TUẦN VIỆT NAM

Sau Mỹ và Estonia, Anh có thể sớm trở thành nước thứ ba có luật đóng băng tài sản tại Anh của những người vi phạm nhân quyền ở bất kỳ đâu trên thế giới. 

Sau khoảng 5 tiếng đồng hồ tranh luận, ngày 21/2, Hạ viện Anh đã thông qua Dự luật Tài chính Hình sự (Criminal Finances Bill). Dự luật này có mục đích thắt chặt các quy định về chống nạn rửa tiền và ngăn chặn tài chính dành cho tội phạm và các tổ chức khủng bố tại Anh.

Những nội dung quan trọng của đạo luật này xuất phát từ vụ việc Sergey Magnitsky, một luật sư chống tham nhũng tại Nga, bị chính quyền Nga tống giam, ngược đãi, và bỏ mặc cho chết trong nhà tù năm 2009.

Dự luật này cần phải được Thượng viện Anh phê chuẩn nữa thì mới có hiệu lực.

Nước Anh không quên Magnitsky

Thứ trưởng Bộ Nội Vụ phụ trách an ninh nội địa Ben Wallace, người đại diện chính phủ Anh trong phiên tranh luận hôm qua, xác nhận rằng chính phủ Anh “đặc biệt quan ngại” với cái chết của luật sư Sergey Magnitsky. Theo ông Wallace, chính phủ Anh có cam kết luôn luôn phát huy và củng cố việc bảo vệ các quyền con người được thừa nhận trên toàn cầu (universal rights).

Đám tang của Sergey Magnitsky tại Nga năm 2009. Ảnh: Reuters.

Vị thứ trưởng này cũng nhắc đến Đạo luật Magnitsky được chính phủ Obama thông qua tại Mỹ năm ngoái. Ông xem đạo luật này đưa ra một tín hiệu quan trọng rằng mọi hành vi vi phạm nhân quyền đều phải gánh chịu hậu quả.

Tuy nhiên, ông Wallace nhấn mạnh rằng hệ thống luật pháp Anh quốc là một hệ thống riêng biệt, và cách mà hệ thống đó góp phần bảo vệ nhân quyền trên thế giới cũng sẽ khác.

Hạ nghị sỹ Dominic Raab, một cựu thứ trưởng thuộc đảng Bảo thủ, đề xuất một sửa đổi bổ sung mang tên Bổ sung Magnitsky để vinh danh vị luật sư dũng cảm.

Ông Raab nhấn mạnh bất công mà luật sư Magnitsky đã phải gánh chịu, bao gồm cả việc bị chính quyền Nga kết án tội lừa đảo sau khi chết.

Ông chỉ ra rằng, liên quan trực tiếp đến cái chết của Magnitsky, đã có hàng chục triệu bảng Anh tiền biển thủ, tham nhũng trong nhiều năm được tuồn từ Nga vào Anh quốc để ‘rửa’ trong khi các cơ quan nhà nước Anh vẫn bị động, chưa làm gì nhiều để ngăn chặn các dòng tiền bẩn này.

“Không có ai mong muốn Anh quốc trở thành một trung tâm cạnh tranh toàn cầu thu hút đầu tư và đón chào nhân tài quốc tế nhiều hơn tôi đây. Nhưng tôi cũng muốn chúng ta được thế giới biết đến vì sự chính trực của mình, vì sự trung thành của chúng ta với pháp quyền (rule of law) và sự tuân thủ triệt để ngay cả những nguyên tắc đạo đức cơ bản nhất của chúng ta.” – hạ nghị sỹ Raab chia sẻ.

Hạ nghị sỹ Dominic Raab (Ảnh: Richard Gardner/REX/Shutterstock)

Hạ nghị sỹ Jonathan Djanogly của đảng Bảo thủ, một cựu luật sư, thì tưởng tượngđặt mình vào vị trí của luật sư Magnitsky.

Djanogly bảo rằng ông nghĩ mình cũng sẽ làm điều Magnitsky đã làm, đứng lên cho lẽ phải. Tuy nhiên, vị hạ nghị sỹ này nhận ra rằng mình đang ‘nói dễ hơn làm’, vì khi chọn việc đứng lên, Magnitsky đã phải chọn việc chống lại cả một hệ thống tham nhũng cấu kết với nhau tại Nga: chính trị gia, quan chức nhà nước, thẩm phán, cảnh sát v.v.

“Làm sao mà Putin và băng đảng của ông ta có thể thoát tội như thế? Ít ra dưới thời cộng sản, [ở Nga] còn có một niềm tin, một hệ tư tưởng, một lý do để tồn tại, cho dù có là lầm lạc. Còn bây giờ, ở đó chẳng có một niềm tin nào, ngoài một thứ: tiền bạc” – hạ nghị sỹ Djanogly nói.

Djanogly tranh luận rằng số phận thảm thương của Magnitsky càng làm quan trọng thêm việc phải có những chế tài hữu hiệu để ‘đánh’ những cá nhân, quan chức tham nhũng, đàn áp vi phạm nhân quyền tại nơi mà họ đau nhất: túi tiền.

