The NewViet Ngày 08-01-2021 (GMT +7)
Ngày 7-1-2021, hai nhân vật Dân chủ hàng đầu trong Quốc hội – Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi và Thượng nghị sĩ Chuck Schumer – đã yêu cầu Phó Tổng thống Mike Pence “kích hoạt” Tu chính án thứ 25 để truất quyền tổng thống ngay lập tức đối với Donald Trump. Trong khi đó, có tin Trump đang tính đường tự cứu bằng cách dùng quyền tổng thống để tự ân xá mình…
Tu chính án thứ 25 là gì?
Tu chính án thứ 25 của Hiến pháp được thiết kế để làm rõ thứ tự kế vị của tổng thống. Ba phần đầu tiên của Tu chính án mang nội dung liên quan việc một tổng thống từ chức, qua đời hoặc bị bệnh hoặc mất khả năng tạm thời. Phần thứ tư đưa ra quy trình nhiều bước để phó tổng thống và đa số viên chức lãnh đạo các cơ quan hành pháp – được coi là Nội các – tuyên bố rằng tổng thống “không thể hoàn thành quyền hạn và nhiệm vụ”. Quá trình này cần 2/3 phiếu thuận của lưỡng viện Quốc hội.
Tu chính án thứ 25 ra đời như thế nào?
Sau vụ ám sát John F. Kennedy năm 1963, xuất hiện một số rắc rối về cách chọn phó tổng thống sau khi Lyndon B. Johnson trở thành tổng thống, đặc biệt câu hỏi rằng điều gì sẽ xảy ra nếu Johnson bị ốm hoặc mất khả năng làm việc, nếu người ta vẫn loay hoay trong tiến trình tìm phó tổng thống, một khi Johnson đã chính thức ngồi vào vị trí để lại của Kennedy. Do đó, Quốc hội chính thức đề xuất Tu chính án thứ 25 vào năm 1965, được đưa vào Hiến pháp năm 1967, sau khi 38 tiểu bang phê chuẩn.
Tu chính án thứ 25 hoạt động như thế nào trong bối cảnh này?
Đầu tiên, Phó Tổng thống Mike Pence và đa số trong Nội các cùng đưa ra một tuyên bố bằng văn bản cho chủ tịch Thượng viện lâm thời (president pro tempore of the Senate – hiện là Thượng nghị sĩ Chuck Grassley, đảng Cộng hòa, Iowa) và chủ tịch Hạ viện (hiện là Dân biểu Nancy Pelosi, Đảng viên Dân chủ, California). Tuyên bố sẽ ghi rõ rằng Trump “không thể hoàn thành quyền hạn và nhiệm vụ”. Tuyên bố mặc nhiên lập tức tước bỏ quyền hạn của Trump ở cương vị tổng thống và đưa ông Pence trở thành quyền tổng thống.
Nhưng Tu chính án thứ 25 cũng cho phép Trump lập tức gửi một tuyên bố bằng văn bản cho ông Grassley và bà Pelosi, nói rằng ông ấy trên thực tế vẫn có khả năng làm việc. Và điều này cũng ngay lập tức cho phép ông tiếp tục nhiệm vụ, trừ khi ông Pence và Nội các gửi một tuyên bố khác đến các nhà lãnh đạo Quốc hội trong vòng bốn ngày để tái khẳng định việc Trump không đủ năng lực hoặc tư cách ngồi ghế tổng thống. Ông Pence sẽ là tổng thống tạm quyền. Tuyên bố thứ hai này sẽ yêu cầu Quốc hội họp trong vòng 48 giờ và bỏ phiếu trong vòng 21 ngày. Nếu 2/3 thành viên Hạ viện và Thượng viện đồng ý rằng ông Trump không thể tiếp tục làm tổng thống, đương sự sẽ bị tước bỏ chức tổng thống vĩnh viễn và ông Pence sẽ tiếp tục giữ quyền tổng thống. Nếu cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội không thành công, Trump sẽ tiếp tục ngồi ghế tổng thống.
Một tiến trình như thế có thể xảy ra?
Việc loại bỏ một tổng thống theo Tu chính án thứ 25 thậm chí còn khó hơn so với quá trình luận tội. Một tổng thống có thể bị luận tội bởi đa số trong Hạ viện và bị cách chức khi có 2/3 phiếu thuận trong Thượng viện. Việc tống xuất một tổng thống theo Tu chính án thứ 25 cần đến 2/3 phiếu ở cả hai viện.
Những người ủng hộ Trump đột nhập và phá hoại trụ sở Quốc hội Hoa Kỳ ngày 6-1-2021 (Getty Images, AP, New York Times, AFP)
Trump có thể tự ân xá cho mình?
Theo New York Times, Trump đã bàn nhiều lần về vấn đề ân xá cho mình với các trợ lý kể từ sau ngày bầu cử 3-11-2020. Trump hỏi các cố vấn rằng liệu ông có nên không và điều đó ảnh hưởng đến ông như thế nào về mặt pháp lý và chính trị. Trong thực tế, từ lâu, Trump đã tin rằng mình có quyền tự ân xá vì tin rằng những “kẻ thù” của ông sẽ dùng công cụ pháp luật để truy tố mình sau khi ông rời Nhà Trắng. Cho đến giờ, lịch sử Hoa Kỳ chưa có tổng thống nào ân xá cho chính mình, vì vậy giới nghiên cứu pháp lý vẫn chưa rõ rằng nếu một tổng thống tự ân xá thì sẽ dẫn đến điều gì và làm thế nào để bác bỏ điều đó về mặt pháp lý. Tuy nhiên, họ đồng ý rằng việc tổng thống tự ân xá có thể tạo ra một tiền lệ nguy hiểm khi các tổng thống có thể đơn phương tuyên bố họ đứng trên luật pháp và tự bảo vệ để không phải chịu trách nhiệm về bất kỳ tội ác nào gây ra trong thời gian đương nhiệm.
