Nếu bạn là “người có chữ nghĩa”, nghĩa là người đọc nhiều, hay là người có quan tâm đến văn chương Việt Nam, thì hẳn không ít lần bạn nghe thấy, hay tình cờ đọc những câu thơ dưới đây, chúng thường được người ta trích dẫn :
“Tôi bước đi
Không thấy phố
không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
trên màu cờ đỏ.”
Thật ra, đoạn này có tất cả 6 dòng, như thế này:
“Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
Không thấy phố
không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
trên màu cờ đỏ.”
Nhưng câu đầu “Những ngày ấy bao nhiêu thương xót” bị bỏ đi. Và đoạn thơ được lập lại tất cả 5 lần trong bài thơ.
Những câu thơ này được trích ra từ bài thơ NHẤT ĐỊNH THẮNG của nhà thơ Trần Dần, và được phổ biến rất nhanh và rộng. Theo trang Thi Viện, nơi mà tôi trích dẫn lại bài thơ này, thì “Đây là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của Trần Dần, được sáng tác năm 1955, in trong Giai phẩm mùa xuân (1956) nhưng không đầy đủ. Bản đăng đầy đủ ở đây được lấy từ tập Trần Dần – Thơ (NXB Đà Nẵng, 2008).”
***
Vì sao năm dòng này được trích dẫn?
Vì hình ảnh ảm đạm, buồn sầu, như tiếng kêu đòi tắt nghẹn. Tôi, tác giả, đi giữa lòng thủ đô Hà Nội mà không thấy gì cả, không thấy phố không thấy nhà, chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ. Cờ đỏ là quốc kỳ. Mưa sa làm cho những lá quốc kỳ sũng nước, bèo nhèo, nhếch nhác, úng rữa. Một hình ảnh thảm hại. Hình ảnh thảm hại là dự phóng cho tương lai thảm hại. Và thất bại.
Lạ một điều, người ta chỉ trích dẫn năm dòng thơ này, tổng cộng 14 chữ, mà không ai trích dẫn cả bài thơ, và hẳn là hơn 90% những người biết năm dòng này thì không từng biết, chưa bao giờ đọc, cả bài thơ, và tin rằng đó là những lời tâm huyết của nhà thơ Trần Dần nói về thời cuộc mà ông nhận thức được vào thời điểm 1955.
Họ, những người trích dẫn và những người đọc trích dẫn, tin rằng đây là gần như tiếng nói phản tỉnh, thậm chí phản kháng, của giới trí thức và văn nghệ sĩ miền Bắc, được tập hợp trong phong trào Nhân Văn Giai Phẩm, từng nở rộ và bị nhà cầm quyền Cộng Sản đàn áp tàn bạo. Tôi không sống ở miền Bắc nên không biết nó được độc giả miền Bắc đón nhận như thế nào, nhưng ở trong Nam thì nó được phổ biến rất rộng, như một biểu tượng của tinh thần phản kháng của thời Trăm Hoa Đua Nở trên đất Bắc. Khi nói đến đề tài này, những câu thơ sẽ được trân trọng nhắc tới, cùng với những giai thoại về tác giả và những trí thức và văn nghệ sĩ cùng thời, cùng chí hướng và hoạn nạn.
Tôi là một trong những người từng đọc, và từng tin vào điều đó như một xác tín.
Vậy mà, thật ra đó là một sự ngộ nhận. Một sai lầm. Đúng hơn, một sai lầm ngu xuẩn!
***
Mới đây, nhân dịp tình cờ có người trích dẫn những câu thơ này trên Faceboook, tôi đọc bài thơ dài Nhất Định Thắng, với lòng hiếu kỳ, và nhẫn nại. Rồi choáng ngợp.
Từ khổ thơ thứ 1 với những dòng:
“… Chúng ta vẫn làm ăn chiu chắt
Ta biết đâu bên Mỹ Miếc tít mù
Chúng còn đương bày kế hại đời ta?
Người ta nói thằng ngô con đĩ
Ở miền Nam có tên giặc họ Ngô
Tài của hắn là: Khuyển Ưng của Mỹ
Bửu bối gớm ghê là: một lưỡi đao cùn
Hắn nhay mãi cố xẻ đôi Tổ Quốc…”
Tôi không biết Trần Dần ám chỉ ai khi gọi người ấy là “con đĩ”, nhưng “thằng ngô” “ tên giặc họ Ngô” thì hẳn là ông muốn nói đến Tổng thống Ngô Đình Diệm. Và, những câu:
“ Lưng tôi có tên nào chém trộm?
A! Cái lưỡi đao cùn!
Không đứt được – mà đau!
