PHẦN 7 – TRẬN ĐỊA PHÁP LÝ

QUỐC HỘI CÓ THỂ ĐIỀU TRA TRUMP VÀ “KÊNH MIAMI” NHƯ THẾ NÀO?

VietnamWeek – Series điều tra Kế hoạch 28

I. MỞ ĐẦU: TỪ SCANDAL CHÍNH TRỊ SANG HỒ SƠ PHÁP LÝ

Cho đến Bloomberg leak, Kế hoạch 28 bị xem là:

• một sai lầm chiến lược,

• một thỏa hiệp nguy hiểm với Nga,

• một cú tát vào mặt Ukraine và châu Âu.

Nhưng khi băng ghi âm Witkoff – Ushakov xuất hiện, câu chuyện không còn dừng ở bình diện “chính sách tệ hại”. Nó chuyển sang câu hỏi pháp lý:

Có phải Trump và “kênh Miami” đã vi phạm luật, vượt quá thẩm quyền hiến định và bị đối thủ nước ngoài tác động sâu vào tiến trình ra quyết định?

Nếu câu trả lời là “có khả năng”, Quốc hội không chỉ “có thể”, mà bắt buộc phải điều tra.

Và “trận địa pháp lý” không chỉ gồm điều trần. Nó trải từ:

• quyền giám sát (oversight),

• quyền điều tra (investigation),

• quyền kêu gọi DOJ/đặc công tố,

• đến quyền tối hậu: luận tội (impeachment) hoặc các đạo luật giới hạn quyền hành pháp trong hồ sơ Ukraine–NATO–Nga.

II. NỀN TẢNG PHÁP LÝ: TRUMP VÀ KÊNH MIAMI ĐANG ĐỤNG TỚI NHỮNG LUẬT NÀO?

Có ít nhất 5 “điểm chạm” pháp lý lớn:

1️⃣ Hiến pháp – Điều I và Điều II: Ai có quyền làm gì?

• Điều II: Tổng thống dẫn dắt chính sách đối ngoại, thương lượng hiệp ước.

• Điều I: Thượng viện phải phê chuẩn hiệp ước, Quốc hội kiểm soát ngân sách, chiến tranh, trừng phạt.

Nếu Trump:

• tự ký thỏa thuận “hòa bình” với Nga,

• có điều khoản phân định lãnh thổ Ukraine, nới trừng phạt, thay đổi cam kết NATO,

…mà không đưa ra cho Thượng viện phê chuẩn → Quốc hội có cơ sở nói:

“Đây không phải hiệp ước hợp pháp, mà là hành vi vượt quá thẩm quyền hành pháp.”

2️⃣ War Powers Resolution – Quyền sử dụng và rút lực lượng

Nếu Kế hoạch 28 bao gồm:

• hạn chế triển khai quân đội Mỹ/NATO tại Đông Âu,

• hoặc rút lực lượng / thay đổi tư thế quân sự,

Quốc hội có thể lập luận:

• mọi thay đổi lớn liên quan đến việc sử dụng lực lượng phải tuân thủ War Powers Resolution,

• và nếu Tổng thống đơn phương thay đổi trật tự an ninh NATO mà không báo cáo, không được ủy quyền, thì đó là vi phạm.

3️⃣ Logan Act – Đàm phán ngoài luồng

Luật cấm công dân tư nhân:

• tự ý thương lượng với chính phủ nước ngoài,

• về các tranh chấp với Hoa Kỳ,

• nếu trái với chính sách chính thức.

Witkoff, Kushner không được Thượng viện phê chuẩn, không có “commission” ngoại giao.

Nếu họ:

• thảo luận về nhượng lãnh thổ,

• đề xuất cấu trúc thỏa thuận,

• “dạy” Nga cách tác động Tổng thống,

…thì Logan Act trở thành một trong những căn cứ tiềm năng.

(Thực tế Logan Act hiếm khi được sử dụng để truy tố, nhưng nó là cơ sở điều tra – điều trần rất hữu hiệu.)

4️⃣ FARA – Đăng ký đại diện cho chính phủ nước ngoài

Nếu có bằng chứng cho thấy:

• Witkoff hoặc bất kỳ thành viên nào của “kênh Miami” hành động một phần theo mong muốn hoặc chỉ đạo từ phía Nga / tổ chức tài chính nhà nước Nga,

• hoặc nhận thù lao, lợi ích, hứa hẹn từ các bên đó,

…nhưng không đăng ký dưới luật FARA, thì DOJ có thể điều tra hình sự.

5️⃣ Lệnh trừng phạt Nga, RDIF, và OFAC

Kirill Dmitriev và một số quỹ liên quan đang chịu:

• trừng phạt của OFAC,

• hạn chế giao dịch với công dân/doanh nghiệp Mỹ.

