(Nguyễn Lân Thắng)
Cách đây vài tháng có một lần tôi được mời đến một bữa tiệc. Chủ nhân của bữa tiệc là một đại cao thủ trong làng phượt, với những chiến tích huy hoàng trong quá trình xê dịch khắp các nẻo đường heo hút từ hàng chục năm qua. Là một người ham rong ruổi, khám phá các vùng đất mới từ xưa, khỏi phải nói là niềm vinh dự và hân hoan của tôi lớn đến nhường nào khi được trân trọng mời đến bữa tiệc rất riêng tư này.
Thế nhưng rồi có một chuyện rất trái ngang mà khi ngồi xuống mâm rượu tôi mới ngã ngửa người phát hiện ra. Đó là việc ngoài rượu ngon và bia lạnh thì món nhậu toàn thịt chó. Lẽ dĩ nhiên là tôi không thể ngồi đó cả buổi uống rượu với mấy cọng lá mơ hay củ xả, củ riềng được. Tôi cũng không thể sỗ sàng đòi hỏi gia chủ nấu cho mình riêng món khác, vì tất cả cỗ bàn thịnh soạn đã bầy hết lên mâm trước mặt rồi. Thế là bằng tất cả sự nhẫn nhịn cùng lòng tôn trọng anh ấy, tôi đã ngồi chén hết các món thịt chó, một món ăn mà rất lâu rồi tôi không còn ăn nữa.
Với nhiều bạn trẻ tuổi đôi mươi bây giờ thì việc ăn thịt chó là một chuyện hết sức kinh dị. Thậm chí tôi biết có nhiều bạn còn coi chuyện này tội lỗi chả kém gì ăn thịt người. Nhưng chỉ vài chục năm trở về trước thì việc ăn thịt chó là chuyện hết sức bình thường trong xã hội Việt Nam.
Tôi nhắc đến câu chuyện này không có ý đồ gì để tranh cãi đúng sai trong việc ăn thịt chó. Tất cả chỉ là để minh hoạ về một hiện tượng mà không mấy người để ý. Ấy là việc có nhiều giá trị tưởng như bất biến trong xã hội đang thay đổi, với một tốc độ ngày càng nhanh.
Không chỉ là việc ăn thịt chó, có những giá trị, những quan niệm ngày nay đã thay đổi nhanh chóng. Sự thay đổi trong tâm trí đó dẫn đến sự thay đổi trong hành vi, trong cách mà ta sống trên cuộc đời này. Thiếu đi sự nhận thức về tốc độ thay đổi, chúng ta có thể bị sốc, bị trầm cảm, bị gạt ra khỏi dòng chảy của xã hội. Đó chính là điều tôi muốn bàn tới, muốn đào sâu, để nhận thức và sẵn sàng đương đầu với tương lai.
Muốn bàn tới tương lai, phải nhìn lại lịch sử. Lịch sử loài người bắt đầu từ khoảng cách đây hơn 6 triệu năm, khi một loài linh trưởng bắt đầu có những đột biến sinh học trong cấu trúc não. Trải qua hàng triệu năm, con người thời tối cổ biến đổi rất chậm chạp. Họ tập đứng thẳng, vỏ não từ từ phát triển, học cách dùng lửa, tập làm công cụ săn bắn hái lượm, tập nuôi trồng tập trung.
Cách đây khoảng 32 ngàn năm những bức vẽ trên vách hang động mới lần đầu tiên xuất hiện. Đó là dấu mốc quan trọng của sự phát triển, với những bằng chứng đầu tiên về khả năng tinh thần của con người. Trong 32 ngàn năm đó, nếu cho trung bình tuổi thọ con người khoảng 60 năm thì lịch sử nhân loại cả thảy có khoảng hơn 500 cuộc đời, với khoảng 350 cuộc đời vẫn là sống trong hang động. Khi chữ viết ra đời cách đây 3.200 năm TCN thì có khoảng 80 cuộc đời gần đây thông tin về thế hệ trước mới được truyền đến thế hệ sau.
Sự biến đổi chậm chạp của loài người tiếp tục kéo dài qua thời kỳ trung cổ thì bắt đầu nhanh hơn một chút. Có khoảng 11 cuộc đời bắt đầu được thụ hưởng cuộc sống văn minh hơn, với sự phát triển của tôn giáo, nghệ thuật và khoa học trong thời kỳ phục hưng.