Chúng định chém tôi làm hai mảnh”
thì cái vết chém mà ông nói đến hẳn là ám chỉ hiệp định chia đôi đất nước ở vĩ tuyến 17, là một thỏa thuận được ký kết vào năm 1954 tại Geneva, Thụy Sĩ, chia cắt Việt Nam ra thành hai phần, với phía Bắc là miền Bắc Việt Nam do Việt Minh kiểm soát và phía Nam là miền Nam Việt Nam do chính phủ Việt Nam Cộng Hòa kiểm soát, thành hai đất nước riêng biệt, được quốc tế công nhận.
Nguyên khổ thơ thứ 2, là sự phẫn nộ và phản kháng của nhà thơ Trần Dần. Ông phẫn nộ và phản kháng cái gì, với ai?
Ông phẫn nộ và phản kháng với những đồng bào miền Bắc di cư vào Nam! Họ là những người rời quê hương miền Bắc để tị nạn Cộng Sản.
Và ông không quên chửi Mỹ và chính quyền miền Nam:
“Sau đám mây kia
là cả miền Nam
Sao nỡ tưởng là non bồng của Mỹ!
Tiệm nhảy, rượu nồng, gái tơ
Tha hồ những tự do tự diếc
Tưởng như ở đấy cứ chìa tay
là có đô-la
Có trâu ruộng, – Có ngày đêm hoan hỷ!”
Và khổ thơ thứ 6:
“Hôm nay đài tiếng nói Việt Nam
Lại có chuyện tên Ngô Đình Diệm
Hắn sai con em là lũ du côn
Đi ném đá nhà Uỷ ban Quốc tế.
Hắn bảo hắn Giơ-ne không ký
Hắn bịt tai, không biết chuyện hiệp thương!
Ô hay! Cái lưỡi uốn càn
Cả thế giới vả vào mõm hắn
Hắn giậm chân khoa lưỡi đao cùn:
– Mặc kệ! Giết ta chết hẳn
thì thôi
Ta chẳng giả miền Nam!
Chứ
giả miền Nam cho nước Việt Nam
Thì ta chết
– thầy ta cũng chết
Hắn thét lên ộc máu mũi máu mồm
Hắn lồng lộn, ôm miền Nam mà cắn!
Thịt dân ta từng mảng nát bươm”
Thật ra, lẫn với những câu chửi Mỹ Diệm, ông cũng nói về những vất vả khốn khó tạm thời trước mặt của đời sống nhân dân miền Bắc, và ước mơ về tương lai tươi đẹp sẽ đến.
***
Và, ông nói về thơ. Thơ chính trị.
“Về Bắc Nam tôi chưa viết chút nào
Tôi vẫn quyết Thơ phải khua bão gió
Nhưng hôm nay
tôi bỗng cúi đầu
Thơ nó đi đâu?
Sao những vần thơ
Chúng không chuyển, không xoay trời đất
Sao chúng không chắp được cả cõi bờ?
Non nước sụt sùi mưa
Tôi muốn bỏ thơ
Làm việc khác
Nhưng hôm nay tôi mê mải giữa trời mưa
Chút tài mọn
tôi làm thơ chính trị”
Và,
“Hôm nay
Những vần thơ tôi viết
Đã giống lưỡi lê: đâm
Giống viên đạn: xé
Giống bão mưa: gào
Giống tình yêu: thắm
Tôi thường tin ở cuộc đấu tranh đây
Cả nước đã bầu tôi toàn phiếu
Tôi là người vô địch của lòng tin.”
***
Ông lại nói về lá cờ, nhưng là lá cờ khác với lá cờ ông từng thấy dưới mưa sa. Không còn mưa sa trên màu cờ đỏ, thay vì mưa thì hẳn là mầu nắng. Nắng lên.
“A tiếng kèn vang
quân đội anh hùng
Biển súng
rừng lê
bạt ngàn con mắt
Quân ta đi tập trận về qua
Bóng cờ bay đỏ phố đỏ nhà…
Lá cờ ấy là cờ bách thắng
Đoàn quân kia muôn trận chẳng sờn gan
Bao tháng năm đói rét nhọc nhằn
Từ đất dấy lên
là quân vô sản
Mỗi bước đi lại một bước trưởng thành
Thắng được Chiến Tranh
Giữ được Hoà Bình
Giặc cũ chết – lại lo giặc mới
Đoàn quân ấy – kẻ thù sợ hãi
Chưa bao giờ làm mất bụng dân yêu
Dân ta ơi! Chiêm nghiệm đã nhiều
Ai có LÝ? và ai có LỰC?
Tôi biết rõ đoàn quân sung sức ấy
Biết nhân dân
Biết Tổ Quốc Việt Nam này
Những con người từ ức triệu năm nay
Không biết nhục
Không biết thua
Không biết sợ!
Hôm nay
Cả nước chỉ có một lời hô:
THỐNG NHẤT
Chúng ta tin khẩu hiệu ta đòi
– Giả miền Nam!
