Nguyễn Quang A
IV. VÌ SAO KỶ NGUYÊN MỚI Ở VIỆT NAM PHẢI LÀ KỶ NGUYÊN DÂN CHỦ
Từ đầu những năm 1990 Việt Nam bắt đầu con đường kiến tạo-phát triển của mình, tức
là nhà nước chủ động hiện đại hóa đất nước.
4. 1 Các điều kiện kinh tế-xã hội và giá trị nền cho chuyển đổi dân chủ.
Nền kinh tế Việt Nam đã có những bước phát triển ngoạn mục. Nguồn lực hoạt động của
xã hội đã tăng, khát vọng tự do (dân khí) cũng tăng. Đó là kết quả của chính quá trình hiện
đại hóa mà không ai có thể cản được.
Chúng tôi sẽ so sánh tình hình hiện nay (2024) của Việt Nam trong khoảng thời gian nào
đó tương ứng trước chuyển đổi dân chủ của Hàn Quốc và Đài Loan (1987) hay Indonesia
1998 sao cho thời điểm chuyển đổi của chúng tương ứng với hiện tại của Việt Nam. Thí
dụ trên Hình 2 là GDP/đầu người của Việt Nam trong giai đoạn 1998-2004 so sánh với của
Hàn Quốc, Đài Loan (và cả Phillippines) trong giai đoạn 1962 đến 1987 của chúng, giai
đoạn trước chuyển đổi dân chủ của chúng cũng như giai đoạn 1972-1998 của Indonnesia.
Vì Việt Nam vẫn chưa chuyển đổi dân chủ nên sự so sánh như vậy có ý nghĩa: liệu xem
Việt Nam đã chín muồi hay chưa cho chuyển đổi dân chủ khi so với các nước đó.
Hình 2. Nguồn lực vật chất (GDP/đầu người)
Có thể nói nguồn lực vật chất của Việt Nam trong giai đoạn này đã luôn vượt giai đoạn
tương ứng của Indonesia, thậm chí vượt Hàn Quốc trong giai đoạn trước 1983 (t=23 trên
hình) của nó, cũng như vượt của Phillipines trong giai đoạn 1983-1987 của nó và trong giai
đoạn này kém Hàn Quốc và Đài Loan. Có thể khẳng định nguồn lực vật chất, sự phát triển
kinh tế của Việt Nam hiện nay đã chín muồi cho chuyển đổi dân chủ nếu xét về tiêu chí
này so với các nước được nêu. Cũng cần lưu ý thêm là vào đầu thời kỳ chủ động hiện đại
hóa (t=1, tức là trong 1961 cả hai đường của Hàn Quốc và Đài Loan đều dưới đường Việt
Nam vào lúc 1998) và nhưng từ 1970 trở đi (t=10) thì đường TWN bứt lên rất nhanh, còn
đường của Hàn Quốc (KOR) vẫn dưới đường VNM cho đến 1983 (t=23) và trong bốn năm
sau nó tăng rất nhanh. Điều đó cho thấy sự tăng trưởng của Việt Nam gần đây vẫn kém
họ lúc đó thế nào.
Cũng tương tự có thể xét về các nguồn lực trí tuệ và kết nối giữa Việt Nam trong giai đoạn
1998-2004 so với của các nước được nêu trong các giai đoạn tương ứng trước chuyển đổi
dân chủ của chúng!
Thế khát vọng tự do, cầu dân chủ hay dân khí của Việt Nam hiện nay so với của các nước
đó lúc chuyển đổi thì sao?
Số đo này được đo tốt nhất bằng chỉ số các giá trị giải phóng (0 ≤ EVI ≤ 1) của Christian
Welzel [5]. Và so sánh giữa các nước đó như trong bảng sau:
Bảng 1, So ánh khát vọng tự do, dân khí, EVI của các nước liên quan (PHL, TWN, KOR
chuyển đổi dân chủ 1986-1987; IND chuyển đổi dân chủ 1998 với các giá trị EVI gần thời
gian chuyển đổi nhất được tô đỏ in chữ đậm để dễ so sánh
Nguồn: WVS
Có thể thấy dễ dàng dân khí của Việt Nam hiện nay cũng chẳng kém nếu không nói là hơn
của các nước được so sánh vào thời điểm chuyển đổi của chúng.
