VNTB
(VNTB) – Trong các đợt dịch COVID-19 gần đây, chính phủ Việt Nam nhận thấy họ đang bị kẹt giữa vi rút và thái độ bài trung.
Tác giả: Travis Vincent
Tháng trước, gia đình chị Mai đang chờ đến lượt tiêm vắc xin COVID-19 tại một trung tâm tiêm chủng ở thủ đô Hà Nội. Ở Việt Nam, người dân có thể đăng ký tiêm chủng tại khu phố hoặc tại các tổ chức liên kết, nhưng cả 3 thành viên trong gia đình bà không thuộc nhóm nào trong số 16 nhóm ưu tiên tiêm chủng theo kế hoạch triển khai tiêm chủng giai đoạn 2021-2022 của Bộ Y tế. Quận Đống Đa của bà Mai nằm ở trung tâm Hà Nội truyền đạt thông tin liên quan đến vắc xin cho người dân địa phương rất chậm chạp. Do đó, bà Mai đã nhờ người chị sắp xếp được 3 suất tiêm chủng cho cả gia đình nhờ có quen biết.
Ngày 20/9, cả bà Mai và con gái đều nhận được thông báotiêm mũi đầu tiên vào ngày hôm sau tại quận Hoàng Mai. Chồng bà đã tiêm vắc xin AstraZeneca vào tuần trước tại cùng một địa điểm. Tuy nhiên, tin nhắn điện thoại không nêu rõ bà sẽ được tiêm loại vắc xin nào. Khi được yêu cầu tiến đến địa điểm tiêm chủng, hai mẹ con bà vô cùng sửng sốt khi biết rằng họ được tiêm vắc xin Verocell của Trung Quốc.
“Tôi đứng dậy và bỏ đi ngay khi bác sĩ nói sẽ tiêm vắc-xin Trung Quốc cho tôi mặc dù tôi đã xếp hàng gần hai tiếng và thực hiện đủ các loại xét nghiệm”. Một tuần sau đó bà Mai được tiêm mũi AstraZeneca đầu tiên ở ngay khu phố của mình. “Nếu tôi biết ngày hôm đó chỉ có vắc xin Trung Quốc tôi đã không đi. Thà tôi không tiêm vắc xin nào chứ không tiêm vắc xin Trung Quốc.”
Các cuộc phỏng vấn với 26 người ở sáu tỉnh – Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hưng Yên và Phú Thọ – cho thấy mức độ hoài nghi vắc xin Trung Quốc và tâm lý bài Trung có mối quan hệ chặt chẽ với nhau ở Việt Nam. Năm ngoái kỷ niệm 70 năm quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia láng giềng “núi liền núi sông liền sông, cùng ý thức hệ, văn hóa và vận mệnh chung”.
Tuy nhiên, người dân không đồng thuận với việc chính quyền cộng sản chấp thuận và mua vắc-xin Trung Quốc. Hơn hết, nhiều người bày tỏ sự ngờ vực và bất bình trước sự thiếu minh bạch của chính quyền trong việc việc cung cấp và phân bổ vắc xin, cũng như mức độ nghiêm trọng của đại dịch ở thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế hàng đầu cả nước. TP. HCM dẫn đầu cả nước về số lượng ca nhiễm COVID-19 và tử vong sau một năm gần như không có vi rút.
Nói ‘Không’ với vắc xin Trung Quốc
Bà Mai nói “Thông thường họ sẽ thông báo trước cho người dân sẽ được tiêm loại vắc xin nào. Nhưng vào ngày hôm đó, ngay cả các nhân viên bảo vệ, tình nguyện viên và nhân viên y tế tại điểm tiêm chủng im lặng khi tôi hỏi sẽ tiêm loại vắc xin nào. Tôi đã cảm thấy có gì đó rất đáng ngờ. ”
Cả hai mẹ con bà Mai đều cho biết nhân viên y tế không ngạc nhiên khi họ từ chối thẳng thừng.