Tôi ngửa mặt lên trời
Kêu một tiếng – bỗng máu trời rơi xuống
Vài ba tia máu đỏ rơi vào tôi
Dân ta ơi!
Những tiếng ta hô
có sức đâm trời chảy máu.
Không địch nào cưỡng nổi ý ta
Chúng ta đi – như quả đất khổng lồ
Hiền hậu lắm – nhưng mà quả quyết…”
Và,
“Hôm nay
Trời đã thôi mưa
Thôi gió
Nắng lên
đỏ phố
đỏ nhà
đỏ mọi buồng tim lá phổi
Em ơi đếm thử bao nhiêu ngày mưa!
Bây giờ
Em khuân đồ đạc ra phơi
Em nhé đừng quên
Em khuân tất cả tim gan chúng mình
phơi nắng hết.
Em nhìn
cao tít
trời xanh
Dưới phố bao nhiêu cờ đỏ!
Hôm nay em đã có việc làm
Lương ít – Sống còn khó khăn!
Cũng là may…
Chính phủ muôn lo nghìn lắng
Thực có tài đuổi bão xua mưa
Không thì còn khổ
Em treo cờ đỏ đầu nhà
Lá cờ trừ ma
Xua được bóng đen chúng nó!
Tiếng gì ầm phố em à?
A! Những người đi Nam trở ra
Phải rồi! Quên sao đất Bắc!
– Khổ! Trong ấy loạn
Phải đi đồn điền cao su
Chúng tôi bị lừa
Bà con muốn ra không được.
Đồng bào vui muốn khóc
Ô này lạ chưa?
– Mây ngoài này không đen
Mây đen vào trong ấy cả
Đúng rồi! Đó là công sức của nhân dân ta
lùa mây đuổi gió
Những vết thương kháng chiến đỏ lòm
Đã mím miệng, lên da lên thịt.
Tôi bỗng nhói ở nơi lồng ngực
Em ơi
Chúng đốt phố Ga-li-ê-ni
và nhiều phố khác.
Anh đã sống ở Sài gòn thuở trước
Cảnh miền Nam thành một góc tim anh
Chúng đốt tận đâu
mà lửa xém tim mình
Tim nó bị thui đen một nửa
Từ giạo ấy
mà em chẳng rõ.
– Em hãy đỡ cho anh khỏi ngã
Đứng đây
Một lúc!
Cờ bay
đỏ phố
đỏ nhà
Màu cờ kia là thang thuốc chữa cho anh.
Em có thấy bay trên trời xanh
Hàng triệu tâm hồn?
Họ đã bỏ miền Nam
ra Bắc!
Chúng đem súng mà ngăn
Đem dây mà trói!
Giữ thân người
không giữ được nhân tâm
Người Nam gửi tâm hồn ra Bắc cả.
Bọn Mỹ Diệm ôm đầu sợ hãi
Đổ lên chúng nó
Mây đen
lửa loạn
bão thù
Ai thắng ai thua?
Ai có LÝ và ai có LỰC?
Em ơi
Hôm nay
trời xanh
xanh đúc
Nắng lên
đỏ phố
đỏ cờ
Cuồn cuộn mít tinh
Những ngày thương xót đã lùi xa
Hoà bình
thêm vững
Anh bước đi
đã thấy phố thấy nhà
Không thấy mưa sa
Chỉ thấy nắng lên
trên màu cờ đỏ
Ta ở phố Sinh Từ
Em này
Hôm nay
đóng cửa
Cả nhà ra phố
mít tinh
Chúng ta đi
nổi bão
biểu tình
Vung cờ đỏ
hát hò
vỡ phổi…
Hỡi những người
thành phố
thôn quê
Đói no lành rách
Người đang vui
Người sống đang buồn
Tất cả!
Ra đường!
Đi!
hàng đoàn
hàng đoàn
Đòi lấy tương lai:
HOÀ BÌNH
THỐNG NHẤT
ĐỘC LẬP
DÂN CHỦ
Đó là tim
là máu đời mình
Là cơm áo! Là ái tình
Nhất định thắng!”
***
Đọc tới đây hẳn bạn hiểu ý nghĩa thật của bài thơ Nhất Định Thắng rồi nhỉ?
Chúng ta cần phải hiểu rõ, và hiểu đúng, để không ngộ nhận một cách ngu dốt, và để trả lại sự thật và lẽ công bằng cho nhà thơ Trần Dần. Để ông không bị hiểu sai. Đúng vậy, sai và oan.
Vì, nếu “chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ” thì có mắt mà như mù.
Mù, và dốt!
TN
* Xem trọn bài thơ Nhất Định Thắng ở link này: https://www.thivien.net/Tr%E1%BA%A7n-D%E1%BA%A7n/Nh%E1%BA%A5t-%C4%91%E1%BB%8Bnh-th%E1%BA%AFng/poem-o5a4adSrtCLxuC-rU-1LSw#google_vignette
