Cù Tuấn
– Cù Tuấn dịch bài Washington Post.
Nga đang trong vòng xoáy diệt vong về nhân khẩu. Về lâu dài, đó là tin xấu cho Nga. Nhưng trong ngắn hạn, đó là tin xấu cho các nước láng giềng của Nga, bởi vì Vladimir Putin có thể đang tìm kiếm giải pháp quân sự cho vấn đề này.
Hầu như mỗi năm kể từ khi chế độ cộng sản kết thúc năm 1991, hầu như năm nào số người chết cũng nhiều hơn số người sinh ra. Dân số Nga đạt đỉnh vào năm 1993 với 148,6 triệu người. Vào đầu năm 2022, con số này ước tính chỉ còn 145,6 triệu. Đó là mức giảm chỉ 2 phần trăm, nhưng để so sánh, dân số nước Mỹ đã tăng 33 phần trăm từ năm 1990 đến năm 2020. Ngân hàng Thế giới tính toán rằng tuổi thọ trung bình của người Nga khi sinh chỉ là 71 tuổi so với 77 tuổi ở Mỹ. Sự chênh lệch thậm chí còn lớn hơn ở nam giới: Ở Mỹ là 75 và ở Nga là 66. Con số này thấp hơn tuổi thọ trung bình nam giới ở Bắc Triều Tiên, Syria hoặc Bangladesh. Nga có nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới nhưng xếp thứ 96 về tuổi thọ.
Nicholas Eberstadt, một thành viên tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, đã giải thích sự khác biệt chết người này trong một báo cáo thú vị vào năm ngoái. Vấn đề chính là tỷ lệ sinh của Nga chỉ là 1,5 con/phụ nữ – thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế (2 con/phụ nữ).
Tỷ lệ đó không đặc biệt thấp so với các nước công nghiệp hóa khác. Nhưng Nga nổi bật với tỷ lệ tử vong cao bất thường, đặc biệt là ở nam giới, do các bệnh tim mạch (đau tim, đột quỵ, v.v.) và chấn thương (giết người, tự tử, tai nạn). Với mức thu nhập và trình độ học vấn của đất nước này, tỷ lệ tử vong ở Nga do cả hai nguyên nhân cao hơn nhiều lần so với dự kiến. Điều này có thể được giải thích là do hệ thống chăm sóc sức khỏe tồi tệ, tình trạng ô nhiễm môi trường, mức độ nghiện rượu và ma túy cao của Nga – đến lượt nó lại là một dấu hiệu của sự tuyệt vọng.
Tỷ lệ tử vong vốn đã cao của Nga gần đây đã tăng đột biến. Trong đại dịch Covid-19, giai đoạn 2020-2023, Nga có 1,2 triệu đến 1,6 triệu ca tử vong vượt mức, theo Economist. Nếu điều này là chính xác, điều đó có nghĩa là Nga có nhiều ca tử vong do Covid hơn Mỹ, dù Mỹ có dân số đông hơn gấp đôi Nga.
Sau đó, trong năm qua, Nga đã phải gánh chịu 60.000 đến 70.000 thương vong trong chiến đấu ở Ukraine – nhiều hơn tất cả các cuộc chiến khác kể từ năm 1945 cộng lại, mà vẫn chưa có hồi kết. Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế báo cáo: “Tỷ lệ trung bình binh sĩ Nga thiệt mạng mỗi tháng ít nhất gấp 25 lần số người thiệt mạng hàng tháng ở Chechnya và 35 lần số người thiệt mạng ở Afghanistan”. Và kể từ khi bắt đầu chiến tranh, 500.000 đến 1 triệu người Nga – chủ yếu là những người trẻ tuổi và có học thức – đã rời khỏi đất nước này. Ở Matxcơva, có thể thấy rõ sự thiếu hụt nam giới.
