi lễ có nhạc đệm, có livestream, có sự hiện diện của con trai Trump, và xuất phát từ một mạng lưới quan hệ cá nhân chằng chịt.
Một nhà vận động hành lang được dẫn vào buổi lễ, bắt tay tổng thống, rồi sau đó được tách riêng ra để trình bày một “vấn đề khẩn cấp”. Ngay trong buổi chiều hôm ấy, Trump đồng ý ân xá cho thân chủ của người vận động đó.
Văn bản ân xá được ký chính thức một tuần sau. Nhưng quyết định thật sự đã được đưa ra từ trước, không qua một tiến trình thẩm định minh bạch nào mà công chúng có thể theo dõi hay kiểm chứng.
Trong lịch sử Hoa Kỳ hiện đại, ân xá luôn là một quyền lực đặc biệt. Nó hợp hiến, nhưng tiềm ẩn nguy hiểm nếu không được kiềm chế bằng thủ tục và chuẩn mực. Vì vậy, hệ thống ân xá được thiết kế như một quy trình chậm, được gạn lọc qua nhiều tầng, nhằm loại trừ cảm xúc nhất thời, lợi ích cá nhân và áp lực chính trị khỏi quyết định cuối cùng của tổng thống.
Điều đáng chú ý trong nhiệm kỳ hai của Trump không phải là quy trình ấy bị bãi bỏ, mà là nó bị làm cho rỗng ruột. Trên giấy tờ, hệ thống vẫn tồn tại. Nhưng song song với nó là một con đường khác, ngắn hơn, nhanh hơn, và phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng tiếp xúc trực tiếp với tổng thống.
Con đường này không đòi hỏi hồ sơ đầy đủ. Nó không cần thẩm tra kéo dài. Nó chỉ cần ba điều: tiền, quan hệ, và phù hợp với trực giác chính trị của Trump.
Không phải ngẫu nhiên mà những vụ ân xá gây dị nghị nhiều nhất, từ một ông trùm tiền điện tử từng nhận tội vi phạm luật chống rửa tiền, đến một cựu nguyên thủ quốc gia bị kết án dính líu với các băng đảng ma túy, đều đi theo con đường này. Cũng không phải ngẫu nhiên mà nhiều quyết định được đưa ra nhanh đến mức ngay cả Chánh văn phòng Tòa Bạch Ốc cũng không kịp được báo trước.
Những người bênh vực Trump thường viện dẫn quyền hiến định: tổng thống có toàn quyền ân xá và không cần giải thích. Lập luận ấy đúng về mặt pháp lý, nhưng sai về mặt thể chế. Hiến pháp trao quyền cho tổng thống, nhưng chính truyền thống và chuẩn mực mới quyết định quyền ấy được dùng như một công cụ công lý hay bị biến thành tài sản riêng.
Điều đáng lo không chỉ nằm ở từng vụ ân xá riêng lẻ, mà ở chỗ một thị trường ân xá đang hình thành một cách công khai. Giá cả được nói thẳng: một triệu đô-la để vận động, năm hay sáu triệu nếu “thành công”. Các nhà vận động hành lang không còn giấu giếm việc họ chỉ nhận một số ít hồ sơ, vì mỗi hồ sơ đòi hỏi phải tiêu hao một lượng “vốn chính trị” nhất định với tổng thống.
Trong bối cảnh đó, ranh giới giữa “ân xá vì công lý” và “ân xá vì quan hệ” trở nên mờ nhạt. Và khi ranh giới ấy mờ đi, niềm tin của công chúng vào tính công bằng của luật pháp cũng mờ theo.
Trump từng nói ông không có thời gian tìm hiểu chi tiết từng hồ sơ ân xá. Nếu câu nói ấy là thật, thì điều đó lại càng đáng ngại. Bởi khi một tổng thống không đọc hồ sơ, không cân nhắc thận trọng, thì quyết định ân xá sẽ lệ thuộc vào việc “đi cửa sau” của những người gần gũi với ông nhất. Họ là những kẻ có cơ hội nói, có khả năng trả tiền, và biết nói đúng những điều Trump muốn nghe.
Nhiệm kỳ hai của Trump phơi bày một thực tế phũ phàng là “quyền lực không cần phá luật để làm xói mòn luật”. Chỉ cần sử dụng luật theo cách khiến luật đánh mất ý nghĩa ban đầu của nó.
Trong câu chuyện này, Changpeng Zhao không phải là trọng tâm. Ông ta chỉ là một ví dụ, rõ ràng và khó bào chữa, cho một câu hỏi lớn hơn của nền tảng chính trị Hoa Kỳ: khi quyền ân xá trở thành đặc quyền của những người có tiền và có cơ hội, thì công lý còn đứng về phía ai?
Nguồn: Ballhaus, R., Dawsey, J., & Barber, C. R. (2025, December 24). Inside the new fast track to a presidential pardon. The Wall Street Journal.