Nếu trong các cuộc gặp (Miami, Seychelles, Dubai…), có:

• trao đổi tài chính,

• cam kết đầu tư hậu chiến,

• bố trí lợi ích cho các thực thể bị trừng phạt,

…thì đây là vấn đề hình sự chứ không còn là “chính trị”.

III. QUỐC HỘI CÓ NHỮNG “VŨ KHÍ” NÀO?

1️⃣ Quyền điều tra và trát đòi (subpoena)

Ba ủy ban then chốt:

• Ủy ban Đối ngoại (Senate/House Foreign Affairs)

• Ủy ban Tình báo (Senate/House Intelligence)

• Ủy ban Tư pháp (Judiciary)

…có quyền:

• triệu tập Witkoff, Kushner, Dmitriev (vắng mặt thì để hồ sơ), các cố vấn Nhà Trắng,

• yêu cầu hồ sơ email, tin nhắn, lịch họp, tài liệu nội bộ liên quan đến Kế hoạch 28 và các cuộc gặp với Nga/UAE,

• yêu cầu CIA, NSA, DoD cung cấp bản tóm lược kỹ thuật của các cuộc gọi.

Trát đòi có thể đi xa tới:

• các ngân hàng,

• quỹ đầu tư,

• công ty vỏ bọc,

  liên quan tới “kênh Miami”.

2️⃣ Điều trần công khai và điều trần mật

Quốc hội có hai tầng:

• open hearing: để công luận thấy bức tranh chính trị – đạo đức,

• closed session: nơi CIA, NSA cung cấp thông tin tuyệt mật (nguồn, phương thức, phân tích phản gián).

Trong các điều trần công khai, hình ảnh:

• Witkoff phải trả lời “ông đã nói gì với Ushakov?”,

• Kushner phải giải thích “vì sao nghiệp vụ ngoại giao nhà nước lại diễn ra qua mối quan hệ cá nhân – tài chính của ông?”,

• quan chức an ninh phải giải thích về nguy cơ Nga “định hình” chính sách Mỹ,

…sẽ có sức công phá cực lớn.

3️⃣ Yêu cầu bổ nhiệm Đặc công tố viên (Special Counsel)

Nếu ủy ban phát hiện:

• dấu hiệu hình sự,

• xung đột lợi ích sâu,

• hoặc che giấu cấu trúc quyền lực song song,

…Quốc hội có thể kêu gọi DOJ bổ nhiệm Đặc công tố viên điều tra độc lập (mô hình gần với Mueller, nhưng tập trung vào Kế hoạch 28 và “kênh Miami”).

Đặc công tố viên có:

• quyền truy tố,

• quyền dùng grand jury,

• quyền đề nghị truy tố các cá nhân không còn tại chức.

4️⃣ Công cụ ngân sách: “Bạn không thể thực thi kế hoạch nếu không có tiền”

Quốc hội có thể gài điều khoản vào:

• luật chi tiêu quốc phòng (NDAA),

• gói viện trợ Ukraine/NATO,

• hoặc luật trừng phạt,

nhằm:

cấm sử dụng ngân sách liên bang để thực hiện bất kỳ điều khoản nào của một thỏa thuận với Nga nếu thỏa thuận đó không được Quốc hội phê chuẩn.

Đây là lá chắn pháp lý mạnh, buộc Kế hoạch 28 – kể cả khi Trump ký – cũng trở nên khó thi hành trên thực địa.

5️⃣ Vũ khí cuối cùng: Impeachment (luận tội)

Nếu cuộc điều tra chỉ ra rằng:

• Trump cố tình bắt tay Nga để thiết kế một kế hoạch có hại cho an ninh Mỹ và đồng minh,

• sử dụng kênh riêng để lách Quốc hội,

• cố gắng buộc Ukraine ký một thỏa thuận chống lại các nguyên tắc của chính Mỹ,

Quốc hội có thể đặt câu hỏi:

Đó có phải là “treason, bribery, or other high crimes and misdemeanors” theo chuẩn luận tội không?

Ngay cả khi bài toán chính trị (số phiếu) khiến luận tội khó thành, chỉ riêng việc mở cuộc điều tra luận tội đã là một thông điệp răn đe cực mạnh tới Nhà Trắng và các “kênh ngoài luồng”.

IV. CHIẾN LƯỢC CỤ THỂ: QUỐC HỘI SẼ BẮT ĐẦU TỪ ĐÂU?

Nếu dựng thành một roadmap, “trận địa pháp lý” có thể đi như sau:

Bước 1 – Nghị quyết yêu cầu minh bạch

• Nghị quyết yêu cầu Nhà Trắng cung cấp bản đầy đủ Kế hoạch 28.

• Yêu cầu danh sách người tham gia soạn thảo.

• Yêu cầu giải thích vì sao Bộ Ngoại giao, NSC không được tham vấn đầy đủ.

Bước 2 – Điều trần Witkoff, các quan chức ngoại giao và an ninh

• Witkoff: về cuộc gọi với Ushakov, cuộc họp Miami, vai trò của Dmitriev.