Sự sụt giảm dân số của Nga dự kiến sẽ tiếp tục — sẽ giảm xuống còn 135 triệu người vào năm 2050 và 126 triệu người vào năm 2100. Hiện Nga là quốc gia đông dân thứ 9 trên thế giới, và được dự đoán sẽ tụt xuống vị trí thứ 22 vào cuối thế kỷ này. Nhân khẩu học, ở một mức độ nào đó, là định mệnh. Những ngày tàn của Nga với tư cách là một cường quốc đang được đếm ngược.
Putin nhận thức sâu sắc vấn đề này và nói về nó mọi lúc mọi nơi. Vào tháng 9 năm 2021, ông than thở rằng nước Nga giờ đây sẽ có dân số 500 triệu người nếu không phải vì sự suy sụp của đế chế Nga sau cuộc cách mạng năm 1917 và sự tan rã của Liên Xô năm 1991, mà ông gọi là “thảm họa địa chính trị lớn nhất của thế kỷ.”
Putin đã cố gắng vô ích bằng mọi cách thông thường để đảo ngược xu hướng này, từ việc cung cấp các ưu đãi tài chính để công dân sinh thêm con đến việc cố gắng thu hút người nhập cư đến từ Trung Á. Cuộc xâm lược Ukraine của ông ta có thể được coi là một nước cờ tuyệt vọng nhằm gia tăng dân số Nga bằng phương pháp bạo lực.
Nga đã chiếm đóng các vùng lãnh thổ Ukraine từng là nơi sinh sống của 8 triệu người — nhiều người trong số họ đã chết, đã chạy trốn hoặc bị di chuyển về nước Nga. Việc quân Nga đã bắt cóc ít nhất 11.000 trẻ em Ukraine cho thấy ý đồ đặc biệt nham hiểm trong bối cảnh Nga đang thiếu hụt trẻ em.
Stephen Sestanovich, cựu đại sứ lưu động của Mỹ tại các nước cộng hòa thuộc Liên Xô, hiện là đồng nghiệp của tôi tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói với tôi rằng Putin được thúc đẩy bởi một “cơn sốt về sự suy tàn”. Ông nói, tình trạng giảm dân số ở Nga “nuôi dưỡng cảm giác tận thế của Putin về những trách nhiệm to lớn của chính ông ấy. Nếu bạn lo lắng về dân số ngày càng giảm, có thể việc chiếm một quốc gia bên cạnh với 40 triệu người sẽ giải quyết vấn đề của bạn?”
Tất nhiên, khi cố gắng giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân lực của Nga, Putin chỉ làm trầm trọng thêm vấn đề. Nhưng đáng tiếc là không có bằng chứng nào cho thấy Nga sắp hết bia đỡ đạn để gửi tới Ukraine. Ước tính có khoảng 7,2 triệu nam giới Nga trong độ tuổi từ 18 đến 26. Putin đã có thể huy động thêm 300.000 binh sĩ vào năm ngoái mà không gặp nhiều khó khăn và một lệnh tổng động viên khác có thể đang được tiến hành. Putin có thể gặp khó khăn hơn trong việc giữ lời hứa sẽ mở rộng quân đội từ 1,1 triệu binh sĩ lên 1,5 triệu vào năm 2026, nhưng để tiếp tục gây ra đau khổ lớn cho người dân Ukraine, ông ta sẽ không cần thêm tận 400.000 quân.
Trong ngắn hạn, việc mất quá nhiều người Nga do di cư đã có thể giúp Putin củng cố quyền kiểm soát của mình. Alina Polyakova, chủ tịch Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu, cho biết: “Những người có vấn đề đã ra đi và những người còn lại là những người mà chế độ cần đến, để duy trì chính nó và duy trì cuộc chiến.”
Vì vậy, có rất ít hy vọng rằng những khó khăn về nhân khẩu học của Nga sẽ làm giảm bớt mối đe dọa mà nước này gây ra. Nhiều khả năng là nhận thức của Putin về “vòng xoáy diệt vong về nhân khẩu” sẽ khiến ông ta trở nên tuyệt vọng hơn và nguy hiểm hơn.