Trước đó vài tuần, cô nghe một người bạn làm y tá nói rằng Hà Nội không có vắc xin Trung Quốc. Chính phủ thông báo rằng họ sẽ cho tiêm vắc-xin Trung Quốc tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh biên giới với Trung Quốc.
Theo một bác sĩ ẩn danh tại một bệnh viện nhà nước tại Hà Nội cho biết bệnh viện của cô đã nhận được vắc xin Trung Quốc trong thời gian rất ngắn. “Thời gian đầu, Hà Nội hoàn toàn không có vắc xin Trung Quốc. Kết quả là mọi người rất vui khi được tiêm chủng. Giờ đây, nhiều người đã quay lưng khi biết rằng họ sẽ tiêm vắc-xin Trung Quốc”.
Vị bác sĩ này cho biết thêm, do việc sản xuất vắc-xin Nanovax nội địa bị đình trệ nên Chính phủ đã quyết định phân phối vắc-xin Trung Quốc. Bà nói: “Vắc xin Trung Quốc không được các nước phương Tây công nhận. Tại sao chúng ta phải vội như vậy?”
Một tuần sau khi Hà Nội tuyên bố phong toả hai tuần vào tháng 7, bà Nguyễn, một công chức đã nghỉ hưu và là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) sống ở Hà Nội, bắt tận dụng hết các mối quen biết để đảm bảo cho cả gia đình được tiêm vắc-xin phương Tây.
“Tôi thà chết vì cúm tàu còn hơn tiêm vắc-xin tàu,” bà Nguyễn nói.
Chồng bà, ông Vũ là đảng viên và là cựu kiến trúc sư tại một công ty quốc doanh, cũng đồng tình. Ông Vũ cho biết đã cố gắng tìm hiểu thông tin từ các tổ trưởng đân phố để xác nhận liệu vắc xin Trung Quốc có được phân phối trong khu phố của họ hay không. Hai vợ chồng ông đoán sẽ phải chờ đợi lâu mới được chích vì phường của họ đã hoàn toàn không có COVID-19. Trong trường hợp này, họ có thể là những người cuối cùng được tiêm và e rằng khi đến lượt, có thể chỉ còn vắc xin Trung Quốc.
“Ở Việt Nam, không thể tin tưởng các nguồn chính thức. Phải dựa vào tin đồn và các nguồn không chính thức. Nếu vắc-xin của Trung Quốc thực sự đạt tiêu chuẩn, tại sao các nhà lãnh đạo không sử dụng chúng trước? Tôi chắc chắn rằng họ chỉ lựa chọn vắc xin phương Tây”, ông Vũ nói.
Gia đình của Nguyen không mong đợi được tiêm vắc-xin, cũng giống như nhiều người hàng xóm và bạn bè của bà, họ tự mãn do thành công bước đầu trong việc xử lý COVID-19. Hai vợ chồng bà đã theo dõi sát sao số ca nhiễm COVID-19 trên toàn quốc, và khẳng định rằng Việt Nam đã đi đúng hướng khi đưa ra biện pháp ứng phó với virus. Nguyen nhớ lại việc tích trữ thực phẩm ngay khi đọc tin tức về vi rút lần đầu tiên vào tháng 12 năm 2019. Tuy nhiên, chính phủ Việt Nam đã ngủ quên trên vòng nguyệt quế, và thành tích chống dịch gần như hoàn hảo của Việt Nam cho đến đầu năm 2021 đã bị gián đoạn do biến thể Delta rất dễ lây lan. Lần đầu tiên kể từ khi dịch bùng phát, Việt Nam ghi nhận số ca mắc hàng ngày ở Thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế của cả nước tăng 4 con số.
