Q1. Dưới thời Trump 2.0, nước Mỹ trên thế giới đang ở vị trí nào?
A:
Từ ngày quay lại Nhà Trắng (20/1/2025), Trump rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris lần thứ hai và rút luôn khỏi WHO, cắt đứt hai trụ cột hợp tác toàn cầu về khí hậu và y tế.
Song song đó, chính sách “America First” phiên bản 2.0 ưu tiên sức mạnh cứng, rút lui khỏi nhiều cơ chế đa phương và phá các công cụ “quyền lực mềm” Mỹ xây hơn nửa thế kỷ, tạo khoảng trống cho Nga và Trung Quốc lấp vào.
Các khảo sát của Pew cho thấy hình ảnh nước Mỹ tụt mạnh, đa số người dân ở phần lớn quốc gia nói không còn tin Trump trong vai trò lãnh đạo thế giới.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một nước Mỹ ít bạn, nhiều hoài nghi, bị coi là đối tác khó tin cậy?
Q2. Chuyện Ukraine và “Kế hoạch hòa bình” có thật sự là vì hòa bình?
A:
Loạt rò rỉ gần đây cho thấy “kênh Miami” do Steve Witkoff dẫn dắt – một đại gia bất động sản, bạn golf của Trump, không có nền tảng ngoại giao – đã cùng phía Nga soạn thảo và “tùy biến” kế hoạch 28 điểm (sau này rút còn 19 điểm).
Bloomberg ghi nhận một cuộc gọi ngày 14/10, trong đó Witkoff hướng dẫn trực tiếp cố vấn của Putin, Yuri Ushakov, phải nói gì, tâng bốc ra sao để “bán” kế hoạch cho Trump.
EU và nhiều nước lo ngại kế hoạch này:
-
Thưởng cho Nga lãnh thổ chiếm được,
-
Hạn chế quân sự Ukraine,
-
Ngăn đường Ukraine vào NATO,
-
Gạt châu Âu ra ngoài bàn đàm phán.
Đây là “ngoại giao kênh sau”: người thân tín, doanh nhân, người từng có quan hệ làm ăn với Nga… chứ không phải hệ thống ngoại giao – an ninh quốc gia của Mỹ.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một Tổng thống để bán hòa bình qua “deal” riêng với Nga, do bạn bè kinh doanh của ông ấy dẫn dắt?
Q3. Liên minh NATO, châu Âu và đồng minh có còn tin Mỹ?
A:
Châu Âu nhìn Kế hoạch 28 như một cú “đi đêm” giữa Washington và Moscow, đẩy họ ra rìa. EU phải soạn “counter-proposal” riêng để chặn kịch bản Ukraine bị ép ký một thỏa thuận bất lợi.
Cùng lúc, Trump:
-
Cãi nhau với lãnh đạo EU,
-
Dọa không bảo vệ đồng minh nếu không đạt mức chi 2% GDP,
-
Dùng thuế quan nặng tay với cả châu Âu, khiến quan hệ thương mại lẫn an ninh đều căng.
Pew ghi nhận niềm tin vào vai trò lãnh đạo của Mỹ ở mức rất thấp trong lịch sử hiện đại.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một nước Mỹ khiến đồng minh e ngại, phải chuẩn bị “thế giới hậu Mỹ” trong an ninh châu Âu?
Q4. Bên trong nước Mỹ: Trump đang làm gì với pháp quyền và chống tham nhũng?
A:
Từ đầu nhiệm kỳ 2, Trump và ê-kíp Bộ Tư pháp đã:
-
Cắt giảm hoặc tháo răng các đơn vị chống tham nhũng chính trị, trong đó có Public Integrity Section – bộ phận chuyên xử lý tham nhũng quan chức.
-
FBI giải tán hẳn một đội điều tra tham nhũng cấp cao ở văn phòng Washington – đội chuyên điều tra các nghị sĩ và quan chức liên bang.
-
Giảm mạnh việc thực thi luật cấm hối lộ quan chức nước ngoài (FCPA), thứ Trump gọi là “luật tồi tệ” vì “thế giới cười vào mặt chúng ta” khi Mỹ cố gắng chống hối lộ.
Tức là: những công cụ kiểm soát quyền lực, chống tham nhũng và bảo vệ tiền thuế của dân đang bị tháo từng mảnh.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một Tổng thống giảm giám sát chính mình và đồng minh chính trị, trong khi đụng vào đâu cũng là xung đột lợi ích?
Q5. Trump đối xử với Hiến pháp và tam quyền phân lập thế nào?
A:
Nhiệm kỳ 2 của Trump được nhiều học giả mô tả là nỗ lực mở rộng quyền lực tổng thống và va chạm liên tục với tòa án, dùng sắc lệnh khẩn cấp trên diện rộng và thử đẩy ranh giới của pháp luật.
Ngoài ra:
-
Ông sa thải hoặc ép nghỉ hàng loạt thanh tra độc lập (inspectors general) ở nhiều cơ quan, rồi tìm cách cắt luôn ngân sách của hội đồng giám sát các thanh tra (CIGIE), khiến hệ thống “mắt thần” chống lạm quyền tê liệt.
-
Can thiệp, tấn công bằng lời nói vào tòa án và thẩm phán khi các phán quyết bất lợi.
Đây không chỉ là “phong cách mạnh tay”, mà là một mô hình tập trung quyền lực, làm mòn dần các cơ chế kiềm chế & đối trọng.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một mô hình trong đó Hiến pháp chỉ là “rào cản mềm” có thể uốn theo ý một người?
