Dư luận xôn xao vì quan hệ Việt Mỹ được nâng lên tầm cao “đối tác chiến lược toàn diện” khiến người ta chờ đợi những thay đổi lớn.
Trước hết cần hiểu rằng việc nâng cao hai cấp quan hệ Việt Mỹ, từ “đối tác toàn diện” lên “đối tác chiến lược toàn diện”- là một thay đổi hoàn toàn đến từ chính quyền cộng sản Việt Nam vì Mỹ không bao giờ từ chối nâng cấp quan hệ giữa hai nước. Lý do duy nhất khiến quan hệ Việt Mỹ cho tới nay chỉ ở cấp thứ ba, cấp đối tác toàn diện, là vì chính quyền cộng sản Việt Nam không muốn đi xa hơn. Họ chỉ muốn giới hạn quan hệ với Mỹ ở mức tối cần thiết.
Vậy tại sao bây giờ Hà Nội lại thấy phải nâng cao quan hệ với Mỹ?
Đó là vì Việt Nam cần được Mỹ và các đồng minh ưu đãi hơn nữa trong lúc này.
Việt Nam lệ thuộc một cách bệnh hoạn vào ngoại thương, xuất nhập khẩu lớn gấp hai lần GDP và đang sút giảm nghiêm trọng dù là với Trung Quốc hay Mỹ và Châu Âu. Lý do của tình trạng nguy ngập này là Việt Nam chủ yếu nhập khẩu hàng Trung Quốc về gia công rồi dán nhãn hiệu Made in Vietnam và xuất khẩu sang Mỹ và Châu Âu kiếm lời. Nói chung Việt Nam là trung gian xuất khẩu sản phẩm Trung Quốc trên nhiều mặt hàng.
Khó khăn đã đến bởi vì Trung Quốc đang khủng hoảng rất nặng, hoạt động sản xuất sút giảm mạnh nên không còn hàng để cung cấp đầy đủ cho Việt Nam trong khi các thị trường Mỹ và Châu Âu khựng lại do bối cảnh kinh tế không lạc quan và họ cũng có thêm nhiều nguồn cung cấp khác từ Mexico, Bangladesh, Indonesia, Ấn Độ v.v. Thêm vào đó một số sản phẩm của Việt Nam, như may mặc, cũng bị đánh giá là không đáp ứng đủ những tiêu chuẩn về môi trường. Mặt khác thái độ rập khuôn theo Trung Quốc của Việt Nam trong các biểu quyết tại Liên Hiệp Quốc về cuộc xâm lăng Ukraine của Nga cũng gây thất vọng.
Việt Nam đang vất vả và cần thay đổi để được những điều kiện thuận lợi hơn. Nâng cấp quan hệ với Mỹ trước hết là một nhượng bộ và một thú nhận yếu kém. Nó cũng nhìn nhận rằng cuộc chiến tranh “chống Mỹ cứu nước” mà Đảng Cộng Sản Việt Nam thường tự hào chỉ là một sự mê muội.
Việt Nam sẽ được lợi thêm gì sau khi nâng cấp quan hệ với Mỹ?
Câu trả lời giản dị là không có gì chắc chắn. Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện cho phép hai bên hợp tác triệt để, kể cả giúp đỡ nhau, trong tất cả mọi địa hạt nhưng có thể là một chuyện, có làm hay không là một chuyện khác. Cánh của tuy mở nhưng người ta có thể vẫn không vào vì thấy trong nhà không đẹp. Tất cả tùy thuộc vào thái độ và cách hành xử của chính quyền Hà Nội. Nếu vẫn ngoan cố phuc tùng Bắc Kinh, vẫn từ chối không lên án cuộc xâm lăng Ukraine, vẫn đàn áp hung bạo mọi tiếng nói đối lập, vẫn “kiên trì chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh” thì hợp tác với Mỹ chỉ có thể tiếp tục xấu đi mặc dù quan hệ đã được nâng lên cấp cao nhất.
Cho đến nay chính quyền cộng sản Việt Nam đã được một thời gian ân huệ lớn. Vì Trung Quốc trỗi dậy và tỏ ra hung hăng bành trướng nên Mỹ và các nước dân chủ đã nhìn thấy một mối nguy cho hòa bình thế giới và trật tự dân chủ. Họ có nhu cầu tranh thủ để Việt Nam tách ra khỏi ảnh hưởng Trung Quốc hay ít nhất đừng trở thành đồng lõa của Trung Quốc trong cuộc chiến tranh lạnh mới. Nhu cầu đó đang ngày càng giảm đi.
Chế độ cộng sản Việt Nam lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc. Trước hết là họ lấy Trung Quốc làm mẫu mực. Niềm tin nền tảng của những người lãnh đạo Đảng Cộng Sản Việt Nam là chỉ cần rập khuôn theo Trung Quốc là xong. Niềm tin đó đã khiến họ yên tâm nghĩ rằng mình không cần giỏi và cũng không cần người giỏi, cứ việc đàn áp thẳng tay những trí thức hỗn láo dám nói những điều mà mình không muốn nghe. Họ cũng rất thỏa mãn trong vai trò gia công cho công nghiệp Trung Quốc và không hề xấu hổ, ông tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng còn khoe khoang là “đất nước chưa bao giờ có cơ ngơi như ngày nay”. Nhưng bây giờ mô hình Trung Quốc đã phá sản và phơi bày sự sai lầm, công nghiệp Trung Quốc cũng lâm nguy và không thể cung cấp đủ hàng hóa để Việt Nam gia công nữa.
Chế độ cộng sản Việt Nam như một con tầu vừa mất la bàn vừa thiếu dầu và cần được cứu giúp và chỉ có thể mong đợi ở các nước dân chủ, trong khi nhu cầu tranh thủ Việt Nam không còn như trước nữa. Sự cứu giúp sẽ chỉ có được nếu đi đôi với những nhượng bộ thực sự quan trọng về dân chủ và nhân quyền.
Đảng Cộng Sản Việt Nam đang đứng trước một chọn lựa sống còn.
Nhượng bộ thì chế độ không thể tiếp tục tồn tại như hiện nay và phải tự diễn biến tự chuyển hóa về dân chủ, điều mà họ rất sợ.
Không nhượng bộ thì khủng hoảng kinh tế xã hội sẽ gia tăng nhanh chóng, phản kháng và phẫn nộ sẽ bùng lên cả trong xã hội lẫn ngay trong nội bộ đảng và chế độ sẽ sụp đổ trong bạo loạn.
Đảng Cộng Sản Việt Nam sẽ phải chọn lựa hoặc tham gia để làm tác nhân hoặc ngoan cố chống lại để làm nạn nhân của tiến trình dân chủ hóa đàng nào cũng phải đến và đang đến. Giữa kịch bản Ba Lan hay kịch bản Romania.
Lịch sử sắp sang trang.