“Chúng tôi đã xử lý tốt căn bệnh này ngay từ đầu. Cho đến tháng 5 năm 2021, hầu hết các ca nhiễm đều từ những người từ nước ngoài trở về nước. ” Bà Nguyên cho biết gần đây dịch lây lan cộng đồng “chắc hẳn là từ những người Trung Quốc vượt biên trái phép”.
Ông Vũ nhớ lại bản Hiến pháp Việt Nam năm 1980 mà ông phải ghi nhớ trong những năm đầu là đảng viên, có dòng chữ “Trung Quốc là kẻ thù truyền kiếp của Việt Nam”. Nhiều thế kỷ bị Trung Quốc đô hộ và các cuộc xâm lược là nguồn gốc của việc bài Trung phổ biến ở Việt Nam. Tinh thần bài Trung bùng phát trong những năm gần đây do tranh chấp ở Biển Đông và các hoạt động kinh doanh tai tiếng của Trung Quốc.
“Ông Vũ nói. “Hãy nhìn cách họ phá hủy môi trường, bán phá giá hàng hóa kém chất lượng vào nước mình, bắt cóc các cô dâu, và cướp biển của, đất đai của chúng ta. Làm sao chúng ta có thể tin tưởng vào vắc-xin của họ? ”
Dương, một sinh viên tốt nghiệp y khoa, hiện là nhân viên xã hội của một tổ chức phi chính phủ quốc tế ở thành phố Điện Biên, Tây Bắc Việt Nam, đã không thuyết phục được cha mẹ về vắc-xin Trung Quốc. Bố mẹ Dương hiện đang sống ở tỉnh Phú Thọ, họ bị ám ảnh với những gì phải trải qua trong cuộc chiến tranh chóng văng và đẫm máu ở biên giới Việt-Trung năm 1979. Mẹ cô đi cùng ông ngoại lên Lạng Sơn làm ruộng, trong khi cha cô được điều động đi chiến đấu ở Điện Biên trước khi kết hôn.
“Tôi đã nghỉ hưu và không cần phải đi làm. Tôi có thể đợi vắc-xin nội địa. Tôi sẽ không tiêm vắc-xin Trung Quốc ”, bà Lệ, mẹ của Dương nói. “Chúng ta có thể sử dụng hàng tiêu dùng của Trung Quốc, nhưng thực phẩm và thuốc của Trung Quốc thì không thể tin được. Tôi không để họ tiêm thứ Trung Quốc này vào cơ thể mình ”.
Dương cho biết thêm, “Ở quê tôi [Phú Thọ], dân làng rất kén chọn nguồn gốc nông sản. Ví dụ, họ sẽ không bao giờ mua trái cây mà họ nghi được nhập khẩu từ Trung Quốc ”.
Dương cũng tận mắt chứng kiến nguồn cung vắc xin thiếu hụt. Từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2021, cô đang thực tập tại một bệnh viện địa phương ở tỉnh Bắc Giang, vào thời điểm đó là tâm chấn COVID-19 do tập trung nhiều khu công nghiệp.
Dương cho biết “Tất cả chúng tôi đều là tuyến đầu nhưng không hề được tiêm phòng. Ngay cả các bác sĩ tại bệnh viện cũng không được tiêm phòng ”.
Chấp nhận trong e ngại
Không phải ai cũng từ chối vắc xin của Trung Quốc. Trinh đang bán giày nhập khẩu từ Trung Quốc trên mạng để kiếm tiền nuôi con, cô đã rất sốc khi được tiêm một liều vắc xin Trung Quốc ngay khi cô đến trạm tiêm chủng ở Long Biên, Hà Nội. Chồng của cô đã được tiêm một mũi tiêm AstraZeneca chỉ vài ngày trước đó, và vì vậy Trinh đã tin rằng mình cũng sẽ được tiêm như vậy. Nhưng sau khi gọi điện cho bạn bè và chồng để hỏi ý kiến, Trinh quyết định chấp nhận tiêm vắc xin Trung Quốc vì sợ rằng vắc xin sẵn có trong xóm sẽ hết. Trinh không có thu nhập trong thời gian cách ly ở Hà Nội và đang tìm việc lặt vặt.
