Ý KIẾN – BÀI LUẬN KHÁCH MỜI
New York Times
“Actually, the Supreme Court Has a Plan” — Sarah Isgur (Dec. 5, 2025).
Tác giả Sarah Isgur — NYT
Bà Isgur là tác giả cuốn “Last Branch Standing: A Potentially Surprising, Occasionally Witty Journey Inside Today’s Supreme Court.”
Các nhà phê bình Tối cao Pháp viện cho rằng cơ quan này đã quá nhiều lần nhượng bộ chính quyền Trump, và rằng các thẩm phán bảo thủ chịu ảnh hưởng của những học thuyết đáng ngờ như thuyết Hành pháp Thống nhất (unitary executive theory) và học thuyết Những vấn đề trọng đại (major questions doctrine).
Nhưng thực tế, điều chúng ta đang chứng kiến là một cơ hội để tái cân bằng sự phân quyền giữa các nhánh trong chính phủ liên bang.
Vụ kiện Trump v. Slaughter: khoảnh khắc định hình lại Hiến pháp
Ngày thứ Hai tới, Tối cao Pháp viện sẽ nghe tranh luận miệng trong vụ Trump kiện Slaughter, một vụ có khả năng quyết định:
-
số phận của hàng chục cơ quan hành chính độc lập, và
-
quyền kiểm soát của tổng thống đối với các cơ quan này.
Phán quyết sẽ giúp phác họa một tầm nhìn mạch lạc hơn về cấu trúc hiến định mới — điều đã được báo trước qua nhiều phán quyết gần đây của Tối cao Pháp viện.
Trải qua nhiều thập kỷ, khi quyền lực của Quốc hội suy yếu, kết quả của vụ Slaughter sẽ có tác động sâu rộng đến tương lai — và tính chính danh chính trị — của cả ba nhánh chính phủ. Đây là cơ hội để thấy học thuyết major questions và thuyết hành pháp thống nhất kết hợp lại để tái lập sự phân quyền.
Các nhà lập quốc sẽ kinh hoàng trước Quốc hội ngày nay
Cha lập quốc sẽ không ngạc nhiên trước một nhánh hành pháp phình to — họ đã cảnh báo điều đó.
Nhưng họ sẽ sốc trước sự suy tàn của Quốc hội:
-
không bảo vệ quyền lực của mình,
-
quá nhiều thành viên chỉ đóng vai như influencer “sống ảo” thay vì lập pháp.
Khi Quốc hội rút lui, các đời tổng thống lấp chỗ trống bằng sắc lệnh hành pháp, khiến Tối cao Pháp viện phải trở thành trọng tài cho các tranh chấp chính trị gay gắt nhất — kéo theo khủng hoảng niềm tin và lời kêu gọi cải tổ tòa án.
Tại sao hệ thống cơ quan độc lập trở thành vấn đề?
Hơn một thế kỷ trước, các chính trị gia thời Tiến Bộ tin rằng giới chuyên gia không được bầu có thể xử lý những vấn đề phức tạp. Vì thế, Quốc hội lập ra các cơ quan độc lập:
-
không chịu kiểm soát trực tiếp của tổng thống,
-
có thể làm luật thông qua quy định,
-
bỏ qua những thỏa hiệp chính trị khó khăn.
Nhưng đây chính là mầm mống phá vỡ nền cộng hòa hiến định.
Ngày nay:
-
tổng thống kiểm soát chỉ một phần nhỏ các chính sách kinh tế và nội địa,
-
các cơ quan độc lập mới quyết định phần lớn,
-
và cử tri không thể buộc họ chịu trách nhiệm.
Thuyết hành pháp thống nhất: quyền và trách nhiệm phải đi kèm
Thuyết này lập luận rằng Điều II Hiến pháp nói:
“Quyền hành pháp được trao cho tổng thống”
→ nghĩa là chỉ tổng thống có quyền đó.
Nên mọi viên chức trong nhánh hành pháp:
-
phải có quyền lực bắt nguồn từ tổng thống,
-
và Quốc hội không thể hạn chế quyền sa thải của tổng thống.
Đó chính là trọng tâm tranh cãi trong vụ Slaughter.
Nếu Tối cao Pháp viện thay đổi quy tắc về việc tổng thống kiểm soát các cơ quan độc lập, đây sẽ là bước đầu tái lập trách nhiệm chính trị trong guồng máy liên bang.
Nhưng nếu cơ quan vẫn có quyền quá lớn, mọi thứ còn nguy hiểm hơn
Nếu tổng thống có quyền kiểm soát tuyệt đối các cơ quan độc lập trong khi các cơ quan này vẫn nắm những quyền rộng và mơ hồ, chúng ta sẽ thấy:
-
EPA viết tiêu chuẩn khí thải,
-
CFPB quyết định chuẩn mực tài chính,
-
FTC xác định hành vi cạnh tranh không công bằng…
→ tất cả biến thành công cụ chính sách của tổng thống, tập trung quyền lập pháp + hành pháp vào một người.
Đó là nguy cơ độc đoán.
Lỗi gốc: Quốc hội giao quá nhiều quyền mà không có cơ chế kiểm soát
Trong nửa cuối thế kỷ 20, Quốc hội tạo ra “quyền phủ quyết lập pháp” (legislative veto):
-
giao quyền cho hành pháp,
-
nhưng giữ quyền phủ quyết các quyết định.
Năm 1983, Tối cao Pháp viện tuyên các cơ chế đó vi phạm phân quyền → loại bỏ chúng mà không xóa bỏ các luật giao quyền.
Kết quả:
-
Tổng thống giữ quyền,
-
Quốc hội mất công cụ kiểm soát.
Cả hệ thống trượt vào:
-
tổng thống cai trị bằng sắc lệnh,
-
Quốc hội né trách nhiệm,
-
mọi việc kết thúc ở tòa án.
Học thuyết major questions: “sốc điện” cho Quốc hội
Tối cao Pháp viện dùng học thuyết này để buộc Quốc hội:
-
phải viết luật rõ ràng khi trao quyền cho hành pháp,
-
không thể dùng những cụm từ mơ hồ để cho phép tổng thống tự diễn giải.
Theo Isgur, nên gọi nó là:
“thuyết lập pháp thống nhất”
— buộc Quốc hội làm đúng phần việc của mình.
Kết hợp:
-
unitary executive theory → tổng thống chịu trách nhiệm,
-
major questions doctrine → Quốc hội không được trốn trách nhiệm.
Đây là cách tái lập sự phân quyền lành mạnh.
8. Tương lai sau phán quyết Slaughter
Nếu Tối cao Pháp viện hành động:
Một số kịch bản có thể xảy ra:
-
Quốc hội lấy lại quyền và thu hẹp phạm vi các cơ quan
-
Cử tri chọn các nhà lập pháp thực sự muốn lập pháp
-
Cả hai đảng sẽ phải thỏa hiệp để tránh việc tổng thống tương lai nắm quyền quá lớn
Bởi vì một ngày nào đó, chính tổng thống của phe bạn cũng sẽ không còn nằm trong Nhà Trắng.
Kết luận: Tối cao Pháp viện đang cố cứu hệ thống phân quyền
Hiến pháp trao:
-
mọi quyền lập pháp cho Quốc hội,
-
quyền hành pháp cho tổng thống.
Tòa án có nhiệm vụ giữ các ranh giới này.
Theo Isgur, đã đến lúc Tối cao Pháp viện phải thực hiện vai trò đó.