VietnamWeek
Trong những năm gần đây, các nhà quan sát quốc tế thường xếp Project 2025 của Donald Trump vào cùng “gia đình ý tưởng” với các mô hình tập quyền ở Nga của Vladimir Putin hay Hungary của Viktor Orbán. So sánh này không sai về mặt ý đồ chính trị, nhưng lại đánh giá thấp sự khác biệt thể chế mang tính quyết định giữa Hoa Kỳ và các quốc gia tập quyền mềm hoặc bán độc tài ở châu Âu – Á-Âu.
Chính sự khác biệt này lý giải vì sao Project 2025 nhanh chóng mất đà và vì sao quyền lực của Trump suy yếu rõ rệt, dù ông kiểm soát Nhà Trắng và Quốc hội.
1. Nga: Tập quyền dựa trên trung ương tuyệt đối và xã hội bị vô hiệu hóa
Mô hình Nga dựa trên ba trụ cột:
-
Nhà nước đơn nhất, không có chủ quyền địa phương thực chất.
-
Hành pháp thống trị, kiểm soát tư pháp, truyền thông và an ninh.
-
Xã hội dân sự bị làm rỗng, phản kháng bị hình sự hóa sớm.
Trong hệ thống này, khi trung ương quyết định:
-
luật pháp có thể được điều chỉnh sau;
-
tòa án đóng vai trò hợp thức hóa;
-
và nền kinh tế được điều hành như công cụ chính trị.
Một dự án kiểu Project 2025 – thay người hàng loạt, tận dụng tình trạng khẩn cấp, tập trung hóa quyền lực – hoạt động trơn tru trong bối cảnh Nga vì không có lực cản thể chế song song.
2. Hungary: Tập quyền trong khuôn khổ “dân chủ bầu cử bị bóp méo”
Hungary của Orbán khác Nga ở chỗ:
-
vẫn duy trì bầu cử,
-
vẫn tồn tại đối lập hình thức,
-
nhưng luật chơi đã bị viết lại từ bên trong.
Orbán thành công vì:
-
kiểm soát tòa án hiến pháp;
-
tái cấu trúc hệ thống bầu cử;
-
và làm suy yếu dần các trung tâm quyền lực độc lập.
Đây là mô hình mà Project 2025 cố gắng mô phỏng: không cần đảo chính, chỉ cần chiếm lĩnh bộ máy hành pháp, thay người đúng chỗ, và làm tê liệt cơ chế kiểm soát.
Tuy nhiên, điều mà các kiến trúc sư Project 2025 bỏ qua là: Hungary không phải một liên bang, và xã hội Hungary không có truyền thống pháp quyền đối trọng sâu như Hoa Kỳ.
3. Hoa Kỳ: Liên bang, tam quyền phân lập và công dân “hiểu hiến pháp”
Hoa Kỳ khác căn bản ở ba điểm:
Thứ nhất, liên bang thực chất.
Các tiểu bang Mỹ không phải đơn vị hành chính mà là chủ thể hiến định. Thống đốc, tòa án bang, lực lượng thực thi và ngân sách bang tạo thành các trung tâm quyền lực độc lập với Washington.
Thứ hai, tam quyền phân lập có khả năng phản công.
Tư pháp Mỹ không chỉ “giải thích luật” mà có tiền lệ chặn đứng tổng thống đương nhiệm (Nixon, Truman, Bush). Quốc hội, dù phân cực, vẫn có công cụ ngân sách và điều trần.
Thứ ba, nền văn hóa công dân pháp quyền cao.
Một bộ phận lớn công dân Mỹ – từ doanh nghiệp, nghiệp đoàn, đến xã hội dân sự – hiểu rằng:
vi phạm hiến pháp không phải tranh cãi chính sách, mà là lằn ranh đỏ.
Điều này khiến mọi nỗ lực tập quyền kích hoạt phản ứng dây chuyền, thay vì sự cam chịu.
4. Project 2025 vấp phải điều gì ở Mỹ?
Khi Project 2025 được triển khai:
-
Thị trường phản ứng tiêu cực.
-
Doanh nghiệp lớn kiện chính phủ.
-
Tiểu bang từ chối tuân thủ.
-
Tòa án cấp dưới chặn lệnh.
-
Đảng đối lập công khai đe dọa truy cứu trách nhiệm.
Không có “điểm trung tâm” để chiếm lĩnh như ở Nga hay Hungary.
Mỗi bước tiến của hành pháp lại tạo thêm một mặt trận phản công.
Kết quả là sự suy yếu quyền lực mang tính cấu trúc, không chỉ chiến thuật.
5. Quyền lực suy yếu ngay cả khi nắm cả ba nhánh
Nghịch lý hiện nay của Trump là:
-
nắm Nhà Trắng,
-
đảng Cộng hòa kiểm soát Quốc hội,
-
nhưng không còn khả năng áp đặt chính sách gây tranh cãi.
Đây là trạng thái “vịt què thể chế”: quyền lực tồn tại trên giấy, nhưng không vận hành được trong thực tế vì thiếu tính chính danh và sự tuân thủ.
Kết luận
Project 2025 thất bại không phải vì thiếu quyết tâm chính trị,
mà vì nó được xây dựng dựa trên giả định sai về Hoa Kỳ.
Mỹ không phải Nga.
Mỹ cũng không phải Hungary.
Đó là một nền dân chủ liên bang được thiết kế để:
-
hấp thụ xung đột,
-
chống tập quyền,
-
và làm suy yếu nhanh những dự án chính trị đi ngược cấu trúc hiến định.
Trong bối cảnh đó, sự suy tàn quyền lực của Trump không phải là tai nạn,
mà là kết quả có thể dự đoán của một dự án tập quyền áp sai hệ thống.