Pax Trumpiana

PUTIN: BẤT CHIẾN TỰ NHIÊN THÀNH

Kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine gần ba năm trước, Washington đã làm việc theo hai nguyên tắc: Tương lai Ukraine sẽ không được quyết định nếu không có sự tham gia của Kyiv; Mỹ và đồng minh phương Tây cần phải vai kề vai khi đối mặt Vladimir Putin. Tuy nhiên, Trump đang hủy hoại hàng thập niên ngoại giao giúp củng cố NATO trở thành liên minh quân sự thành công nhất lịch sử thế giới hiện đại, khi đưa ra loạt nhượng bộ đơn phương đối với Nga: Sẽ nối lại các chuyến công du qua lại giữa Washington và Moscow – điều đã không diễn ra trong gần hai thập niên; đề xuất Nga tái gia nhập nhóm G7; yêu cầu Ukraine không khôi phục biên giới trước chiến tranh cũng như không được gia nhập NATO hoặc được hưởng sự bảo vệ của NATO.

Tệ hơn, khi được hỏi liệu châu Âu có ngồi vào bàn đàm phán liên quan cục diện Ukraine không, Keith Kellogg, đặc phái viên của Trump về Ukraine, thẳng thừng: “Điều đó sẽ không xảy ra”. Trước đó, Trump đã cử Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent tới Kyiv để yêu cầu Ukraine chuyển giao quyền kiểm soát nguồn khoáng sản mà Trump cho rằng trị giá 500 tỷ USD, như một cách để Kyiv thanh toán những hóa đơn viện trợ mà Mỹ giúp trong quá khứ.

Phần JD Vance, những gì ông phát biểu dường như công nhận những chỉ trích lâu nay của Putin đối với châu Âu là đúng. Thay vì nói về vấn đề Ukraine, JD Vance dành bài phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich để mắng mỏ châu Âu về quyền tự do ngôn luận và di cư. JD Vance nói: “Điều tôi lo lắng nhất đối với châu Âu không phải là Nga. Mà là mối đe dọa từ bên trong.” Không dừng lại, JD Vance thậm chí gặp Alice Weidel, thủ lĩnh đảng AfD của Đức – một đảng phái cựu hữu nguy hiểm đến mức một số thành viên của họ được an ninh Đức giám sát kỹ như những kẻ khủng bố.

Tại sao Donald Trump chơi bứt gân với Volodymyr Zelensky? Với một người “thù dai” như Trump, vấn đề không phải quá khó hiểu. Trump muốn trả đũa. Mối quan hệ giữa Trump và Zelensky chưa bao giờ suôn sẻ. Zelensky không “ngoan” và không dễ bị khuất phục. Ngày 25-7-2019, Trump gọi cho Zelensky, gây áp lực lên Kyiv, yêu cầu chính phủ Ukraine cung cấp hồ sơ làm ăn mờ ám của Hunter Biden để Trump phá Joe Biden trong mùa bầu tổng thống 2020. Để tăng sức ép lên Zelensky, Trump tạm ngừng khoản viện trợ 400 triệu USD cho Ukraine. Zelensky vẫn không nhượng bộ.

Vụ việc đổ bể, gây ra một xì căng đan chấn động, dẫn đến cuộc điều tra luận tội Trump. Lev Parnas, người Mỹ gốc Ukraine từng làm việc với luật sư Rudy Giuliani (người được Trump giao sứ mạng thuyết phục Zelensky), nói với tờ POLITICO: “Trump cực kỳ ghét Zelensky. Và Zelensky biết điều đó”.

Trong khi “cực kỳ ghét Zelensky”, Trump tin Putin một cách gần như tuyệt đối. Cộng đồng tình báo Mỹ liên tục cảnh báo sự can thiệp của Nga trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Một báo cáo Thượng viện năm 2020 viết rằng khả năng Nga can thiệp vào cuộc bầu cử Mỹ 2020 là “nghiêm trọng”. Tuy nhiên, khi gặp Putin ở Helsinki (Phần Lan), Trump đã dùng chính lời của Tổng thống Nga để khẳng định rằng Nga không can thiệp vào cuộc bầu cử 2016: “Tổng thống Putin cho tôi biết chuyện đó không phải do Nga làm. Tôi thấy không có lý gì để nói như thế cả”.