Độ dài của khoảng thời gian từ khởi đầu chính sách kiến tạo-phát triển đến thời điểm
chuyển đổi dân chủ của các nước này cũng cho chúng ta thông tin lý thú. Hàn Quốc bắt
đầu với Park Chung hee 1961 và Roh Tae-woo chuyển đổi dân chủ năm 1987. Đài Loan
cũng cỡ thế 26 năm. Tại Indonesia Suharto lên nắm quyền chính thức từ 1967 nhưng chính
sách kiến tạo-phát triển chỉ bắt đầu từ đầu các năm 1970, có thể lấy năm 1971 là năm khởi
đầu của Trật Tự Mới và 1998 là năm chuyển đổi và độ dài là 27 năm. Nói cách khác các
nước này sau khi bắt đầu chính sách kiến tạo-phát triển khoảng một phần tư thế kỷ thì bắt
đầu chuyển đổi dân chủ thành công. Việt Nam đổi mới từ 1986, nhưng trên thực tế nó chỉ
bắt đầu chủ động hiện đại hóa từ đầu những năm 1990. Hãy cứ tính từ 1991 thì đến nay
2024 vẫn chưa có chuyển đổi dân chủ nhưng độ dài của khoảng thời gian này đã là 33
năm!
4.2 Sức mạnh thể chế14
Trong thời kỳ đổi mới ĐCSVN đã tăng cường sức mạnh thể chế của mình qua công tác tổ
chức đảng, củng cố sự lãnh đạo tập thể, cải cách tổ chức chính phủ, quốc hội khiến hoạt
động của quốc hội có vẻ cởi mở hơn.
Chế độ cũng đã có phản ứng nhanh nhạy hơn với các tín hiệu từ dân chúng. Chỉ nêu vài
thí dụ: 1988 có đến 80% trong số 400 bí thư quận huyện bị thay thế; hay sau sự cố Thái
Bình 1997 với 43 ngàn nông dân tham gia [6.tr. 10], thì ĐCSVN đã thanh lọc hơn 1.000
quan chức [3, Chương 9]; hoặc ngay lập tức sau cuộc biểu tình của khoảng 90 ngàn công
nhân biểu tình phản đối một điều khoản của Luật Bảo hiểm xã hội [6, p.10] thì Quốc hội
và Chính phủ đã có phản ứng; hoặc các cuộc biểu tính chống dự luật đặc khu kinh tế và
luật An ninh Mạng kéo dài chín ngày liền từ 9 đến 17 tháng 6-2018 ở nhiều nơi với hàng
ngàn người tham gia ở mỗi nơi khiến quốc hội phải dừng thông qua luật này [6, tr. 11-12]
Theo Slater và Wong “các định chế cai trị của Việt Nam được cho là đã vượt của Trung
Quốc” và “Việt Nam như thế có một mảng các sức mạnh thể chế cả cho quản lý các xung
đột elite và cho việc duy trì sự kết nối quần chúng mà hầu hết các chế độ độc đoán hết
sức thiếu, thậm chí kể cả ĐCSTQ ở Trung Quốc. Chắc chắn, chẳng cái nào trong các định
chế này có thể thay thế các cuộc bầu cử đa đảng đều đặn trong việc đo chính xác sự ủng
hộ dân chúng, giải mã các đòi hỏi công chúng, và tạo ra sự tự tin chiến thắng”
. Họ cũng
cho rằng “ĐCSVN có tiềm năng ở trong một vị trí mạnh để thừa nhận các cải cách dân chủ
hơn ĐCSTQ, và để kỳ vọng một sự chuyển đổi ít gập gềnh hơn.