Trong cuộc họp báo tại Annapolis (Maryland), Thống đốc tiểu bang Maryland, Larry Hogan (Cộng hòa) nói rằng Trump phải từ chức hoặc phải bị trục xuất khỏi ghế tổng thống (AP)
John F. Kelly – cựu chánh văn phòng của Tổng thống Trump – kêu gọi áp dụng Tu chính án 25th để loại Trump khỏi ghế tổng thống ngay lập tức (New York Times)
Trump đã xem xét một loạt khả năng ân xá cho gia đình, trong đó có ba người con – Donald Trump Jr, Eric Trump và Ivanka Trump; và cho con rể Jared Kushner, cũng như các cộng sự thân cận trung thành chẳng hạn luật sư riêng Rudolph W. Giuliani. Tuy nhiên, cần nói rõ rằng, việc ân xá của tổng thống chỉ áp dụng đối với luật liên bang chứ không thể né được luật tiểu bang. Chẳng hạn, lệnh ân xá tổng thống không thể áp dụng cho các cáo buộc có thể được đưa ra bởi công tố viên ở Manhattan điều tra tài chính về Trump Organization. Việc “nghiên cứu” và “tham khảo” ý kiến về việc tự ân xá của Trump xảy ra trước thời điểm rò rỉ đoạn ghi âm cuộc điện đàm với giới chức tiểu bang Georgia trong đó Trump “xin” Georgia cho mình thêm phiếu, cũng như trước khi xảy ra việc Trump kích động những người ủng hộ gây bạo loạn ở Capitol Hill vào ngày 6-1-2021 – hai sự kiện có thể làm tăng khả năng phạm tội của Trump. Khi các phụ tá giục Trump lên án những kẻ ủng hộ quá khích đập phá trụ sở Quốc hội và ông bác bỏ lời khuyên, cố vấn pháp lý Nhà Trắng, Pat A. Cipollone, đã cảnh báo rằng Trump có thể đối mặt với cáo buộc pháp lý. Theo New York Times, Trump đã mục kích tất cả, khi cùng nhóm trợ lý xem truyền hình trực tiếp trong Nhà Trắng.
Trong số báo ngày 7-1-2021, Wall Street Journal – vốn ủng hộ Trump – đăng bài xã luận Ban biên tập kêu gọi Trump từ chức để tránh bị luận tội lần thứ hai (New York Times)
Ngày 7-1-2021, cựu Bộ trưởng Tư pháp William Barr nói rằng Trump đã phản bội với tuyên thệ tổng thống khi khuyến khích một đám đông côn đồ tràn vào Quốc hội để lật đổ kết quả bầu cử (New York Times)
Một số đảng viên Dân chủ và cựu viên chức Bộ Tư pháp cho rằng nếu Trump tự ân xá và Bộ Tư pháp từ chối truy tố ông, điều đó sẽ gửi một thông điệp đáng lo ngại đến người Mỹ về một tiền lệ tai hại trong đó tổng thống có thể dùng quyền hạn để ngồi trên hệ thống pháp luật, bất luận tội ác mà ông ta gây ra nguy hiểm đến mức độ nào. Các nhà soạn thảo Hiến pháp đã trao tổng thống gần như toàn quyền để ân xá. Trump đã né tránh quy trình chính thức của Bộ Tư pháp vốn được thiết lập nhằm đảm bảo các lệnh ân xá được đưa ra một cách công bằng. Thay vào đó, ông đã sử dụng quyền ân xá một cách không giống bất kỳ tổng thống nào trước giờ, để “cứu” các đồng minh, làm suy yếu đối thủ và thúc đẩy nghị sự chính trị riêng. Trong 94 trường hợp ân xá mà Trump đã ban, 89% là thuộc những người có quan hệ cá nhân với Trump.
Việc Trump xuất hiện và nói chuyện với đám đông người ủng hộ vào sáng thứ tư 6-1-2021 trước Nhà Trắng được xem là hành động cổ vũ và kích động cực đoan và điều này có thể bị quy kết và truy tố tội gây bạo loạn và làm nguy hại an ninh quốc gia (New York Times)
Như đã nói, giới luật gia vẫn không chắc lắm khi xét đến việc Trump có “quyền tuyệt đối” để tự ân xá – như cách Trump từng nói. Tháng 8-1974, chỉ bốn ngày trước khi Tổng thống Nixon từ chức, Bộ Tư pháp nói rằng “có vẻ như” (“it would seem”) các tổng thống không thể tự ân xá “theo quy tắc cơ bản rằng không ai có thể là thẩm phán trong trường hợp của chính ông ấy” (“under the fundamental rule that no one may be a judge in his own case”). Tuy nhiên, với một người như Trump, không có gì ngăn cản ông không ký lệnh ân xá cho chính mình. Câu hỏi đặt ra là liệu Bộ Tư pháp dưới thời một tổng thống khác có tôn trọng lệnh ân xá, và vẫn có thể truy tố Trump hay không. Jack Goldsmith – giáo sư luật Harvard, cựu viên chức Bộ Tư pháp trong Nội các George W. Bush – nói: “Chỉ có một tòa án nào đó mới có thể làm mất hiệu lực của bản tự ân xá và tòa chỉ có thể làm như vậy nếu chính quyền Biden khởi kiện Trump”.
Nguồn : https://thenewviet.com/tu-chinh-an-thu-25-va-kha-nang-trump-“tu-an-xa”.html
