Trong cuộc họp báo kết thúc chuyến thăm cấp Nhà nước ở Vương Quốc Anh, tổng thống Mỹ Donald Trump đã bày tỏ mong muốn lấy lại căn cứ không quân Bagram ở Afghanistan, bị bỏ hoang từ sau đợt rút quân hỗn loạn năm 2021. Theo giới quan sát, sự việc mang hai ý nghĩa : Mỹ không chấp nhận mất ảnh hưởng trong khu vực và Washington đang chuẩn bị cho một cuộc cạnh tranh chiến lược lâu dài với Bắc Kinh và Matxcơva.
Minh Anh RFI
Bagram có tầm quan trọng như thế nào ?
Căn cứ Không quân Bagram được xây dựng trong những năm 1950 với sự hỗ trợ của Liên Xô, ban đầu là sân bay chính của Không quân Afghanistan. Với một vị trí chiến lược, nằm cách thủ đô Kabul khoảng 64 km về phía bắc, căn cứ không quân này từng là trụ sở trung tâm chỉ huy của quân đội Liên Xô trong suốt 20 năm chiếm đóng Afghanistan (1979 – 1989). Từ căn cứ này, không quân Liên Xô triển khai các chiến dịch chống Mujahideen (lực lượng du kích), và do vậy, nơi đây trở thành mục tiêu bị tấn công thường xuyên của các lực lượng phiến quân.
Với cuộc chiến xâm lược của Hoa Kỳ sau sự kiện 11/09/2001, Bagram được tái thiết thành căn cứ quân sự lớn nhất của Mỹ bên ngoài lãnh thổ. Hoa Kỳ đã biến cơ sở này thành một khu phức hợp rộng lớn, được trang bị cho các hoạt động trên không và trên bộ kéo dài. Với hai đường băng dài hơn 3,6 km, căn cứ Bagram có thể tiếp nhận các phương tiện quân sự hiện đại của Mỹ từ tiêm kích F-16, trực thăng UH-60 Black Hawk và CH-47 Chinook, cho đến các loại máy bay vận tải C-130 Hercules và C-17 Globemaster III, cũng như khả năng triển khai máy bay không người lái rộng khắp.
Đây còn là một trung tâm hậu cần lớn của quân đội Mỹ. Trong vòng hai thập niên (2001 – 2021), Bagram là nơi trú đóng của khoảng hơn 10 ngàn binh sĩ, nhà thầu và nhân viên hỗ trợ, với đầy đủ các cơ sở vật chất bao gồm bệnh viện, nhà ở, trung tâm giải trí (bể bơi, nhà hàng, rạp chiếu bóng…). Trong khoảng thời gian này, Bagram hoạt động như một trung tâm hoạt động quân sự Mỹ, cho phép tiến hành các cuộc không kích, trinh sát, thu thập thông tin tình báo và triển khai quân nhanh chóng trên khắp Afghanistan.
Trung Quốc, đích ngắm thực sự của Mỹ ?
Theo trang mạng Đài Châu Âu Tự Do (RFE), lập luận của Donald Trump rằng căn cứ Bagram có tầm quan trọng trong khu vực là do vị trí gần Trung Quốc không phải là mới. Trong chiến dịch tranh cử, tổng thống Mỹ đã tuyên bố rằng Bagram nằm dưới sự kiểm soát của quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Hoa (PLA).
Trong cuộc họp nội các đầu tiên của nhiệm kỳ II, ông cũng đã nhắc lại rằng, trong kế hoạch rút quân khỏi Afghanistan mà Washington đạt được thỏa thuận với Taliban vào cuối nhiệm kỳ I, Hoa Kỳ « sẽ giữ lại Bagram, không phải vì Afghanistan, mà vì Trung Quốc, do cơ sở này chỉ cách nơi Trung Quốc sản xuất tên lửa hạt nhân đúng một giờ lái xe ».
Đây chính là điểm mà ông Trump chỉ trích mạnh mẽ chính quyền Biden về cuộc rút quân hỗn loạn 2021, đánh mất căn cứ Bagram. Vào thời điểm đó ông Trump còn tuyên bố rằng Bagram « đang nằm dưới sự kiểm soát của Trung Quốc », điều mà Taliban đã phủ nhận và khẳng định rằng Trung Quốc không có bất kỳ dấu ấn quân sự nào tại Bagram.
Tuy nhiên, những bình luận của Trump về cơ sở hạt nhân Trung Quốc dường như muốn ám chỉ đến bãi thử hạt nhân Lop Nur, vùng Tân Cương, cách biên giới Afghanistan đến 2.000 km. Đây là nơi Bắc Kinh thử nghiệm bom hạt nhân đầu tiên cách nay 60 năm, và các hình ảnh vệ tinh dường như cho thấy cơ sở này đang được mở rộng kể từ năm 2017.
Mối lo ngại này càng gia tăng khi Cơ quan Tình báo Mỹ, trong báo cáo được công bố tháng 8/2024, gióng chuông báo động trong năm 2024, Bắc Kinh đã thực hiện « chương trình hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân đầy tham vọng », nâng số đầu đạn hạt nhân lên thành 600, với nhịp tăng là 20%/năm.
