VietnamWeek
I. Một cảnh báo bị bỏ quên
Ngày 1/11/2021, Dự án 88 và Phòng Thực hành Nhân quyền Toàn cầu (GHRC) của Đại học Chicago gửi lên Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc bản báo cáo dày hơn 50 trang mô tả một thực tế mà họ gọi là:
“đàn áp có hệ thống quyền tự do ngôn luận tại Việt Nam.”
Bản báo cáo có ba luận điểm trung tâm:
- Việt Nam sử dụng luật an ninh quốc gia mơ hồ như 88, 117, 331 để triệt hạ mọi tiếng nói bất đồng.
- Công an tiến hành giám sát, sách nhiễu, bắt giữ tùy tiện, và trại giam thường xuyên tra tấn, cô lập, trả thùngười hoạt động.
- Các công ty mạng xã hội toàn cầu — đặc biệt là Facebook — đã bị lôi kéo vào cơ chế kiểm duyệt có lợi cho nhà nước.
Những dẫn chứng trong báo cáo phần lớn đến từ chính các nhà hoạt động: Trịnh Bá Phương, Cấn Thị Thêu, Đinh Thị Thu Thủy, Phan Kim Khánh, Nguyễn Văn Hải (Điếu Cày)…
Họ là bằng chứng sống về mức độ đàn áp mà hệ thống an ninh Việt Nam triển khai.
Thế nhưng, điều đáng chú ý hơn: bốn năm sau, từng dự báo trong báo cáo ấy nay trở thành hiện thực tàn nhẫn hơn.
II. Việt Nam 2025: Một chế độ tự tin hơn, đàn áp sâu hơn
Nếu giai đoạn 2016–2021 chứng kiến việc mở rộng khung pháp lý đàn áp, thì 2021–2025 là thời kỳ thực thi cao độ, khi công an chuyển từ giám sát sang mô hình “đập nát tận gốc”.
Có ba xu hướng nổi bật:
1. Đàn áp trong trại giam trở thành chính sách có chủ đích
Năm 2025, vụ trích xuất bí mật và ngăn chặn quyền kháng cáo của Trịnh Bá Phương cho thấy một chiến thuật mới:
➡️ không cần biệt giam, chỉ cần làm cho người tù “mất tích hành chính”.
Trại giam An Điềm biết rõ Phương bị trích xuất ngày 25/9, nhưng không thông báo cho gia đình trong thời hạn luật định 5 ngày, vi phạm Luật Thi hành án hình sự.
Ngày 1/10, khi gia đình lên trại hỏi, cán bộ nói:
- “Tòa giữ người.”
Tòa lại nói:
- “Cơ quan điều tra giữ.”
Cơ quan điều tra thì… phủ nhận.
Sự im lặng đó tạo nên một vùng xám pháp lý — nơi người tù trở thành một vật thể ngoài vòng pháp luật, không tiếp cận luật sư, không được thăm gặp, không có khả năng kháng cáo.
Khi Thu – vợ Phương – chạy đôn đáo khắp nơi từ An Điềm đến Đà Nẵng, từ tòa đến VKS, thì thời hạn kháng cáo chỉ còn vài ngày. Đây chính xác là kiểu “đàn áp thủ tục hành chính” đã được mô tả trong báo cáo 2021.
2. Đấu tranh trong tù đồng nghĩa với trả thù tức thì
Vụ Trịnh Bá Tư bị cho ăn gạo mốc tại trại 6 Nghệ An là ví dụ mới nhất.
Khi Tư cùng 8 tù nhân khác ký đơn kiến nghị, trại liền tách Tư khỏi khu tù nhân chính trị, đưa sang phòng giam 40m² một mình.
Đó không phải là “điều chỉnh nơi giam giữ”, mà là biện pháp trả thù và đe dọa tâm lý, để dập mọi mầm mống phản kháng.
Trong báo cáo 2021, GHRC mô tả mô hình này bằng ba chữ:
➡️ “dấu hiệu của tra tấn”.
3. Đàn áp xuyên biên giới: từ “theo dõi” đến “bắt giữ hộ chiếu”
Trường hợp Thu Bùi – phóng viên BBC bị cấm xuất cảnh cuối tháng 10/2025 cho thấy một cấp độ đàn áp mới:
➡️ nhắm vào công dân Việt Nam đang làm việc hợp pháp cho truyền thông quốc tế.
Việc giữ hộ chiếu nhiều tháng mà không đưa ra lý do pháp lý là:
- vi phạm Công ước Quốc tế về Quyền Dân sự & Chính trị (ICCPR)
- vi phạm Luật Xuất nhập cảnh 2019
- vi phạm quyền tự do báo chí do Hiệp định Đối tác Chiến lược Việt–Anh cam kết
Đây chính xác là mô hình “transnational repression” (đàn áp xuyên quốc gia) mà Freedom House và các báo cáo của EU đã cảnh báo:
Nhà nước dùng quyền lực trong nước để đe dọa, khống chế công dân đang làm việc ở nước ngoài.
III. Chuỗi đàn áp có hệ thống: Nó không ngẫu nhiên
Điểm chung giữa các vụ năm 2025 và báo cáo UPR 2021 không chỉ nằm ở thủ đoạn, mà nằm ở tư duy quản trị của chế độ.
1. Công an trị thay cho pháp quyền
Ở Việt Nam:
- Trại giam không tuân thủ quy trình thông báo.
- Tòa án phủ nhận trách nhiệm, dù người tù bị trích xuất phục vụ xét xử.
- Cơ quan điều tra phủ nhận việc đang giam giữ người.
Đó không phải sai sót — mà là cơ chế.