Trong một ngày hiếm hoi tại Hạ viện Anh, hầu như mọi đảng phái đều đồng lòng ủng hộ việc phải làm cho những người vi phạm nhân quyền không thể nào tiếp tục ung dung ‘rửa’ tiền, tiêu tiền tại Anh nữa. Tuy nhiên, câu hỏi ‘làm thế nào?’ lại vẫn gây ra tranh luận nóng bỏng.

‘Luật Magnitsky’ phiên bản cứng hay ‘Luật Magnitsky’ phiên bản mềm?

Bất đồng chính tại Hạ viên Anh hôm qua về các sửa đổi bổ sung mang tinh thần Magnitsky nằm ở mức độ mạnh mẽ của luật.

Phiên bản ‘Luật Magnitsky’ cứng chính là Bổ sung Magnitsky – số hiệu NC1 do hạ nghị sỹ Dominic Raab đề xuất.

Phiên bản này tận dụng mạnh mẽ hệ thống tòa án Anh: bất kỳ cá nhân nào, tổ chức phi chính phủ nào cũng có thể đâm đơn lên Cao đẳng Pháp viện Anh (High Court) để tố giác các cá nhân vi phạm nhân quyền đang có tài sản tại Anh. Tòa sẽ xem xét bằng chứng và quyết định xem có đúng là cá nhân đó vi phạm nhân quyền và đang có tài sản tại Anh hay không. Nếu đúng, tòa sẽ ra lệnh đóng băng tài sản của cá nhân đó.

Thứ trưởng Wallace của chính phủ Anh cương quyết phản đối một mức độ luật mạnh mẽ như thế. Ông cho rằng không thể biến hệ thống tòa án Anh thành một ‘cái chợ kiện tụng’, cho phép bất kỳ ai khinh ghét các cựu quan chức tham nhũng, vi phạm nhân quyền cũng có thể nộp đơn lên tòa bất kể có bằng chứng đủ mạnh hay không.

Theo ông Wallace, nếu làm thế, hệ thống tòa án Anh có thể phải tiêu phí thời gian, công sức một cách vô ích nhằm vào các mục đích bài bác, bôi nhọ quan chức, thay vì thực sự phục vụ công lý (bởi vì, ngay cả khi không có bằng chứng đủ mạnh để xin được lệnh tòa, do tính chất công khai của hệ thống tòa án Anh, việc một cựu quan chức nước ngoài bị lôi ra tòa án đã tự nó có thể xem là một màn PR đình đám đủ khả năng lôi kéo báo đài quốc tế).

Thứ trưởng an ninh quốc gia Ben Wallace (Ảnh: flickr.com/photos/number10gov/)

Đáp lại đề xuất của hạ nghị sỹ Raab, chính phủ Anh đề xuất một phiên bản ‘Luật Magnitsky’ mềm (số hiệu NC7) gần giống với nguyên bản Đạo luật Magnitsky Hoa Kỳ ở khía cạnh chế tài tài chính: việc điều tra, xem xét chứng cứ và quyết định có nộp đơn lên tòa án tại Anh để xin lệnh đóng băng tài sản các cá nhân vi phạm nhân quyền hay không phải do các cơ quan nhà nước Anh phụ trách.

Mọi tố cáo, bằng chứng về các cá nhân vi phạm nhân quyền có tài sản ở Anh phải được gửi cho một nhà chức trách, như Sở Tội phạm Quốc gia (National Crime Agency), hay Cục Điều tra Gian lận Nghiêm trọng (Serious Fraud Office).

Việc điều tra của các cơ quan nhà nước Anh như thế sẽ nằm trong phạm vi bí mật, thay vì công khai. Đồng thời, theo một số hạ nghị sỹ, lựa chọn này làm dấy lên lo ngại rằng việc điều tra sẽ phải chịu ảnh hưởng của các áp lực chính trị từ bên trong chính phủ (áp lực ngoại giao, kinh tế có thể khiến việc điều tra một số quan chức, cựu quan chức nước ngoài trở nên ‘nhạy cảm’, ‘không có lợi về mặt chính trị’).

Mặt khác, do phạm vi của sửa đổi bổ sung luật lần này chỉ liên quan đến các vấn đề tài chính tội phạm, các thay đổi của phiên bản ‘Luật Magnitsky’ trong Dự luật Tài chính Hình sự sẽ không có khả năng áp đặt một chế tài phi tài chính lên các tội phạm vi phạm nhân quyền (ví dụ: cấm quá cảnh, nhập cảnh)

Sau khi bị ‘nướng’ thêm bởi một loạt câu hỏi từ các hạ nghị sỹ, Thứ trưởng Wallace phải đưa ra một số bảo đảm rằng các cơ quan chức trách Anh sẽ tận dụng tối đa luật mới này để tích cực điều tra, ra sức ngăn chặn các tài sản và dòng tiền bẩn tại Anh phục vụ những người vi phạm nhân quyền, đồng thời các bộ ngành có trách nhiệm sẽ phải báo cáo hiệu quả công việc rõ ràng bằng thống kê cụ thể và công khai.