Con người làm ra một dạng máy hơi nước đầu tiên từ khoảng thế kỷ đầu tiên sau công nguyên. Nhưng phải đến khi James Watt (1736 – 1819) là nhà phát minh và là một kỹ sư người Scotland đã có những cải tiến cho máy hơi nước thì nhờ đó mới làm nên nền tảng cho cuộc Cách mạng công nghiệp.
Có khoảng 4 cuộc đời bắt đầu tận hưởng sức mạnh của cơ giới hoá.
Có khoảng 3 cuộc đời chứng kiến tốc độ của dây chuyền sản xuất công nghiệp.
Có khoảng 2 cuộc đời bắt đầu biết đến bóng đèn điện, động cơ điện, radio, vô tuyến truyền hình, du hành không gian…
Và bây giờ, trong thời điểm này, thế hệ chúng ta đang sống đây được chứng kiến những thay đổi mau lẹ của xã hội loài người hàng ngày. Những thành quả của công nghệ điện toán, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, điện thoại di động, mạng xã hội… đã kết hợp với nhau, bổ sung cho nhau, tạo ra cú đột phá rất lớn, không chỉ làm thay đổi vẻ mặt bên ngoài của hành tinh, mà còn làm nhận thức, quan điểm, tình cảm của mỗi người có thể biến đổi chỉ sau vài năm ngắn ngủi. Thế hệ hiện tại không chỉ khác biệt với thế hệ tiền bối, mà còn rất khác biệt với chính họ sau một vài năm, ngay trong một đời người.
Trong bối cảnh đó, có những người bắt nhịp rất tốt. Nhưng có nhiều người bối rối, không thể chịu được sự thay đổi chóng mặt của cuộc sống. Họ, hoặc là mặc cảm, thu mình lại, hoặc là điên cuồng chiến đấu để cố giữ lại những giá trị đã cũ. Những giá trị này không phải chỉ là món ăn, cách mặc, cách chơi… mà còn là những quan niệm về chế độ xã hội, về nhà nước, về lãnh tụ, về cách mạng. Đó chính là nguyên nhân dẫn đến sự xung đột về mặt tư tưởng, dẫn đến sự đấu tranh gay gắt trong việc lựa chọn mô hình nhà nước, mô hình xã hội như thế nào… trên phạm vi toàn thế giới.
Tại sao ngay ở Âu Mỹ mới đây có rất nhiều các bức tượng nhân vật lịch sử, có liên quan đến việc chiếm hữu nô lệ bị bôi sơn, bị đập bỏ, bị ném xuống sông trong thời kỳ chống kỳ thị chủng tộc đang dâng cao này? Và còn rất nhiều giá trị xã hội khác đang thay đổi nhanh chóng.
Việt Nam liệu có bài học nào trong những sự kiện này không? Đã có lúc cả xã hội ăn thịt chó, rồi nhiều người chuyển sang phản đối thịt chó. Ắt hẳn, sẽ có lúc cả xã hội từng tôn thờ tượng đài nào đó, rồi lại muốn đập bỏ hết nó đi. Quá trình nhận thức này sẽ diễn ra rất nhanh, ngay trong một đời người, dù chưa ai biết đích xác nó sẽ nổ ra cụ thể vào lúc nào. Quá trình này còn bị đẩy nhanh hơn nữa bởi vì những vụ án oan như Hồ Duy Hải ở Long An, như vụ giết ông Lê Đình Kình ở Đồng Tâm, như vụ ông Lương Hữu Phước nhảy lầu sau khi toà tuyên án ở Bình Phước…
Cách đây 10 năm Trần Huỳnh Duy Thức đi tù chỉ vì viết blog bàn về mô hình nhà nước. Bây giờ cả xã hội công khai phê phán về việc kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mà ông Nguyễn Phú Trọng tuyên bố. Sẽ có lúc, họ không chỉ phê phán nữa, mà sẽ làm gì đó để khỏi phải nghe những điều nhảm nhí ấy nhồi vào tai hàng ngày.
Ngày ấy gần lắm rồi, các đồng chí ạ. Chấp nhận thay đổi để tồn tại trong hoà bình, hay là kiên định lập trường để rồi bị lịch sử nghiền nát trong bạo lực tàn khốc? Sắp hết giờ được lựa chọn rồi, các đồng chí lãnh đạo ơi!
Rất muốn yêu, và thương các đồng chí!
(Nguyễn Lân Thắng)