Mất Bagram, Hoa Kỳ như bị « mù mắt », không thể theo dõi các hoạt động của đối thủ lớn châu Á. Theo ông, Oz Hassan, chuyên gia về Afghanistan và Trung Á đại học Warwick, trả lời France 24 nhận định, « điều đó cho thấy một sự thiếu hụt thực sự về tình báo. Hoa Kỳ bù đắp một phần lỗ hổng đó qua việc nhờ Châu Âu, vẫn còn duy trì sự hiện hữu tại chỗ ».
Đương nhiên, Hoa Kỳ cũng có thể trông cậy vào mạng lưới vệ tinh để quan sát các cơ sở hạt nhân Trung Quốc, nhưng vẫn theo giải thích của Oz Hassan, căn cứ Bagram « còn có một sức mạnh răn đe, bởi vì đó sẽ là cách để Mỹ nói với Trung Quốc rằng quân đội Mỹ ở không xa và có thể được triển khai nhanh chóng nếu cần thiết ».
Phải chăng Iran cũng trong tầm ngắm ?
Nhìn từ Teheran, nếu Mỹ thu hồi được quyền kiểm soát Bagram thì đây sẽ là một mối đe dọa. Tọa lạc ở miền bắc Afghanistan, gần biên giới Iran, căn cứ Bagram cho phép Mỹ dùng drone và các phương tiện giám sát điện tử để theo dõi các hoạt động tiềm tàng ở các tỉnh miền đông Iran, cũng như có thể triển khai nhanh chóng các lực lượng đặc nhiệm, tấn công tên lửa hoặc không quân nhắm vào các lợi ích của Iran.
Trang Tehran Times, ngày 22/09/2025, nhận định : « Việc Mỹ có khả năng quay trở lại là một phần của chiến lược lớn hơn nhằm bao vây Cộng hòa Hồi giáo và kềm chế ảnh hưởng ngày càng lớn của nước này trong khu vực. Quan hệ đối tác chiến lược giữa Iran và Trung Quốc, bao gồm một thỏa thuận hợp tác kéo dài 25 năm trên các lĩnh vực kinh tế, quân sự và công nghệ, cũng bị ảnh hưởng bởi cuộc cạnh tranh này ».
Cũng theo nhật báo này, « theo quan điểm của Iran, sự hiện diện có thể có của Hoa Kỳ tại Bagram đóng vai trò như một biện pháp kiểm soát sự bành trướng của Trung Quốc và Iran ở Trung – Nam Á, làm phức tạp thêm nỗ lực của Teheran nhằm tăng cường quan hệ và gia tăng ảnh hưởng trong khu vực ».
Trump chuẩn bị cho cuộc cạnh tranh lâu dài Nga – Mỹ – Trung ở Trung Á ?
Về điểm này, chuyên gia địa chính trị người Ý, Giuseppe Gagliano, chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Carlo De Cristoforis, trên trang Le Diplomate, ngày 23/09/2025, phân tích : « Những hành động của ông Trump đang thể hiện một kiểu lô-gic Chiến Tranh Lạnh 2.0. Nga và Trung Quốc đã công nhận hay chí ít là chấp nhận chính phủ Taliban vì những lý do thực dụng : Bình ổn biên giới, tiếp cận các nguồn tài nguyên, kiểm soát hành lang thương mại. Nếu quay trở lại Afghanistan, Hoa Kỳ có nguy cơ sẽ phải thực hiện điều đó trong một môi trường thù địch hơn nhiều và tràn ngập các tác nhân khu vực so với cách nay 20 năm. Tuy nhiên, đối với Washington, từ bỏ vị trí chiến lược này cũng sẽ đồng nghĩa với việc bỏ mặc khu vực rơi vào tầm ảnh hưởng độc quyền của Băc Kinh và Matxcơva ».
Trên bình diện địa kinh tế, lấy lại Bagram sẽ cho phép Hoa Kỳ kiểm soát các tuyến đường trung chuyển chiến lược, giám sát các hành lang năng lượng và con đường thuốc phiện. Bagram còn là bàn đạp để Washington phô trương sức mạnh, đối phó với Sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh, cũng như giám sát các mối đe dọa an ninh khu vực.
Chính quyền Trump tỏ ra lo lắng về sự gắn kết ngày càng sâu sắc giữa Trung Quốc với Afghanistan và Pakistan nhằm mục đích chống lại ảnh hưởng của Mỹ, qua việc Bắc Kinh ủng hộ chính quyền Taliban, tạo ra một hàng rào chiến lược chống sự hiện diện quân sự của Mỹ ở Bagram.
Taliban trở thành một nhân tố địa chính trị quan trọng, cân bằng quan hệ với Trung Quốc, Nga và Hoa Kỳ cũng như là các cường quốc khu vực như Iran và Pakistan. Hiện tại chính quyền Taliban kiên quyết không trả lại Bagram cho Mỹ. Nhưng theo nhà địa chính trị Giuseppe Gagliano, trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế tàn khốc, và với việc nguồn ngoại tệ dự trữ của Ngân hàng Trung ương Afghanistan vẫn đang bị phong tỏa ở Mỹ, chính quyền Taliban có thể sẽ muốn đàm phán với Washington, đánh đổi Bagram để được sự công nhận của cộng đồng quốc tế và viện trợ tài chính !
(Nguồn France 24, RFE, Tehran Times và Le Diplomate)