• Ngoại trưởng (Rubio): về quy trình chính thức – phi chính thức, ai soạn, ai duyệt.

• Cố vấn An ninh Quốc gia: về việc có bị “qua mặt” không.

• Lầu Năm Góc, CIA, NSA: về rủi ro an ninh và đánh giá đối thủ.

Bước 3 – Đào sâu “tiền – lợi ích – xung đột”

• Yêu cầu hồ sơ tài chính liên quan đến quỹ, công ty, hợp đồng hậu chiến.

• Kiểm tra xem có “deal ngầm” nào về đầu tư, năng lượng, xây dựng… cho các bên thân Trump – Witkoff – Kushner sau khi ký thỏa thuận.

Bước 4 – Khuyến nghị lập đặc công tố và/hoặc luật giới hạn

Tùy theo mức độ nghiêm trọng, Quốc hội có thể:

• khuyến nghị DOJ lập Special Counsel,

• • bảo vệ Ukraine khỏi bất kỳ thỏa thuận nào không có phê chuẩn lưỡng viện,

  • khoá cứng trừng phạt Nga,

  • ràng buộc mọi hiệp định về NATO phải có sự chấp thuận của Quốc hội.

    thông qua luật:

Bước 5 – Mở hồ sơ luận tội nếu cần

Nếu điều tra cho thấy:

• cấu trúc quyền lực song song,

• hợp tác chính trị–tài chính có lợi cho Nga,

• nỗ lực cố ý phá vỡ cơ chế an ninh tập thể,

…Quốc hội có thể kích hoạt phiên luận tội với luận điểm chính:

Tổng thống sử dụng quyền lực đối ngoại để phục vụ lợi ích cá nhân và lợi ích của một cường quốc đối thủ, chống lại cam kết và an ninh của Hoa Kỳ và đồng minh.

V. TẠI SAO “KÊNH MIAMI” LÀ TRƯỜNG HỢP LÝ TƯỞNG ĐỂ QUỐC HỘI “VẼ LẠI” GIỚI HẠN QUYỀN HÀNH PHÁP?

Kế hoạch 28 không chỉ là scandal. Nó là:

• trường hợp điển hình của việc Tổng thống dùng bạn bè – doanh nhân – tài phiệt để làm chính sách,

• điển hình hoàn hảo để Quốc hội đặt ra quy tắc mới:

Không một cá nhân / kênh riêng nào được phép đàm phán về lãnh thổ, trừng phạt, phân bổ quân lực mà không có sự tham gia của thể chế.

Từ Watergate, Mỹ đã có:

• luật về tài trợ bầu cử,

• cơ chế kiểm soát quyền nghe lén.

Từ Iran–Contra, Mỹ có:

• giới hạn về việc bán vũ khí lách Quốc hội.

Từ Kế hoạch 28 và kênh Miami, có thể sẽ xuất hiện:

• luật hạn chế “ngoại giao tư nhân”,

• yêu cầu báo cáo đầy đủ mọi cuộc đàm phán cấp lãnh đạo với đối thủ chiến lược,

• cơ chế tự động kích hoạt giám sát khi có dấu hiệu kênh ngoài luồng.

VI. KẾT: TRẬN ĐỊA PHÁP LÝ SẼ QUYẾT ĐỊNH LIỆU KẾ HOẠCH 28 CHẾT HẲN HAY CHỈ “NGỦ ĐÔNG”

Kế hoạch 28 đã bị đánh bầm dập trên mặt trận:

• dư luận quốc tế,

• ngoại giao châu Âu,

• phản ứng Ukraine.

Nhưng để nó chết hẳn (không thể hồi sinh dưới dạng “phiên bản mới”), cần một phản ứng pháp lý – lập pháp tương xứng.

Quốc hội Mỹ là nơi duy nhất có đủ:

• quyền đòi tài liệu,

• quyền điều tra,

• quyền buộc lời khai,

• quyền thay đổi luật,

• và quyền luận tội.

Nếu Quốc hội chỉ dừng ở mức “ra tuyên bố phản đối”, Kế hoạch 28 có thể:

• đổi tên,

• thêm vài điều khoản “mỹ miều”,

• quay lại bàn đàm phán trong 6–12 tháng nữa.

Ngược lại, nếu Quốc hội:

• điều tra bài bản “kênh Miami”,

• bóc trần mô hình quyền lực song song,

• đóng lỗ hổng pháp lý bằng luật và (nếu cần) luận tội,

…thì Kế hoạch 28 sẽ không chỉ bị “đóng băng”, mà sẽ trở thành bài học lịch sử về giới hạn quyền lực cá nhân trong một nền dân chủ.

Với Ukraine, đó là sự khác biệt giữa:

một hiệp ước bị áp đặt,

và một trật tự an ninh được bảo vệ bởi cả hệ thống, chứ không phải bởi tâm trạng của một người.