Paul Ryan, lúc đó là Chủ tịch Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát, khẳng định: “Không nghi ngờ gì về chuyện Nga can thiệp vào cuộc bầu cử của chúng ta và tiếp tục các nỗ lực phá hoại nền dân chủ ở đây cũng như trên khắp thế giới. Đây không chỉ là phát hiện của cộng đồng tình báo Mỹ mà còn của Ủy ban Tình báo Hạ viện. Tổng thống (Trump) phải nhận thức rõ rằng Nga không phải là đồng minh chúng ta”.

Với những diễn biến hiện tại, Vladimir Putin đang rung đùi. Kremlin bất chiến tự nhiên thành. Trong suốt sự nghiệp chính trị, tham vọng lớn nhất của Putin là soán ngôi ảnh hưởng của Mỹ. Năm 2007, tại Hội nghị an ninh Munich, Putin từng yêu cầu cần phải chấm dứt ảnh hưởng độc đoán của Mỹ và tạo ra một sự cân bằng quyền lực mới ở châu Âu. Bây giờ, cũng chính trong hội nghị tương tự (2025), “người của Trump” đã gián tiếp nói: Putin đã tìm được một chính quyền Mỹ có thể giúp thực hiện tham vọng trên một cách suôn sẻ.

Một sự thay đổi như vậy sẽ mang lại cho Putin một chiến thắng hơn cả sự mong đợi và có ý nghĩa quan trọng hơn nhiều so với bất kỳ mục tiêu nào ở Ukraine. Trên The New Yorker (ngày 20-2-2025), cây bút bình luận Susan B. Glasser (người sáng lập tờ Politico Magazine và Foreign Policy) viết rằng Trump đang “Putin hóa” nước Mỹ (Trump’s Putinization of America).

Andrew S. Weiss, phó chủ tịch nghiên cứu tại Carnegie Endowment for International Peace, nhận xét (dẫn lại từ The New York Times): “Kể từ buổi bình minh của Chiến tranh Lạnh vào cuối những năm 1940, Kremlin đã mơ đẩy Mỹ ra khỏi vai trò nền tảng của an ninh châu Âu. Bây giờ, Putin chắc chắn đủ hiểu biết để chớp lấy bất kỳ cơ hội nào do chính quyền mới (Trump) mang lại”. Từ lâu, Moscow đã tìm cách gây chia rẽ Mỹ và châu Âu, vì rõ ràng việc phá hủy liên minh Euro-Atlantic lâu đời sẽ dẫn đến một thế giới mà Moscow có thể nắm nhiều quyền lực hơn. Bây giờ, điều đó đang đến rất gần.

Chẳng ai có thể phá vỡ liên minh Mỹ-châu Âu bằng chính người Mỹ. Chẳng ai có thể phá vỡ nước Mỹ bằng chính người Mỹ. Trump đã làm được điều mà Putin lẫn Tập Cận Bình không bao giờ có thể làm.

“DEAL ĐỐI NGOẠI” CHỦ LỰC CỦA TRUMP: BỒ BỊCH VỚI ĐỐI THỦ VÀ THÙ ĐỊCH VỚI ĐỒNG MINH

Donald Trump đang chơi “đúng bài” của Vladimir Putin và Tập Cận Bình. Như Ivo H. Daalder (cựu đại sứ Hoa Kỳ tại NATO) và James M. Lindsay (Hội đồng Quan hệ đối ngoại Hoa Kỳ) viết (The Price of Trump’s Power Politics, Foreign Affairs, ngày 30-1-2025), Trump coi Putin và Tập là “bồ bịch”, chứ không phải những nhà lãnh đạo đồng minh như Shigeru Ishiba của Nhật, Emmanuel Macron của Pháp hay Keir Starmer của Vương quốc Anh.

Thường xuyên tố cáo các đồng minh truyền thống lâu đời “chỉ biết lợi dụng Mỹ” nhưng Trump luôn ca ngợi Putin là người có “hiểu biết”, “mạnh mẽ” và “thiên tài” trong việc xâm lược Ukraine, và Tập “đặc biệt xuất sắc” trong việc kiểm soát công dân Trung Quốc bằng “nắm đấm sắt”. Trump bộc lộ sự ngưỡng mộ đặc biệt đối với những nhà lãnh đạo nắm giữ quyền lực độc tài, kể cả đó là những kẻ luôn có thái độ thù địch với Mỹ. Trump đã đổ lỗi cho Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, chứ không phải Putin, về cuộc chiến ở Ukraine. Năm 2021, khi được hỏi liệu Mỹ có nên bảo vệ Đài Loan về mặt quân sự không, Trump trả lời rằng nếu Trung Quốc xâm chiếm hòn đảo này thì “chúng tôi không thể làm được gì cả”.