Sau khi lắng nghe trình bày của Thứ trưởng Wallace, hạ nghị sỹ Dominic Raab thể hiện sự biết ơn với các bảo đảm của chính phủ và tuyên bố xin rút lại Bổ sung Magnitsky của mình.

Theo đó, phiên bản ‘Luật Magnitsky’ của chính phủ Anh trở thành phiên bản được đưa vào Dự luật Tài chính Hình sự và được Hạ viện thống nhất thông qua.

Anh quốc có đủ sức mạnh kinh tế, chính trị để luôn có thể ‘chính trực’? Đặc biệt sau Brexit? (Ảnh: thenational.ae)

Tương lai của ‘Luật Magnitsky’ tại Anh và trên thế giới

Dự luật Tài chính Hình sự bây giờ sẽ được đưa lên Thượng viện Anh để viện này xem xét và bỏ phiếu.

Phiên bản ‘Luật Magnitsky’ đã nhận được đồng thuận sâu sắc tại Hạ viện nên nhiều khả năng sẽ được các thượng nghị sỹ giữ nguyên (tuy nhiên không loại trừ khả năng các thượng nghị sỹ có cùng quan điểm với hạ nghị sỹ Dominic Raab và nhiều thành viên hạ viện khác trong việc phải có chế tài mạnh mẽ, công khai hơn nữa chống lại những người vi phạm nhân quyền).

Nếu Dự luật Tài chính Hình sự được Nghị viện Anh chính thức thông qua, Anh quốc sẽ là nước thứ ba trên thế giới có luật trừng phạt (dù chỉ là tương đối về mặt tài chính, tài sản) những người vi phạm nhân quyền quốc tế (sau Mỹ và Estonia).

Trong khối EU và tại Canada đều đã có một số lời kêu gọi xây dựng và ban hành ‘Luật Magnitsky’ tuy nhiên chưa có dấu hiệu điều này sẽ trở thành sự thật trong tương lai gần. Các nhóm hoạt động nhân quyền và các tổ chức phi chính phủ bảo vệ nhân quyền, chống tham nhũng vẫn đang vận động mạnh mẽ cho việc áp dụng các chế tài quốc tế theo tinh thần Magnitsky.

Ít ra cho tới lúc này, những người vi phạm nhân quyền sẽ phải lo lắng hơn về triển vọng tuồn tiền của tới một trọng điểm tài chính quốc tế là Anh quốc.

Luật khoa tạp chí

Luật khoa tạp chí

Một trong những điều luật nổi tiếng nhất và gây tranh cãi nhất trong lịch sử lập pháp Việt Nam đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh công bố trong những năm tháng cuối đời.

Những người nhận được báo Nhân Dân và Quân Đội Nhân Dân sáng ngày 21/3/1968 sẽ thấy có một chút khác biệt so với những ngày trước đó. Bên cạnh những bản tin thắng trận thường thấy kể từ khi chiến dịch quân sự Mậu Thân bắt đầu ngày 30/1, trang nhất của hai tờ này đăng nguyên vẹn lệnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc công bố “Pháp lệnh trừng trị các tội phản cách mạng”. [1]

Pháp lệnh này đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa III thông qua ngày 30/10/1967, có chữ ký xác nhận của Chủ tịch UBTVQH Trường Chinh, sau đó được chuyển lên cho Chủ tịch nước Hồ Chí Minh ký lệnh công bố ngày 10/11/1967.

Khó lý giải được tại sao lệnh công bố này chỉ được loan báo hơn bốn tháng sau ngày ký. Một điều cũng chưa rõ ràng nữa là theo nhà báo Huy Đức, trong cuốn “Bên thắng cuộc, Quyển 2, Quyền bính”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đi Trung Quốc chữa bệnh từ tháng 9/1967 và chỉ trở về Việt Nam vào ngày 23/12, thì có phải ông đã ký lệnh này hay không, nếu có thì ký ở Trung Quốc hay ở nơi nào khác.

Trang nhất báo Nhân Dân số ra ngày 21/3/1968. Ảnh chụp từ: Thư viện Quốc gia Việt Nam.

Điều luật “hai cái còng”

Dù thế nào đi chăng nữa, Pháp lệnh Trừng trị các tội phản cách mạng cũng đã cho ra đời một trong những điều luật hình sự nổi tiếng nhất và gây nhiều tranh cãi nhất trong lịch sử lập pháp Việt Nam, mà ngày nay được biết đến là “Điều 88” về “tội tuyên truyền chống nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam”. Do yếu tố tượng hình, Điều 88 còn được miêu tả bằng hình tượng hai cái còng.