Q6. Tự do báo chí và không gian công cộng ra sao?
A:
Trump tiếp tục gọi báo chí là “kẻ thù của nhân dân”, công kích gay gắt các nhà báo, đài truyền hình, phóng viên chất vấn ông; các tổ chức báo chí độc lập, viện bảo tàng, đại học… bị đe dọa cắt ngân sách hoặc đổi lãnh đạo nếu bị coi là “không trung thành”.
Song song, chính quyền:
-
Thắt chặt kiểm soát nội dung các thiết chế văn hóa – giáo dục (đại học, bảo tàng, viện nghiên cứu).
-
Dùng áp lực hành chính và ngân sách để “nắn” nội dung, nhất là các chủ đề lịch sử, chủng tộc, giới, chiến tranh.
Không phải là kiểu kiểm duyệt thô bạo như chế độ toàn trị, nhưng là một mạng lưới áp lực mềm – cứng đan xen, khiến người ta tự kiểm duyệt trước khi nói.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một nước Mỹ trong đó nhà báo, giáo sư, nghệ sĩ phải cân nhắc xem “nói vậy có đụng đến Tổng thống không” trước khi nói?
Q7. Người nghèo, quyền an sinh và chính sách công bị ảnh hưởng thế nào?
A:
Nhiều quyết định của Trump 2.0 đi theo hướng:
-
Cắt hoặc đóng băng tài trợ cho nghiên cứu y tế công (ví dụ các khoản NIH bị tạm dừng trái luật rồi bị tòa phán là vi phạm).
-
Đẩy các chính sách y tế – khoa học vào thế đối đầu chính trị, từ vắc-xin đến y tế dự phòng.
-
Thu hẹp bảo vệ môi trường và năng lượng sạch, dù điều này về dài hạn thường đánh vào nhóm thu nhập thấp(chịu ô nhiễm nhiều hơn, phụ thuộc vào giá năng lượng).
Cấu trúc kinh tế “tân nhà nước chủ đạo” (state capitalism) mà Trump đang áp dụng – chính phủ can thiệp, đầu tư chọn mặt gửi vàng, ưu ái một số tập đoàn – được nhiều nhà kinh tế cảnh báo là vừa rủi ro, vừa dễ bị tha hóa bởi thân hữu.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một mô hình trong đó nhóm yếu thế hy sinh đầu tiên, trong khi nhà nước – doanh nghiệp thân hữu siết tay nhau mạnh hơn?
Q8. Nhân quyền, cộng đồng thiểu số, và “văn hóa sợ hãi” thì sao?
A:
Chính quyền Trump nhiệm kỳ hai đã:
-
Cấm người chuyển giới trong quân đội,
-
Hạn chế hoặc tước bỏ nhiều dạng chăm sóc y tế xác định giới,
-
Ép các cơ quan liên bang từ bỏ ngôn ngữ bao trùm (inclusive language),
-
Đòi hộ chiếu phải ghi lại “giới tính sinh học ban đầu”,
-
Đẩy mạnh các chiến dịch chống DEI (đa dạng – công bằng – hòa nhập), yêu cầu công chức báo cáo đồng nghiệp bị nghi “quảng bá DEI”.
Đây không chỉ là tranh luận chính sách, mà là tạo ra môi trường nơi một số nhóm công dân bị nhắm làm “vật tế thần văn hóa”, để huy động cử tri bằng nỗi sợ.
Câu hỏi cho cử tri:
Bạn có bỏ phiếu cho một nước Mỹ chọn một nhóm công dân làm mục tiêu để vận động chính trị?
Q9. Trump có “làm nước Mỹ vĩ đại lại” hay đang làm nước Mỹ… nhỏ lại?
Nếu gom lại:
-
Vị thế quốc tế suy giảm, đồng minh cảnh giác, đối thủ vui mừng.
-
Các kênh ngoại giao bóng tối với Nga trong hồ sơ Ukraine, đẩy luật pháp và quy trình sang một bên.
-
Hệ thống chống tham nhũng, giám sát quyền lực bị tháo rời từng mảng.
-
Hiến pháp và tam quyền phân lập bị thử thách liên tục bằng sắc lệnh, sa thải, can thiệp.
-
Nhân quyền, khoa học, y tế, môi trường bị chính trị hóa, thường theo hướng ngắn hạn và đối đầu.
Đó không phải là chân dung một nước Mỹ “lớn mạnh, tự tin, dẫn dắt thế giới”, mà giống một nước Mỹ khép lại, phòng thủ, tự bắn vào chân mình, để đối thủ tận dụng.
Câu hỏi cuối cùng, dành cho mọi cử tri, dù ủng hộ đảng nào:
Khi bạn bỏ phiếu, bạn không chỉ chọn một con người, bạn đang chọn một mô hình nước Mỹ:
-
Nước Mỹ với pháp quyền mạnh, báo chí tự do, đồng minh tin cậy, hay
-
Nước Mỹ cô lập, bị nghi ngờ, quyền lực tập trung, chống tham nhũng bị tê liệt?
Bạn có thực sự muốn bỏ phiếu cho mô hình thứ hai không?
Đó là câu hỏi mà mỗi người Mỹ – và cả cộng đồng người Việt ở Mỹ – phải tự trả lời, không phải cho ai khác, mà cho chính tương lai của mình.