Khó khăn lớn của các tổ chức chính trị đối lập ở Việt Nam hiện nay là họ vừa phải theo đuổi và thực hiện các giá trị dân chủ-tự do, vừa phải đương đầu với một đảng độc tài vận hành theo nguyên tắc “tập trung dân chủ” khét tiếng cứng rắn, tàn ác.
Nguyên tắc ấy vốn là một phát kiến (năm 1917) của Lenin về tổ chức đảng, theo đó, trong đảng phải bảo đảm hai điều: 1. Tự do trao đổi, thảo luận; nhưng 2. Hành động phải tuyệt đối thống nhất, đoàn kết. Trong Điều lệ của đảng Cộng sản Việt Nam, nguyên tắc “tập trung dân chủ” được diễn giải thành:
“… Tổ chức đảng và đảng viên phải chấp hành nghị quyết của Ðảng. Thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, cá nhân phục tùng tổ chức, các tổ chức trong toàn Ðảng phục tùng Ðại hội đại biểu toàn quốc và Ban Chấp hành Trung ương…”.
“… Ðảng viên có ý kiến thuộc về thiểu số được quyền bảo lưu và báo cáo lên cấp ủy cấp trên cho đến Ðại hội đại biểu toàn quốc, song phải chấp hành nghiêm chỉnh nghị quyết, không được truyền bá ý kiến trái với nghị quyết của Ðảng…”.
Nguyên tắc ấy góp phần giải thích vì sao người cộng sản sợ đảng và kỷ luật đảng đến thế, và họ phải cố mà đoàn kết, ít nhất là ở bề ngoài.
Trên thực tế, sinh hoạt nội bộ đảng cũng chẳng có vế đầu của nguyên tắc, là “tự do trao đổi, thảo luận” đâu, chỉ có vế sau thôi, tức là “hành động phải tuyệt đối thống nhất, đoàn kết”.
Thời bình, đảng viên vi phạm điều lệ đảng thì có thể bị cắt hết bổng lộc, tống ra khỏi đảng cho về làm quần chúng; nói theo ngôn ngữ ngày xưa là bị “cách mọi chức tước, giáng xuống làm thứ dân”.
Thời chiến, hoặc đang giai đoạn đấu đá căng thẳng để tranh giành quyền lực với các tổ chức chính trị khác, mà đảng viên phát biểu trái với ý chí chung của đảng thì bị các đồng chí của mình “thay mặt cách mạng” xử tử luôn ấy chứ.
Nhưng cái nguyên tắc “tập trung dân chủ” ấy, cộng với bạo lực, dối trá và ngụy biện, lại làm nên sức mạnh của đảng Cộng sản. Và vấn đề của các tổ chức chính trị hiện nay là vừa phải đoàn kết và đủ mạnh để không bị đảng Cộng sản tiêu diệt và thu hút quần chúng, lại vừa phải tôn trọng đa nguyên, vận hành theo đường lối dân chủ-tự do, phi bạo lực…