Nguyên văn điều luật này trong Pháp lệnh năm 1967 như sau: [2]

Điều 15. Tội tuyên truyền phản cách mạng

Kẻ nào vì mục đích phản cách mạng mà phạm tội như sau:

Tuyên truyền, cổ động chống lại chính quyền dân chủ nhân dân, xuyên tạc chế độ xã hội chủ nghĩa;
Tuyên truyền những luận điệu chiến tranh tâm lý của địch; xuyên tạc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, giành độc lập dân tộc và thống nhất nước nhà, phao đồn tin nhảm, gây hoang mang trong nhân dân;
Tuyên truyền cho chính sách nô dịch và cho văn hóa trụy lạc của chủ nghĩa đế quốc;
Viết, in, lưu hành, cất giấu sách, báo, phim, tranh, ảnh hoặc mọi tài liệu khác có nội dung và mục đích phản cách mạng; thì bị phạt tù từ hai năm đến mười hai năm.

Ảnh: The 88 Project

Ngoài điều luật về “tội tuyên truyền”, Pháp lệnh Trừng trị các tội phản cách mạng còn có những điều như “Tội phá hoại khối đoàn kết toàn dân” (Điều 12), “Tội chống lại hoặc phá hoại việc thực hiện các chính sách và pháp luật của Nhà nước” (Điều 13), “Tội che giấu phần tử phản cách mạng” (Điều 17),…

Đến khi ban hành Bộ luật Hình sự năm 1985, “tội tuyên truyền phản cách mạng” đã được sửa lại thành “tội tuyên truyền chống chế độ xã hội chủ nghĩa”, đồng thời nới trần hình phạt từ 12 năm thành 20 năm tù. [3]

14 năm sau, Bộ luật Hình sự năm 1999 đã loại bỏ yếu tố “chế độ xã hội chủ nghĩa” ra khỏi điều luật này và chỉ tập trung vào hành vi chống nhà nước, đồng thời giữ nguyên trần hình phạt 20 năm tù.[4] Điều này có thể được giải thích bằng sự sụp đổ của hệ thống xã hội chủ nghĩa cuối những năm 80, đầu những năm 90 ở Liên Xô và Đông Âu, khiến cho các nhà làm luật không còn cảm thấy ý thức hệ xã hội chủ nghĩa có thể đảm bảo tính chính danh cho mình được nữa. Họ có lẽ đã e ngại khả năng bị quốc tế lên án vì bỏ tù công dân của mình dựa trên ý thức hệ.

Điều 88. Tội tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Người nào có một trong những hành vi sau đây nhằm chống Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thì bị phạt tù từ ba năm đến mười hai năm:
a) Tuyên truyền xuyên tạc, phỉ báng chính quyền nhân dân;
b) Tuyên truyền những luận điệu chiến tranh tâm lý, phao tin bịa đặt gây hoang mang trong nhân dân;
c) Làm ra, tàng trữ, lưu hành các tài liệu, văn hoá phẩm có nội dung chống Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm.

Với việc Quốc Hội khóa XIII thông qua Bộ luật Hình sự (sửa đổi) ngày 27/11/2015, có hiệu lực từ ngày 1/1/2018, điều luật nổi tiếng này tiếp tục được thay tên đổi số thành “Điều 117. Tội làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Khung hình phạt cũ vẫn được giữ nguyên. [5]

Blogger Nguyễn Lân Thắng với biểu tượng Điều 88. Ảnh: FB Nguyễn Lân Thắng

Bóng dáng của Liên Xô

Có thể dễ dàng tìm thấy bóng dáng của pháp luật Soviet trong những điều khoản này của luật Việt Nam.

Dưới thời Stalin nắm quyền ở Liên Xô (từ giữa những năm 1920 đến 1953), nước Nga thuộc Liên Xô sử dụng Điều 58, Bộ luật Hình sự năm 1927 (sau đó được sửa đổi nhiều lần) để bỏ tù hoặc xử tử hình những người bị cho là hoạt động phản cách mạng, trong đó có hoạt động tuyên truyền chống chính quyền. Các nước thành viên khác của Liên Xô cũng có những điều khoản tương tự. [6]

Sau khi Stalin qua đời năm 1953, Nga thay thế Điều 58 bằng Điều 70 – “Kích động và tuyên truyền chống Soviet”, ban hành cùng với Bộ luật Hình sự năm 1958, có nội dung như sau: [7]

Việc kích động hoặc tuyên truyền với mục đích phá hoại hoặc làm suy yếu chính quyền Soviet hoặc để phạm những tội chống chính quyền đặc biệt nghiêm trọng, hoặc lưu truyền với cùng mục đích những thông tin bịa đặt, vu khống, làm tổn hại uy tín của chính quyền Soviet và hệ thống xã hội, hoặc lưu hành, chuẩn bị, hoặc nắm giữ, với cùng mục đích, những sản phẩm có nội dung tương tự dưới dạng chữ viết, in ấn, hoặc các hình thức khác, sẽ bị trừng phạt bằng cách tước quyền tự do từ sáu tháng đến bảy năm, có thể có hoặc không có hình phạt bổ sung là đi đày từ hai tới năm năm; hoặc chỉ đi đày từ hai tới năm năm.

