Phúc Lai Thạc sĩ Luật Quốc tế, Nhà nghiên cứu độc lập, sống tại Hà Nội
Nếu ông Putin không cẩn thận và tỉnh táo sẽ lại sa vào một thế “cờ bí” mới mà chưa dễ có lời giải.
Có thể nói, việc tổng thống Nga V.Putin “tạm hủy” cuộc viếng thăm tới Pháp (dự kiến từ ngày 19/10), là hệ quả tất yếu trong chuỗi các sự kiện liên quan mật thiết.
Đối với ông Putin, ván cờ vẫn tiếp tục khi quan hệ của Nga với Phương Tây liên quan đến Ukraine vẫn chưa được cải thiện bao nhiêu. Thậm chí, tình hình còn có chiều xấu đi sau khi Nhóm các công tố viên quốc tế hôm 28/09/2016 công bố báo cáo nói tên lửa phòng không Buk bắn hạ phi cơ MH17 hồi năm 2014 “được chuyển từ Nga sang lãnh thổ Ukraine.”
Nhưng ngay từ trước thời điểm này, nhờ sự hỗ trợ hiệu quả của không quân Nga, lực lượng Chính phủ Syria đã chiến đấu có kết quả ở khu vực thành phố Aleppo. Lệnh ngừng bắn của Nga và Mỹ đề xuất bị xé toạc từ khi chính quyền Damascus tổ chức chiến dịch quân sự nhằm giành lại thành phố này từ phe phiến loạn.
Tại Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc, hai nước Nga và Pháp cùng cố gắng tìm kiếm giải pháp ngừng bắn tại Aleppo. Hoàn toàn dễ hiểu khi Nga phủ quyết Nghị quyết của Pháp, khi mà lực lượng Chính phủ Syria với sự hậu thuẫn của Nga đang giành được thắng lợi. Nga sẽ không thể chấp nhận một nghị quyết mà theo đó các máy bay của nước này sẽ bị cấm bay trên bầu trời Aleppo.
Và chắc chắn, nghị quyết của Nga sẽ cố gắng có được nhiều lợi thế nhất cho “phe mình.” Đáng chú ý nhất là hai nghị quyết đưa ra, thì của Nga không đạt được số phiếu thuận cần thiết là 9 phiếu, còn của Pháp thì Nga buộc phải sử dụng quyền phủ quyết của mình.
Khi đang có lợi thế, chẳng đời nào người ta lại từ bỏ nó. Chấp nhận nghị quyết của Pháp cấm luôn cả những chuyến bay quân sự trên bầu trời Aleppo, quân Chính phủ Syria không còn sự yểm hộ mạnh mẽ sẽ nhiều khả năng bị đẩy lùi trở lại vạch xuất phát. Chính vì thế Nga thảo một nghị quyết chỉ ngừng bắn, mà không đề cập đến vấn đề cấm bay.
Điều đó đồng nghĩa với việc, lệnh ngừng bắn chỉ có hiệu lực với quân trên mặt đất, còn những cuộc tấn công từ trên không thì không bị cấm. Trong khi lực lượng đối lập không có không quân, còn Phương Tây có không quân thì không được ra mặt tấn công vào quân đội Chính phủ Syria; Nga đương nhiên có lợi thế khi thông báo những hoạt động quân sự của mình là “chống khủng bố.”
Có lẽ, thế mạnh của Putin ở Syria là không thể bàn cãi, ông có thể làm được những điều mà Phương Tây không thể làm, và chỉ có thể (công khai) làm điều mà Nga cũng đang làm. Phương Tây không thể trực tiếp tấn công quân của Bashar al-Assad, nhưng vẫn phải tiếp tục những nhiệm vụ không kích IS.
Lý luận của Nga có hai vế: một, là cuộc chiến chống khủ bố cần sự có mặt của họ. Vế thứ hai là họ ủng hộ Chính phủ của Bashar al-Assad và coi đó là một điều kiện của chấm dứt nội chiến.