Trong cơ chế đó, công an quyết định số phận con người, còn pháp luật chỉ tồn tại để minh họa.
2. Trại giam trở thành công cụ để bẻ gãy ý chí
Từ mô hình “cô lập – chuyển đội – hạn chế nước – gạo mốc” đến “ngăn chặn thăm gặp” đều tuân theo một logic:
➡️ làm cho người tù kiệt sức, mất kết nối xã hội, mất năng lực pháp lý.
Điếu Cày bị chuyển 11 trại giam, hơn 20 lần trích xuất — nay Trịnh Bá Phương bị tái lập cùng mô hình ấy.
Không phải sự vô tình — đó là bản sao của mô hình Cái Tàu – Xuân Lộc – An Điềm – Nghệ An.
3. Mạng xã hội và truyền thông quốc tế bị kiểm soát gián tiếp
Báo cáo 2021 đã tố cáo vai trò của Facebook trong kiểm duyệt nội dung theo yêu cầu Việt Nam.
Năm 2025, mức độ này tiến xa hơn:
➡️ thay vì chỉ yêu cầu xóa bài, nhà nước bắt đầu khống chế chính nhà báo — như vụ Thu Bùi của BBC.
IV. Vì sao đàn áp trở nên mạnh tay hơn sau 2021?
Có ba lý do.
1. Việt Nam tự tin rằng phương Tây cần họ hơn họ cần phương Tây
Sự cạnh tranh Mỹ–Trung đặt Việt Nam vào vị trí chiến lược.
Nhà nước tin rằng:
- phương Tây cần Việt Nam trong chuỗi cung ứng,
- Mỹ và EU cần Việt Nam trong an ninh khu vực,
- nên nhân quyền chỉ là “thủ tục hình thức”.
Niềm tin đó khuyến khích sự trấn áp mạnh tay hơn.
2. Hệ thống công an tích lũy quá đủ quyền lực
Bộ Công an 2021–2025 nắm quyền từ kinh tế số, an ninh mạng, đến quản lý tôn giáo.
Tổng Bí thư Tô Lâm là người đứng đầu hệ thống ấy.
Khi công an trở thành lực lượng cầm quyền thực tế, đàn áp trở thành chính sách, không còn là phản ứng.
3. Nhà nước muốn dập mọi khả năng hình thành phong trào
Các phong trào như Đồng Tâm, Dòng Chúa Cứu Thế, môi trường, đất đai, tự do báo chí — dù bị đánh mạnh — vẫn âm ỉ.
Các vụ Trịnh Bá Phương, Trịnh Bá Tư đều liên quan trực tiếp đến:
- Đồng Tâm
- dân oan đất đai Dương Nội
- tài liệu độc lập về công an bạo lực.
Việt Nam hiểu rằng nếu không bẻ gãy những hạt nhân này, phong trào có thể trỗi dậy trở lại.
V. 2025: Tại sao báo cáo 2021 lại quan trọng hơn bao giờ hết?
Bởi vì 2025 chính là bài kiểm chứng cho độ chính xác của báo cáo 2021.
Những gì GHRC & The 88 Project dự báo:
| Cảnh báo năm 2021 | Hiện thực năm 2025 |
|---|---|
| Đàn áp có hệ thống tự do ngôn luận | Phương – Tư – Thu Bùi – hàng loạt vụ bắt mới |
| Giam giữ tùy tiện | Trích xuất bí mật, mất tích hành chính |
| Trả thù trong trại giam | Gạo mốc, chuyển đội liên tục, biệt giam trá hình |
| Tra tấn & đối xử vô nhân đạo | Tư bị tách phòng, Phương bị suy kiệt khi chuyển trại |
| Kiểm duyệt nền tảng mạng xã hội | Chặn xuất cảnh nhà báo BBC |
| Đồng lõa của doanh nghiệp quốc tế | Facebook tiếp tục gỡ nội dung theo yêu cầu Việt Nam |
Mỗi vụ 2025 là một mảnh ghép hoàn hảo cho bức tranh mà UPR 2021 đã dựng sẵn:
➡️ một hệ thống đàn áp tinh vi, khép kín, kiên trì, có chiến lược.
VI. Kết luận: Hệ thống đàn áp đang mở rộng — và thế giới cần nhìn lại
Những diễn biến trong 2025 cho thấy Việt Nam không chỉ tiếp tục đàn áp:
- sâu hơn trong nước (trại giam, kháng cáo, đàn áp thủ tục),
- rộng hơn ra quốc tế (chặn xuất cảnh nhà báo, kiện người Việt ở nước ngoài),
- và tinh vi hơn trong pháp lý (ngăn tiếp cận luật sư, luân chuyển trại giam, đẩy trách nhiệm hành chính).
Trong khi đó, tuyên bố “tiến bộ nhân quyền” của Việt Nam tại LHQ năm 2019 và 2024 chỉ còn lại như sản phẩm quan hệ công chúng, không phản ánh thực tế.
Nếu phương Tây — Anh, Mỹ, EU, Canada — không đối mặt với mô hình đàn áp này một cách trực diện, họ sẽ trở thành đồng tác giả thầm lặng của sự thoái trào nhân quyền trong khu vực.
Đối với người Việt Nam, câu chuyện của Trịnh Bá Phương, Trịnh Bá Tư, Đinh Thị Thu Thủy và Thu Bùi cho thấy một điều:
Cuộc chiến cho quyền tự do ngôn luận không diễn ra trên bàn hội nghị, mà trên từng hành lang trại giam, từng cửa khẩu sân bay, và từng nỗ lực nhỏ bé của những người dám lên tiếng.