Những hành vi tương tự, nếu đạt được bằng cách sử dụng tiền hoặc của cải vật chất nhận được từ các tổ chức nước ngoài hoặc cá nhân làm việc vì lợi ích của những tổ chức nước ngoài đó, hoặc đạt được bởi một người trước đó đã bị kết án về tội chống chính quyền đặc biệt nghiêm trọng, hoặc những người phạm tội trong thời chiến, sẽ bị trừng phạt bằng cách tước quyền tự do từ ba tới mười năm, có thể có hoặc không có hình phạt bổ sung là đi đày từ hai tới năm năm. [8]

Cùng với Điều 190, có nội dung tương tự nhưng mức hình phạt thấp hơn, đây được coi là công cụ pháp lý chủ yếu của chính quyền Soviet nhằm dập tắt các tiếng nói độc lập trong xã hội. Các điều luật này chỉ bị bãi bỏ khi Liên Xô tiến hành công cuộc cải tổ (perestroika) từ năm 1985 trở đi.

Căn cứ vào mối quan hệ mật thiết giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Liên Xô trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam, có thể đặt giả thuyết rằng các nhà làm luật Việt Nam đã cố gắng sao chép mô hình pháp luật Soviet để hoàn thiện hệ thống pháp luật của mình. Giả thuyết này phù hợp với sự tương đồng giữa bản Hiến pháp 1959 của miền Bắc Việt Nam với Hiến pháp của Liên Xô và nhiều nước xã hội chủ nghĩa khác.

Ngoài ra, vào thời điểm năm 1967, có thể lãnh đạo Đảng thực sự cảm thấy cần một công cụ pháp lý để trấn áp và răn đe những người dân bình thường có khuynh hướng phát ngôn và hành động không đúng với đường lối, chính sách của Đảng, đe dọa tới sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc. Mối lo ngại về gián điệp của “Mỹ – Ngụy” (cách chính quyền miền Bắc gọi Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng Hòa) từ miền Nam được cài vào miền Bắc để tuyên truyền chống Đảng là có thật.

Trong bài xã luận “Bảo vệ trật tự, an ninh, trừng trị bọn phản cách mạng” đăng trên báo Nhân Dân ngày 21/3/1968, tác giả lấy bút danh “Nhân Dân” viết: [9]

“Đi đôi với việc tăng cường chiến tranh xâm lược miền Nam, không ngừng bắn phá miền Bắc nước ta, mấy năm nay, đế quốc Mỹ ráo riết tung bọn gián điệp, biệt kích vào miền Bắc, tiến hành chiến tranh tâm lý, kích động bọn phản cách mạng hoạt động chống chính quyền dân chủ nhân dân, chống cách mạng xã hội chủ nghĩa và sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước”.

(Còn tiếp)

Tài liệu tham khảo:

[1] Thư viện Quốc gia Việt Nam

[2] Toàn văn Pháp lệnh Trừng trị các tội phản cách mạng, website Bộ Tư pháp

[3] “Điều 82. Tội tuyên truyền chống chế độ xã hội chủ nghĩa.
1- Người nào có một trong những hành vi sau đây nhằm chống chính quyền nhân dân thì bị phạt tù từ ba năm đến mười hai năm:
a) Tuyên truyền xuyên tạc chế độ xã hội chủ nghĩa;
b) Tuyên truyền những luận điệu chiến tranh tâm lý, phao tin bịa đặt, gây hoang mang trong nhân dân;
c) Làm ra, tàng trữ, lưu hành các tài liệu, văn hoá phẩm có nội dung chống chế độ xã hội chủ nghĩa.
2- Phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm.”
(Bộ luật Hình sự năm 1985, website Bộ Tư pháp)

[4] Toàn văn Bộ luật Hình sự năm 1999, website Bộ Tư pháp

[5] Toàn văn Bộ luật Hình sự (sửa đổi) năm 2015, website Thư Viện Pháp Luật

[6] Wikipedia, mục từ Article_58_(RSFSR_Penal_Code)

[7] Party, State, and Citizen in the Soviet Union: A Collection of Documents, trang 89, Mervyn Matthews

[8] Nguyên văn tiếng Anh: “Article 70. Anti-Soviet Agitation and Propaganda
Agitation or propaganda carried on for the purpose of undermining or weakening Soviet authority or of committing individual especially dangerous crimes against the state, or circulating for the same purpose slanderous fabrication which defames the Soviet state and social system, and also circulating, preparing, or keeping, for the same purpose, works of similar content in writting, printed, or other form, shall be punished by deprivation of freedom for a term of six months to seven years, with or without additional exile for a term of two to five years, or by exile for a term of two to five years.

The same actions, accomplished by the use of finance or other material means received from foreign organizations or individuals acting in the interest of those organizations, or by a person previously convicted of especially dangerous crimes against the state or those committed in wartime, shall be punished by deprivation of freedom for a term of three to ten years, with or without additional exile for a term of two to five years.”

[9] Thư viện Quốc gia Việt Nam

Luật khoa tạp chí

Việc sử dụng truyền thông nhà nước ngày một nhiều ở Venezuela, Ecuador và Nicaragua (cũng như nhiều chính phủ khác trên toàn thế giới – ND) đã và đang có những tác động nhất định đến tự do báo chí.