“Tôi đã cố hết mình để có thể đi giao giày cho khách. Nếu nhiều người được chủng ngừa hơn thì phong toả sẽ sớm kết thúc. Tôi phó mặc cho số phận, ”cô nói.
Trinh đã liên lạc với bạn bè ở TP.HCM và được biết tình hình còn tồi tệ hơn nhiều so với những gì báo chí nhà nước đưa tin. Bản tin thời sự 19h hàng ngày của VTV 1 đã dừng đưa tin số người chết vì COVID-19 kể từ tháng 8, đồng thời nêu chi tiết về số trường hợp được phục hồi.
“Tôi đã cầu nguyện cho những điều tốt nhất. Tôi không ghét vắc xin Trung Quốc, vì Trung Quốc cũng tiêm cho dân của họ, ”cô nói. “Nhưng tôi sợ nó có thể giống như các sản phẩm Trung Quốc xuất khẩu sang Việt Nam, không giống như các sản phẩm nội địa”.
Do, một chuyên gia trẻ sống tại Thành phố Hồ Chí Minh, kể lại rằng lãnh đạo khu phố của cô đã đi từng nhà vào cuối tháng 7 để thông báo cho người dân địa phương rằng họ sẽ được tiêm vắc-xin Trung Quốc.
“Anh ấy hỏi tôi, ‘ Chị có chắc chắn là sẵn sàng tiêm vắc xin Trung Quốc không?’ Tôi chắc chắn rằng ông ấy sẽ không bao giờ hỏi câu hỏi này nếu các loại vắc-xin khác được tung ra, ”Do nói.
Do nói rằng một số người bạn của cô thậm chí còn giả vờ mắc bệnh để tránh bị tiêm vắc xin Trung Quốc. Ban đầu, cô cũng do dự về việc tiêm vắc-xin Trung Quốc, nhưng sau đó quyết định tiêm vì lo lắng cho sức khỏe của mình. Cô ấy đã bị trầm cảm trong thời gian bị phong toả kéo dài nhiều tháng ở Thành phố Hồ Chí Minh, và cảm thấy khó chịu với sự hiện diện ngày càng tăng của an ninh trong khu phố.
Trần quê Bắc Ninh đã nhận được lời mời học Thạc sĩ tại Bắc Kinh và nóng lòng muốn về nước vào mùa thu năm nay. Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc đã không cho phép sinh viên quốc tế nhập cảnh trở lại. Không giống như bạn bè của mình, Tran đã tiêm vắc xin Verocell mà không hề do dự.
“Các thầy cô tiếng Trung nói với tôi rằng hãy tiêm vắc xin Trung Quốc để tăng cơ hội nhận được thị thực và đến Bắc Kinh sớm, ”Tran, cô ấy hiện đang bắt đầu học kỳ mới trực tuyến sau khi hoãn lời đề nghị một năm.
Bà Bé, một người bán hải sản ở tỉnh Quảng Ninh, nơi có cả đường biên giới trên bộ và trên biển với Trung Quốc, cho biết cả gia đình bà đều tiêm vắc xin Trung Quốc. “Tiêm vắc xin Âu Mỹ thì tốt hơn, nhưng chúng tôi không có được sự lựa chọn đa dạng như vậy ở đây. Tôi chỉ muốn được tiêm vắc xin để làm việc và sinh hoạt bình thường chứ không phải là không tiêm gì. Chúng tôi không thể để xảy ra tình trạng phong toả hoàn toàn như TP.HCM ”, bà nói.