Có mâu thuẫn sâu sắc giữa cách nhìn nhận đâu và như thế nào là chống khủng bố ở Syria. Cái nhìn của Nga sẽ dễ hiểu hơn, khi ủng hộ Chính phủ al-Assad và đồng thời là chống khủng bố luôn. Từ cái nhìn này, các lực lượng đối lập và IS không khác gì nhau. Còn cái nhìn của Phương Tây cần phải rạch ròi được, đâu là lực lượng của các nhóm đối lập Chính phủ al-Assad (ly khai, hay với tư cách là một bên nổi dậy, bên khởi nghĩa trong Luật quốc tế) và đâu là lực lượng của IS.
Đó là thế mạnh của ông Putin khi can thiệp vào tình hình Syria, xuất phát từ cách dễ tiếp cận lý lẽ, nay đã thành những thế mạnh thể hiện thực tế trên chiến trường.
Trước những thế cờ
Thay vì chờ đón người đồng cấp sang thăm như một cơ hội hóa giải bất đồng, tổng thống Pháp Hollande lại cáo buộc tổng thống Putin phải chịu trách nhiệm về những hành động có tính chất tội phạm, liên quan đến những thường dân thiệt mạng trong các cuộc không kích ở Aleppo. Trong hoàn cảnh đó, ông Putin vẫn đi thăm Pháp mới là lạ.
Gần như đồng thời với những sự kiện này, Nga đã tỏ ý sẵn sàng tham gia quyết định “đóng băng sản lượng dầu mỏ” của OPEC. Đánh cờ thì đánh cờ, vẫn phải quan tâm đến túi tiền.
Tuy nhiên câu chuyện dầu mỏ không chỉ là giá, mà còn là thị phần: hiện nay đã có quá nhiều lựa chọn cho khách hàng trên “chợ” dầu mỏ, mà Nga không còn giữ được thế mạnh. Giá dầu có tăng thì với lượng người bán nhiều hơn, dầu Nga (vốn yếu thế cả về chất lượng lẫn công nghệ khai thác) sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt.
Ông Putin dù không đi thăm Pháp nữa, nhưng chỉ là “tạm hoãn” chứ không hẳn là hủy chuyến thăm. Pháp dù sao cũng luôn luôn là “mắt xích yếu”, thường là cánh cửa cho sự giao lưu qua lại giữa Nga với Phương Tây. Nếu nhìn vào những tuyên bố, những quyết định tức thời, chúng ta sẽ đánh giá: từ năm 2014 đến nay, bây giờ là thời kỳ quan hệ giữa Nga với Phương Tây xấu nhất (kể từ năm 1991,) quan hệ Nga – Pháp xấu đi lần này có thể là một giọt nước tràn ly làm quan hệ Nga – Phương Tây xấu hẳn, đổ vỡ hẳn.
Điều đó có thể xảy ra nếu như ông Putin tiếp tục có những nước cờ mạnh bạo hơn nữa trên cả hai bàn cờ, Ukraine và Syria. Trong trường hợp đó, nước Nga có thể bị tiếp tục xiết chặt bằng những gia hạn thêm các lệnh trừng phạt, thậm chí thêm những lệnh trừng phạt mới; trong khi chưa có dấu hiệu khả quan nào về nguồn tiền truyền thống dầu – khí.
Khi đó, nước Nga của Putin sẽ rơi vào khó khăn hơn nữa, hoặc ít ra tình trạng trì trệ, đình đốn của nền kinh tế cũng sẽ kéo dài thêm. Đó là chưa kể đến “đòn MH17”, ví dụ như một vụ kiện, mà Phương Tây đang thăm dò, có thể đánh ra bất cứ lúc nào.
Có thế mạnh ở bàn cờ Syria, chưa ngã ngũ ở bàn cờ Ukraine nhưng lại rất mấp mé trước một thế chiếu bí trên một bàn cờ tổng thể lớn hơn, nếu ông Putin không cẩn thận và tỉnh táo sẽ lại sa vào một thế “cờ bí” mới mà chưa dễ có lời giải.
