Nguyễn Lan Anh
[Tác giả Robert Roy Britt]
Vào ngày 27/8/1918, hai thủy thủ tại một bến tàu ở Boston đã dính bệnh Cúm Tây Ban Nha. Họ là những người đầu tiên ở Hoa Kỳ nhiễm con virus này. Rồi chưa tới một tuần sau, mỗi ngày lại có thêm 100 người thủy thủ tại bến tàu ấy trở thành bệnh nhân. Đến tháng 9, tại Boston thì cứ 9 phút sẽ lại có một người bỏ mạng. Bệnh cúm lây lan ra toàn bộ đất nước, đến mùa xuân năm 1919 nó đã giết 675.000 người Mỹ trong một đại dịch đã cướp hơn 50 triệu sinh mạng toàn cầu.
“Tại Boston, các quan chức đã đóng cửa các trường học và cố gắng hạn chế các cuộc tụ tập đông người để chống lại sự lây lan của căn bệnh này,” theo các tài liệu lưu trữ lịch sử của thành phố. “Những nỗ lực của họ đã đạt được một số thành công, nhưng khi Thế chiến thứ nhất kết thúc [vào11/11/1918], đám đông đã tụ tập để ăn mừng lễ đình chiến. Sở Y tế Boston, báo cáo rằng các trường hợp cúm gia tăng ngay sau lễ kỷ niệm này.”
Một thế kỷ sau, được trang bị kiến thức khoa học hơn nhiều và có nhiều thời gian để lên kế hoạch, chính phủ và các quan chức y tế phải đối mặt với một căn bệnh nguy hiểm mà lịch sử có thể ví như Cúm Tây Ban Nha năm nào.
“Tất cả là về toán học, sự tự tin thái quá, những hiểu biết chính trị và sự thiếu đồng cảm của Mẹ Thiên nhiên,” Skip Desjardin, tác giả của “September 1918: War, Plague, and The World Series.” (Tháng 9 năm 1918: Chiến tranh, Bệnh dịch và Thế giới).
“Thách thức lớn nhất của bất cứ đại dịch nào là toán học, hơn cả khoa học,” Desjardin nói với tôi. “Sự lây lan tự nhiên theo cấp số nhân của con virus rất khó bị kìm lại. Mỗi người nhiễm bệnh có khả năng lây lan con virus cho từng người mà họ tiếp xúc và những người đó lây lan sang còn nhiều hơn nữa.”
Những gì đã biết & chưa biết
Dịch cúm 1918-19 đã giết 2% tổng số người nhiễm, cao hơn nhiều so với con số 0,1% của cúm mùa thông thường. Tỉ lệ tử vong của COVID-19 vẫn đang được xác định, nhưng dường như ít nhất sẽ gấp 10 lần cúm mùa, theo quan chức y tế về bệnh truyền nhiễm hàng đầu của Nhật Bản, Tiến sĩ Anthony Fauci, Viện trưởng Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia. Trong khi hầu hết những người trẻ tuổi sẽ thoát khỏi những tác động tồi tệ nhất, những người già và những người có vấn đề sức khỏe từ trước đặc biệt dễ bị tổn thương.
Một báo cáo mới trên Tạp chí của Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ, xuất bản ngày 17 tháng 3, cho thấy tỷ lệ tử vong là 7,2% trong số 22.512 trường hợp COVID-19 được biết đến ở Ý, với tỷ lệ 19,7% và còn cao hơn cho những người trên 70 tuổi. Những con số này nên được xem xét với sự cảnh giác, bởi không phải tất cả những trường hợp nhiễm đều được chẩn đoán hoặc báo cáo, nhưng trong những ngày đầu của đại dịch này, những con số được xác định đúng mức.
Và sẽ chẳng có câu hỏi nào về sự lây lan dễ dàng giữa người với người của con virus gây ra COVID-19 này. Một nghiên cứu mới vào ngày 16 tháng 3 trên tạp chí Science cho thấy những người không biết họ mắc bệnh và ngay cả những người không có triệu chứng cũng đang lây lan nó. Những “người siêu lây nhiễm”, như mọi người vẫn thi thoảng gọi vậy, đã lây bệnh cho hàng tá người chỉ trong một buổi tới bệnh viện hay một sự kiện khác trong những đợt bùng phát bệnh trước kia.
Và con virus vẫn đang tồn tại ngoài kia. Nghiên cứu được công bố vào ngày 17 tháng 3 trên Tạp chí Y học New England cho thấy virus corona vẫn có thể phát hiện được trong các giọt nhỏ trong không khí tới 3 giờ, trên các tông lên đến 24 giờ và trong tận 3 ngày trên nhựa và thép không gỉ.
Theo một số phân tích, các trường hợp COVID-19 có thể tăng gấp đôi cứ sau sáu ngày, có thể dẫn đến 1 triệu trường hợp ở Hoa Kỳ vào cuối tháng Tư và 2 triệu vào cuối tháng Năm.
Đối chiếu với những nỗi sợ từ đại dịch trong quá khứ, từ bệnh than tới cúm lợn và tới ebola, Fauci nói ông đã “không thấy gì về mức độ nghiêm trọng” của COVID-19. “Phần lớn chúng lây lan chậm” hoặc chưa bao giờ trở thành một mối đe dọa nghiêm trọng tại Hoa Kỳ, ông nói trong một buổi phỏng vấn ngày 18/2. Với sự bùng phát như hiện tại, “rõ ràng ta biết chúng có thể làm gì” dựa vào những gì đã xảy ra ở Trung Quốc, Ý cùng những nơi khác, ông nói, còn thêm vào: “Điều này hoàn toàn khác biệt.”
“Nó không nên làm chúng ta sợ hãi hay hoảng loạn,” Fauci nói, “nhưng chúng ta cần giải quyết vẫn đề nghiêm trọng này: theo “một cách rất độc đáo”.”
Khoa học là không đủ
Trong khi đó, khoa học thô sẽ không cứu chúng ta: Cũng như năm 1918, không có loại vaccine nào được sản xuất. Trong khi các thử nghiệm đầu tiên cho vắc-xin COVID-19 bắt đầu vào tuần này tại Tiểu bang Washington, một vaccine hiệu quả có sẵn cho công chúng sẽ phải mất ít nhất một năm, các quan chức cho biết. Chúng ta phải trông chờ vào những biện pháp cá nhân (rửa tay,..), hệ thống chăm sóc sức khỏe và quyết định của những tổ chức doanh nghiệp, lãnh đạo dân sự và chính trị gia.
Những loại thuốc chống virus được chứng minh hiệu quả với COVID-19 đến giờ vẫn chưa được tìm thấy bởi bất cứ một nghiên cứu nào, theo Fauci. Chỉ có những chuyện vặt là chiếm phần lớn.
Trong tất cả những điều đã biết và chưa biết về đại dịch COVID-19, bất cứ ai thắc mắc tại sao biên giới và doanh nghiệp bị đóng cửa, các sự kiện bị hủy bỏ và sự cách ly xã hội trở thành một điều bình thường, chỉ cần nhìn lại các bài học từ năm 1918.
Tôi đã tìm đến Desjardin để biết một số quan điểm về hai câu hỏi đơn giản. Các cuộc phỏng vấn sau đây đã được chỉnh sửa một ít.
(Còn nữa)