• Dạ Lãm – Dịch từ State-Owned Media and the Public Interest; Carlos Lauriá; Americas Quarterly; Tháng 4/2012

Con rối của chính phủ? 

Những chế độ hướng tới kìm chế sự đối lập về dân sự và chính trị đã tìm ra một công cụ mới trong việc kiểm soát thông tin của họ: truyền thông nhà nước. Điều này xảy ra bất chấp sự thật rằng truyền thông nhà nước, cũng như nhiều phương tiện thông tin khác có thể phục vụ lợi ích của mọi công dân và cung cấp thông tin miễn phí về thương mại, nhà nước hay ảnh hưởng chính trị.

Theo một báo cáo năm 2009 của báo cáo viên đặc biệt về tự do biểu đạt của Ủy Ban OAS Inter-American về Nhân quyền, truyền thông công cộng cần phải được

“Độc lập với nhánh hành pháp; thực sự có tính đa nguyên; có thể dễ dàng tiếp cận ở mọi lúc mọi nơi; với kinh phí phù hợp theo những nhiệm vụ được pháp luật quy định; và chúng phải có sự tham gia của cộng đồng và cơ chế trách nhiệm.”

Ở châu Mỹ, tình trạng bị truyền thông nhà nước thao túng ngày một tăng, đặc biệt là ở Ecuador, Nicaragua và Venezuela; nơi không có quy định báo chí chính thống phải phục vụ lợi ích công chúng như ở Canada, Australia, Nhật, Pháp, Nam Phi và Anh.

Những lợi ích đạt được ở ba nước này thể hiện rất rõ ràng: báo chí chính thống cho phép những nhà lãnh đạo nâng cao hiệu quả thông điệp của mình khi hoạt động như một chương trình chính trị để phát động các chiến dịch bôi nhọ và chỉ trích những người bất đồng chính kiến. Điều này ngược lại hoàn toàn với khái niệm cơ bản về tự do biểu đạt. Những chiến thuật này không chỉ chắp thêm tầm ảnh hưởng thương mại và chính trị cho các hãng truyền thông, mà còn điều tiết hiệu quả tự do ngôn luận từ trên xuống dưới.

Ecuador – Ngày thứ bảy của tổng thống

Ở Ecuador, Tổng thống Rafael Correa thường dành riêng ngày thứ bảy để phátcadenas – được biết đến như những thông điệp tấn công bằng lời nói vào những hãng truyền thông tư nhân, nổi bật nhất trong số đó là tờ nhật báo hàng đầu El Universo (tại một số quốc gia các chương trình này xuất hiện vào mỗi 7h tối – ND). Chính quyền Correa đã kiện biên tập viên trang Quan điểm và ba giám đốc của El Universo năm ngoái sau khi tờ báo này đăng một bài xã luận có tính chỉ trích cao cách thức lãnh đạo của Correa. Bốn bị cáo đã bị kết án hình sự về tội phỉ báng và mỗi người phải chịu 3 năm tù; El Universo phải trả 40 triệu USA tiền phạt và chi phí bồi thường thiệt hại. Vụ việc rất đáng lo ngại ngay cả khi Correa đã chùn bước và tha bổng cho bốn cá nhân trên vào tháng 2/2012 trước sức ép lớn từ các tổ chức quốc tế và NGOs.

Tổng thống Rafael Correa thường công khai quấy rối và hạ nhục các nhà báo, họa sĩ Ecuador. Xem thêm tại Ecuador’s Attack on Press Freedom Must End; PanamPost; 05 tháng 04 năm 2016

Nhưng sự việc đã bắt đầu từ trước năm 2011. Ngay sau khi nắm quyền vào năm 2007, Correa đã bắt đầu nắm giữ các hãng truyền thông, trong đó có hai đài truyền hình tư nhân vào năm 2008. Ông ta giải thích cho những hành động này là bởi các hãng này được sở hữu bởi Grupo Isaías – một công ty cổ phần bị cáo buộc nợ nhà nước hơn 600 triệu USD sau khi công ty tài chính công của Grupo – Filanbanco sụp đổ vào năm 1998.

Vị Tổng thống Ecuador này cũng có thói quen buộc các hãng tin tư nhân lên sóng những phản bác của chính quyền đối với các bình luận hay báo cáo có tính phê bình. Ngay tháng trước, nhóm vận động tự do báo chí Fundamendios đã báo cáo rằng Ban Thư ký Quốc gia về Truyền thông đã yêu cầu Đài Radio Cadena Democracia – Exa FM dùng 7 phút của đài để phát một phản bác sau khi người dẫn chương trình Gonzalo Rosero trong một show trước đó đã chỉ trích chính quyền Correa.

Venezuela – Dùng tiền thuế để đàn áp thông tin người đóng thuế?