Xét ở nhiều góc độ, Trump là “phiên bản Mỹ” của Putin và Tập Cận Bình. Như Putin và Tập, Trump tin rằng sức mạnh kinh tế nên được sử dụng như một đòn bẩy để đạt được sự nhượng bộ từ những quốc gia khác. Đánh thẳng vào nồi cơm thì chúng tự khắc đầu hàng – đó là “chiêu độc” của Trump. Tương tự trường hợp Putin sử dụng dầu khí Nga để đe dọa châu Âu, và Tập thao túng xuất nhập khẩu để chơi ép các nước như Úc và Nhật, Trump dùng tối đa công cụ thuế quan để làm vũ khí đối ngoại.

Sau cuộc hội đàm Mỹ-Nga tại Saudi Arabia (ngày 18-2-2025) về số phận Ukraine, cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ Michael Waltz nói rằng “chỉ có Tổng thống Trump” mới có thể chấm dứt cuộc chiến cù nhằng Ukraine một cách chóng vánh. Ngoại trưởng Marco Rubio châm thêm: “Nhà lãnh đạo duy nhất trên thế giới có thể khiến điều này xảy ra… là Tổng thống Trump”. Điều cần nói ở đây không phải là tốc độ. Mà là ảnh hưởng và hậu quả. Đầu hàng và đơn phương nhượng bộ chưa bao giờ là tuyệt chiêu của “nghệ thuật đàm phán”. Không có gì ngạc nhiên khi Kremlin đang khui champagne. Trump là món quà mà Chúa đã tặng cho Putin. Chẳng phải tự nhiên mà cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev được miêu tả là “gần như choáng váng vì vui mừng”.

Được xem là bậc thầy về “nghệ thuật đàm phán”, Trump cũng được tin là luôn mang lại quyền lợi cho nước Mỹ. Điều cần đáng quan tâm là Trump quá dễ dãi trong việc đổi lợi ích ngắn hạn hơn là tính toán cho quyền lợi địa chính trị lâu dài. Nước Mỹ không thể mạnh như ngày nay bằng những trò đổi chác xu lẻ. Sức mạnh Mỹ được xây dựng trên sự kiến tạo những giá trị niềm tin. Các tổng thống Mỹ từ sau Đệ nhị Thế chiến đến nay không phải là những tay buôn kiếm bạc cắc. Họ “đánh sỉ”, bỏ vốn rất đậm, mặc cả những chuyến hàng rất lớn, không phải để tìm kiếm danh hão cho cá nhân mà là để kiến tạo và phổ biến giá trị Mỹ ra toàn cầu. Trung Quốc và Nga đã học theo cách này, đã áp dụng, nhưng chưa bao giờ thật sự thành công.

Từ lâu, Bắc Kinh và Moscow không ngần ngại khơi dậy sự phẫn nộ của thế giới đối với Mỹ, nhấn mạnh sự đạo đức giả của Mỹ, đề cập sự thất bại toàn diện của hệ thống chính trị Mỹ. Giờ đây, Trump đang cho thấy những gì Bắc Kinh và Moscow chỉ trích Mỹ là “đúng”, rằng mô hình chính trị dân chủ Mỹ là “sai”, rằng xã hội chia rẽ ở Mỹ (mà Trump tạo ra) rõ ràng “kém xa” xã hội toàn trị ở Trung Quốc và Nga. Hơn thế nữa, Trump đã giúp Tập Cận Bình và Vladimir Putin chứng minh cho thế giới thấy Mỹ chẳng bao giờ là kẻ đáng tin, là một đối tác trở mặt như lật bánh tráng trong việc bán đứng đồng minh, có khi chỉ vì vị kỷ cá nhân.

“TÊN CÔN ĐỒ ĐẾN TỪ MAR-A-LAGO”

Trong vòng chưa đầy một tháng từ khi nhậm chức, Trump đã vẽ lại bản đồ địa chính trị, tự “tém” lại vị trí siêu cường của Mỹ và biến chiếc ghế tổng thống Hoa Kỳ – được xem là “nguyên thủ” thế giới – thành trò cười.