Không có chỗ cho sự bất đồng
Bà mẹ của Nguyễn đã 80 tuổi sống tại quận Thanh Xuân, Hà Nội, nơi được coi là điểm nóng về COVID-19 do gia tăng đột biến ca nhiễm trong cộng đồng vào giữa tháng 8. Ngày 11/9, lãnh đạo phường đã đưa mẹ bà đi tiêm vào chiều cùng ngày. Không theo dõi tin tức và thường xuyên cúi đầu trước áp lực của nhà chức trách, mẹ bà Nguyễn đã chịu tiêm Verocell mà không biết đó là vắc xin của Trung Quốc. Một số người dân ở phường này đã từ chối nhận tiêm vắc xin Trung Quốc và sau đó nhận được một tin nhắn đe dọa của phường trên Zalo. Nội dung tin nhắn: “Ủy ban nhân dân đã mời 100% công dân đến xét nghiệm và tiêm chủng. Ai không chịu tiêm mà bị lây bệnh sau này, Phường sẽ khởi tố cá nhân đó cũng như người nhà của họ ”.
Trong thời gian đại dịch, các phương tiện truyền thông trong nước đã gọi quan hệ Việt -Trung là “ngày càng củng cố”, dựa trên “16 chữ vàng” được xây dựng vào năm 1999 khi hai đảng cộng sản nỗ lực cho một mối quan hệ tốt đẹp hơn sau khi chiến tranh biên giới năm 1979, một sự kiện mà bây giờ chỉ được nhắc đến trong sách giáo khoa lịch sử dân tộc Việt Nam.
Theo giáo sư Tường Vũ, Trưởng khoa Chính trị tại Đại học Oregon, tinh thần bài Trung ngày càng gia tăng, biểu hiện là sự phản đối ngày càng tăng. Sự phụ thuộc của Hà Nội vào Bắc Kinh sau khi Liên Xô sụp đổ, cũng như mối quan hệ chính trị và lịch sử chặt chẽ giữa hai đảng cộng sản, khiến điều đó trái ngược với tình cảnh bài trung trong dân.
Vào tháng 5 năm nay, Thủ tướng Việt Nam lúc bấy giờ là Nguyễn Xuân Phúc đã mời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sang thăm Việt Nam. Nhưng tính đến tháng 7 năm 2021, Việt Nam là quốc gia ít tiêm chủng nhất trong khu vực Đông Nam Á và là quốc gia cuối cùng trong ASEAN nhận được vắc xin do Trung Quốc sản xuất.
Sau chuyến công du của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị tới Việt Nam vào ngày 10-12 / 9, Chính phủ Việt Nam đã thông báo mua 20 triệu liều vắc-xin của Trung Quốc.
“Trung Quốc không hài lòng với thành công của chúng tôi và phần lớn là mối quan hệ chặt chẽ hơn của chúng tôi với Mỹ ”, ông Vũ, người theo dõi các hãng tin quốc tế bằng tiếng Việt, cho biết.
Vào ngày 25 tháng 9, ông Mạc Văn Trang, một giáo sư nổi tiếng và là cựu đảng viên ĐCSVN tại thành phố Hồ Chí Minh, đã đăng một bài trên tài khoản Facebook kêu gọi chính phủ Việt Nam suy nghĩ lại về việc mua vắc xin của Trung Quốc. Ngày hôm sau, ông bị doạ bị giết chết vì những lời chỉ trích đó.
Đến tháng 8, chính phủ đã tăng tốc chiến dịch tiêm chủng tại các thành phố lớn mà truyền thông địa phương gọi là đang di chuyển “với tốc độ cực nhanh”. Vào cuối tháng Bảy, chưa đến 6 triệu liều đã được sử dụng. Đến ngày 3 tháng 10, theo Bộ Y tế, con số này đã tăng vọt lên 45,2 triệu. Theo vị bác sĩ giấu tên, trung tâm tiêm chủng tại cơ sở của bà đã làm việc cả ngày lẫn đêm và các ngày cuối tuần để đạt chỉ tiêu tiêm chủng của Chính phủ.