Nhiều người cho rằng Correa đã đi theo bước chân của Cựu Tổng thống Venezuela Hugo Chavez, người đã gây nhiều sức ép với cùng một cách kiểm soát đối với các cơ quan truyền thông của mình. Sự chuyển đổi rõ rệt đã xảy ra ở Caracas: khi Chavez nhận chức vào năm 1999, ông thừa hưởng một hệ thống truyền thông nhà nước nghèo nàn về tài chính với hai đài truyền hình và một văn phòng với lượng tiếp cận rất hạn chế. Nhưng sau một cuộc đảo chính thất bại vào năm 2002, Chavez nhận ra rằng việc mở rộng truyền thông công cộng là phương pháp hữu hiệu nhất để đối trọng với sức ảnh hưởng của các hãng truyền thông tư nhân và để kiểm soát tốt hơn dòng thông tin.

Kể từ đó, chính quyền của ông ta đã đầu tư hàng triệu bolívares vào các chương trình cho truyền thông nhà nước và công cộng, bao gồm truyền hình, phát thanh, báo chí và các trang tin. Vào tháng 7/2005, chính quyền đã đưa ra sáng kiến tham vọng nhất của mình: TeleSUR, một mạng lưới tin tức 24 giờ của riêng Venezueala thay cho CNN. Chính bản thân Chavez đã đầu tư thời gian rất nhiều để lên hình; theo AGB Nielsen Media Research, trong thời gian từ năm 1999 đến 2010 Chavez đã sử dụng hơn 1300 giờ để lên sóng. Và khi sức khỏe của ông trở nên đáng lo ngại, vị cựu tổng thống này đã để mắt đến những hãng truyền thông nhà nước để cập nhật những vấn đề sức khỏe cá nhân.

Nicaragua – Phản đối là phản động

Trong trường hợp Nicaragua, Tổng thống Daniel Ortega cũng là một thành viên của khối Liên minh Boliva cho châu Mỹ với Venezuela và Ecuador. Ông này cũng đã tham gia cuộc đua truyền thông cùng các nước đối tác. Ortega bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống của mình vào tháng Giêng, thường xếp các nhà báo chỉ trích chính sách của mình vào hàng “phát xít”, “buôn thuốc phiện” hoặc là một phần của “tầng lớp kinh doanh” ; và coi họ, cũng như những thành viên không trúng cử của phe đối lập là kẻ thù của chính quyền của mình.

Ortega cũng đã thêm vào làn sóng truyền thông các hãng truyền thông nhà nước, cũng như đưa ra một kênh hoàn toàn mới (Canal 13), hoặc mua lại từ các hãng truyền thông tư nhân như trong trường hợp tn8 đầu năm 2010. Có được ảnh hưởng lớn hơn trên các phương tiện truyền thông chỉ là một phần của chiến lược kiểm soát báo chí của ông ta: Ortega đã chọn lựa và cho phép những nhà báo nhất định được quyền tham dự các sự kiện và tiếp cận các bộ trưởng cũng như những quan chức quan trọng khác. Ông cũng không bao giờ tổ chức họp báo, và chương trình nghị sự của vị tổng thống này được điều khiển bởi vợ mình, Đệ nhất Phu nhân Rosario Murillo, các nhân viên của các hãng tin tư nhân hầu như không hề hay biết bất kỳ điều gì.

Dù việc sử dụng thái quá truyền thông nhà nước đang diễn ra ở ba quốc gia trên, những nước khác trong khu vực lại đi theo một hướng tiếp cận cân bằng hơn . Truyền hình Quốc gia Chile (Televisión Nacional de Chile); kênh Canal 22; Kênh Văn hóa Mexico (Canal Cultural de México), TV Cultura (Brazil); và Canal 14- TV Pública Paraguay (được xem là kênh truyền hình công cộng đầu tiên ở đất nước Paraguay) là những ví dụ điển hình của các hãng truyền thông nhà nước ưu tiên phục vụ lợi ích công chúng.

Đây là một dấu hiệu đáng khích lệ. Nhưng liệu những hãng truyền thông nhà nước này đã phục vụ công chúng theo cách tốt nhất có thể ? Tất nhiên, vấn đề này còn đang tranh cãi. Nhưng rõ ràng các hãng thông tấn được nhà nước tài trợ, có tính một chiều và ngăn chặn những phản đối, đang đe dọa đến thể chế dân chủ và tự do ngôn luận khi làm cho các nhà phê bình phải im lặng./.

Bình luận

 Luật khoa tạp chí

Bạn có thể nói báo chí Việt Nam nhất thế giới hoặc bét thế giới, tuỳ bạn tính từ dưới lên hay từ trên xuống.

Chỉ số tự do báo chí ổn định ở dưới đáy, bét bảng Đông Nam Á, thua Lào, kém xa Campuchia

Một trong những tổ chức xếp hạng tự do báo chí uy tín nhất thế giới, Reporters Without Borders (Phóng viên Không biên giới – RSF), xếp Việt Nam ở vị trí 175 trên 180 nước trên thế giới trong báo cáo gần nhất của mình.

Điều đó có nghĩa là báo chí Việt Nam chỉ tự do hơn được 5 nước, và đó là danh sách của những “thảm hoạ báo chí”: Trung Quốc, Syria, Turmekishtan, Eritrea, và… Bắc Triều Tiên. Trật tự này tương đối ổn định trong ba năm vừa qua.