Sự hỗn loạn mà Trump tạo ra được thực hiện với chiến thuật gây sợ hãi đang làm xói mòn chiếc ngai vàng quyền lực của siêu cường Mỹ. Bằng chính sách ngoại giao “hổ báo”, Trump tuyên bố mua đứt Greenland, đổi tên “Gulf of Mexico” thành “Gulf of America”…

Trong tất cả phát biểu ngông cuồng của Trump, ý tưởng tống sạch người Palestine ra khỏi Gaza là “sáng kiến” được đưa ra với tốc độ nhanh nhất giúp thế giới chẳng cần mất nhiều thời gian để nhận ra rằng Trump là một kẻ hoang tưởng không thể kiểm soát. Và trong tất cả tham vọng bành trướng quái đản nhất của Trump, việc biến Canada, “trong vòng một nốt nhạc”, thành tiểu bang thứ 51 của Mỹ là đỉnh điểm của sự điên rồ.

Làm thế nào mà một quốc gia có bầu cử dân chủ với tổng thống và Quốc hội, có Hiến pháp riêng, quân đội riêng, bộ máy hành chính riêng, hệ thống luật pháp riêng, tổ chức tình báo và an ninh quốc gia riêng, đơn vị tiền tệ riêng, hệ thống giáo dục riêng và một lịch sử chủ quyền rõ ràng… lại có thể trở thành một tiểu bang của Mỹ!?

Ngày 15-2-2025, nhân Ngày Quốc kỳ Canada lần thứ 60, nghị sĩ Canada Charlie Angus phát biểu: “Trong dịp này, khi chúng ta ăn mừng sự tôn vinh quốc gia lẫn lá cờ của chúng ta, tôi cảm thấy phấn chấn. Tôi muốn cảm ơn người dân Canada. Tôi muốn nói rằng chúng ta mạnh mẽ, chúng ta không khuất phục và chúng ta không bao giờ hôn chiếc nhẫn của tên côn đồ đến từ Mar-a-Lago” (“we will never, ever, ever, kiss the ring of that gangster from Mar-a-Lago”).

Kể cả một kẻ chưa bao giờ nguôi tham vọng bành trướng như Tập Cận Bình cũng chưa bao giờ dám ngang ngược nói Bắc Kinh muốn biến Việt Nam thành một tỉnh của Trung Quốc, dù sự lệ thuộc kinh tế Việt Nam vào Trung Quốc cũng hệt như Canada với Mỹ… “Nghệ thuật đàm phán” của Trump ngày càng giống Nga và Trung Quốc. Cách Trump hất Ukraine ra rìa (ít nhất cho đến thời điểm diễn ra cuộc đàm phán tại Saudi Arabia ngày 18-2-2025) rất giống với việc Trung Quốc từng nói với các quốc gia ASEAN rằng họ chẳng là cái đinh gì và không nên “ý kiến ý cò” trong vấn đề Biển Đông, bởi họ là nước nhỏ và tiếng nói của họ chẳng có chút trọng lượng nào so với một nước lớn như Trung Quốc.

Trump đang tạo ra những tiền lệ tai hại cho trật tự địa chính trị thế giới, trở thành “hình mẫu” mà Tập và Putin có thể áp dụng. Cờ đang nắm trong tay, Trump đang phất mạnh, trong một nhận thức kém cỏi và không nhận ra thực tế rằng ông vô hình trung đang trao lá cờ quyền lực cho chính những kẻ thù lớn nhất và nguy hiểm nhất của Mỹ. Trump ý thức rất rõ sức mạnh bao trùm của siêu cường Mỹ. Trump chỉ không đúng khi tưởng rằng dưới gầm trời này, ông là vua.

___________

Ảnh:

-Một số hình ảnh biểu tình ủng hộ Ukraine trước Nhà Trắng vào tháng 2 và tháng 8-2022; đoàn diễu hành Ukraine trong ngày Quốc khánh Hoa Kỳ; sinh hoạt văn hóa do Tòa Đại sứ Ukraine tổ chức ở Washington DC (ảnh: MKim)

-Một người bạn thân ở Canada cho biết, không khí sục sôi chống Mỹ đang lan rộng cả nước Canada. Vì ở gần biên giới nên thường xuyên lái xe sang Mỹ mua sắm, cô bạn kể rằng chưa bao giờ chứng kiến cảnh biên giới Pacific Highway Border vắng hoe gần như không một bóng người như vậy (ảnh: Phan Hoàng My)

Nhà báo Mạnh Kim