Thích Hoa Kỳ, thèm Pfizer
Trong vòng ba tuần nhờ bạn bè giúp đỡ, chị Nguyễn ở Hà Nội đã có thể mua được vắc xin Pfizer cho con gái và AstraZeneca cho mình. Bạn bè của bà châm biếm rằng con gái bà có được những vắc xin Pfizer nhờ “ông ngoại”, một cụm từ ngữ chỉ các mối quan hệ cá nhân.
Cách nói này đã được sử dụng rộng rãi kể từ một vụ lùm xùm hồi cuối tháng 7, khi Phương Anh, cựu hoa khôi, đăng trên tài khoản Facebook rằng vợ chồng cô đã được tiêm vắc xin Pfizer ngay sau khi Hà Nội bị phong toả mà không cần phải đăng ký trước, nhờ sự kết nối của bố cô. Bài đăng đã thu hút sự phẫn nộ của công chúng trong bối cảnh thông tin ít ỏi và tình trạng thiếu vắc xin trầm trọng. Sau đó, cô bị Bộ Thông tin và Truyền thông phạt 12,5 triệu đồng (khoảng 550 USD) vì đăng công khai thông tin sai sự thật trên mạng.
Tất cả các nguồn được phỏng vấn đều đồng ý rằng vắc xin Pfizer được dành riêng cho những người có đặc quyền và có quen biết, điều này là điều ai cũng biết. Khi có tin về tử vong được cho là do AstraZeneca ở Việt Nam và Moderna ở Nhật Bản, người ta tranh nhau tiêm Pfizer.
“Hãy tưởng tượng xem, tất cả các loại vắc xin đều miễn phí. Ai cũng đều muốn loại vắc xin tốt nhất. Không ai thích vắc-xin Trung Quốc. Một số người đã chết vì Astra. Moderna đã được thu hồi ở Nhật Bản. Vậy thì Pfizers là tốt nhất ”, chị Trinh ở quận Long Biên cho biết. “Tất nhiên bạn cần có những đặc quyền nhất định để nhận được Pfizers quý hiếm.”
Chị Mai ở quận Đống Đa đồng tình: “Không có gì quá ngạc nhiên. Bạn cần quen biết hoặc tham nhũng để giành được ưu thế ở bất cứ đâu và ở khắp mọi nơi trên đất nước Việt Nam ”.
Ngân sách thu hẹp và dịch COVID-19 bùng phát nghiêm trọng ở Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh miền Nam khác đã buộc chính phủ kêu gọi người dân đóng góp từ tháng 6 để đạt được mục tiêu tiêm chủng cho 70% dân số vào nửa đầu năm của 2022, hoặc là do tiêm vắc xin nội địa hoặc mua vắc xin nước ngoài.
Không ai trong số những người được phỏng vấn đã đóng góp cho quỹ dù chính phủ nhiều lần kêu gọi trực tuyến và ngoại tuyến
“Tôi không nghĩ rằng họ [chính phủ] thiếu tiền. Họ đã quá ngông cuồng về các hoạt động trước bầu cử, ”ông Nguyễn nói, đề cập đến cuộc bầu cử phô trương vào tháng Năm.
Cả hai vợ chồng bà Nguyễn, hai đảng viên ĐCSVN đều vui mừng về chuyến thăm chính thức Việt Nam kéo dài 3 ngày của Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris vào các ngày 26-28 / 8, trong đó bà tuyên bố tài trợ 1 triệu liều Pfizer cho Việt Nam. Chuyến đi đã được công chúng Việt Nam đón nhận nồng nhiệt.
“Tôi rất vui vì bà đã đến Việt Nam vì điều đó có nghĩa là chúng tôi chắc chắn sẽ có nhiều vắc xin Pfizer hơn ”.
Tất cả những người được phỏng vấn cho bài báo cáo này đều yêu cầu chỉ sử dụng họ vì họ mục đích bảo mật.
Travis Vincent là một nhà hoạt động xã hội tại Việt Nam.
Nguồn: The Diplomat