Trong khi bạn có thể thở phào vì ít nhất còn hơn Bắc Triều Tiên thì tin buồn là chúng ta kém Lào đến 5 bậc, còn Campuchia đã nằm chót vót ở vị trí thứ 132. Điều đó có nghĩa là phạm vi tụt hậu của Việt Nam không còn có thể đo đạc ở tầm khu vực Đông Nam Á nữa, mà đã thu hẹp lại ở một khu vực nhỏ hơn, kém phát triển hơn, nơi chúng ta vẫn thường tự hào với địa vị “anh cả” của mình, đó là bán đảo Đông Dương.

Cần lưu ý rằng, khác với Việt Nam, người Campuchia có thể mở báo tư nhân và công khai chỉ trích chính quyền, mặc dù vẫn còn nhiều hạn chế.

Trong một bảng xếp hạng khác của Freedom House, tình hình đỡ tệ cho Việt Nam hơn một chút khi chúng ta xếp ngay trên Lào trong khu vực Đông Nam Á, với khoảng cách điểm chỉ là… 1/100. Luật Khoa sẽ có bài chi tiết hơn về bảng xếp hạng này.

Chấm Việt Nam 77.66 điểm trong thang điểm 100 (điểm càng cao thì mức độ tự do càng thấp), RSF cho biết: “Trong điều kiện báo chí đều nhận chỉ thị từ đảng Cộng sản, nguồn tin độc lập duy nhất là các bloggers và nhà báo công dân, những người phải chịu nhiều hình thức truy bức nặng nề, trong đó có cả việc bị công an thường phục hành hung”.

“Để biện minh cho việc bỏ tù họ [các nhà báo], Đảng đang gia tăng sử dụng các điều 88, 79, và 258 Bộ luật Hình sự, vốn quy định rằng việc ‘tuyên truyền chống nhà nước’, ‘hoạt động nhằm lật đổ chính quyền’, và ‘lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước’ phải bị trừng phạt bằng các án tù dài hạn”, báo cáo cho biết.

Top 10 nước kiểm duyệt tồi tệ nhất thế giới

Năm 2015, Committee to Protect Journalists (Uỷ ban Bảo vệ Nhà báo – CPJ) công bố báo cáo về 10 nước kiểm duyệt gắt gao nhất thế giới, và những cái tên xuất hiện trong danh sách này không khác 10 nước xếp cuối bảng xếp hạng của RSF là bao. Việt Nam, không có gì ngạc nhiên, nằm trong danh sách này.

Đánh giá về Việt Nam, CPJ cho biết, “Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức các cuộc họp bắt buộc hàng tuần với các toà soạn báo, đài, và truyền hình để ra chỉ thị về những đề tài nào cần nhấn mạnh hay kiểm duyệt trong các bản tin của họ. Những đề tài bị cấm gồm có hoạt động của các nhà bất đồng chính kiến và nhà hoạt động chính trị, sự chia rẽ phe phái trong nội bộ đảng Cộng sản, các vấn đề nhân quyền, và bất cứ thông tin nào đề cập tới sự khác biệt giữa hai miền Nam – Bắc – vốn từng chia rẽ [trong chiến tranh]”.

CPJ cũng nói rằng từ năm 2013, Việt Nam đã ban hành các quy định mới nhằm kiểm duyệt các nền tảng mạng xã hội, coi các hành vi đăng tải bất cứ bài báo, thông tin nào có biểu hiện “chống nhà nước” hoặc “gây hại đến an ninh quốc gia” đều là bất hợp pháp, kể cả đăng lại bài báo của nước ngoài.

Một trong 6 nước giam giữ nhiều nhà báo nhất thế giới

Một báo cáo khác của CPJ cho biết, tính đến ngày 1/12/2016, Việt Nam “đóng góp” 8 trong số 259 nhà báo đang bị giam giữ trên thế giới, xếp thứ 6 “toàn đoàn”.

Các nước giam giữ nhiều nhà báo hơn Việt Nam gồm có Thổ Nhĩ Kỳ (81 người), Trung Quốc (38 người), Ai Cập (25 người), Eritrea (17 người), Ethiopia (16 người). Iran đồng hạng với Việt Nam.

Trong danh sách 8 người có Nguyễn Hữu Vinh (Anh Ba Sàm), Nguyễn Thị Minh Thuý, Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, Nguyễn Đình Ngọc (Nguyễn Ngọc Già), Hồ Văn Hải (Hồ Hải), Đặng Xuân Diệu, Trần Huỳnh Duy Thức, và Hồ Đức Hoà.

Cần lưu ý rằng, khái niệm nhà báo (journalist) mà các tổ chức như CPJ dùng bao gồm cả các nhà báo công dân (citizen journalist), mà chúng ta hay gọi là blogger. Điều này khác với quan niệm phổ biến ở Việt Nam, vốn chỉ coi những người làm việc cho các toà báo chính thống, thậm chí phải có thẻ nhà báo, thì mới được gọi là “nhà báo”.

Các nhà báo trên đây đều bị bỏ tù vì những tội danh mà RSF đã nêu ở trên.