” [3, chương 9]. Các tác giả
cũng cho rằng ở Việt Nam tín hiệu bầu cử không rõ ràng (một điều dễ hiểu vì làm gì có các
cuộc bầu cử dù độc đoán như ở Hàn Quốc, Đài Loan hay Indonesia), tín hiệu lôi thôi (về
sự phản đối của dân chúng) không mạnh khiến các nhà lãnh đạo không biết mình đã qua
đỉnh điểm sức mạnh (điểm B trên Hình 1) hay vẫn còn lạc quan nghĩ mình vẫn ở bên đanh
lên của đường cong sức mạnh thể chế, tức là vẫn ở bên trái điểm đó, nên chần chừ dân
chủ hóa (nhưng chúng tôi cho rằng tín hiệu này cũng không quá yếu); tuy nhiên họ cho
rằng các tín hiệu địa-chính trị là quan trọng và thuận lợi cho ĐCSVN để chuyển đổi dân chủ
từ sức mạnh.
Như phát triển ở trên ĐCSVN vẫn ở trong cửa sổ cơ hội để chuyển đổi dân chủ từ sức
mạnh nhưng cửa sổ cơ hội đó nhưng các tác giả này cảnh báo nếu ĐCSVN “đợi quá lâu và
lãng phí cửa sổ cơ hội” như “Malaysia, Cambodia đã bỏ lỡ” ([3] tr.9), thì lựa chọn Thượng
sách thành công không còn nữa (xem Hình 1).
“Dân chủ qua sức mạnh luôn luôn là một sự lựa chọn. Cụ thể hơn, nó luôn là một
lựa chọn chiến lược được đưa ra bởi các nhà lãnh đạo độc đoán đương nhiệm.
” [3,
tr. 13]. Vậy lựa chọn của các lãnh đạo ĐCSVN thế nào?
4.3 Có chủ động chuyển đổi dân chủ từ sức mạnh hay không?
Như phân tích ở trên cho thấy rất rõ ràng, sức mạnh chế độ đương nhiệm của Việt Nam
đã vượt quá đỉnh điểm của nó (điểm B trên Hình 1) và đang ở trong cửa sổ cơ hội để
chuyển đổi dân chủ từ sức mạnh. ĐCSVN đứng trước hai lựa chọn:15
4.3.1 Chủ động chuyển đổi dân chủ từ sức mạnh. Tức là ĐCSVN chủ động chuyển đổi dân
chủ để giữ quyền lực của mình, để có thể trở thành một đảng dân chủ mạnh (sau khi có
thể lấy lại tên Đảng Lao động Việt Nam) chứ không phải là đảng độc đoán trong một chế
độ dân chủ (như bài học của QDĐ của Đài Loan, hay nhất là của Golkar cho thấy); để đảm
bảo ổn định chính trị liên tục; để tiếp tục phát triển kinh tế đưa Việt Nam thoát khỏi bẫy
thu nhập trung bình, có nền kinh tế thực sự hiện đại và đó là cách hay nhất để bước vào
kỳ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Kịch bản này cũng rất phù hợp với ước nguyện
của các bậc sáng lập ra Việt Nam Dân chủ Cộng hòa [6]
4.3.2 Tiếp tục chính sách đàn áp và không chuyển đổi dân chủ. Như Hình 1 cho thấy lúc đó
Việt Nam sẽ sớm tuột khỏi cửa sổ cơ hôi và sẽ đối mặt với trung sách hay hạ sách xấu hơn
nhiều [6].
Tôi hy vọng bài viết này sẽ góp phần vào cuộc thảo luận cởi mở, công khai cho sự xây dựng
và phát triển đất nước.
Tài liệu tham khảo
[1]. Tuổi trẻ 13-8-2024
[2] Báo điện tử Chính phủ 21-9-2024
[3] D. Slater and J. Wong, From Development to Democracy, Princeton University Press,
2022
[4] Maddison Project
[5] Christian Welzel, Tự do đang lên, 2013
[6] Nguyễn Quang A, Dân chủ hóa và Xã hội Dân sự ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ 21. Tạp chí
Dân Trí, 2024
[…] Kỷ nguyên mới phải là kỷ nguyên dân chủ cho Dân tộc Việt Nam vươn mình (Phần… […]
I very delighted to find this internet site on bing, just what I was searching for as well saved to fav