Khi Chủ Nghĩa Bảo Thủ Mỹ Đánh Mất Linh Hồn Của Chính Mình**
Bài phân tích dành cho VietnamWeek / CLB Nhà Báo Tự Do
Mùa Hè 2025, trên tạp chí National Affairs, cựu Phó Tổng thống Mike Pence và cựu Chủ tịch Heritage Foundation Ed Feulner đã cùng viết một bài hiếm hoi trong lịch sử chính trị Mỹ: một bản tự kiểm mang tính cảnh báo gắt gao từ chính những người từng đứng ở trung tâm quyền lực của Đảng Cộng hòa.
Bài viết, mang tựa đề “Rediscovering Order in an Age of Populism”, không chỉ phê phán phong trào dân túy kiểu Trump mà còn chỉ ra khủng hoảng căn tính sâu sắc nhất của chủ nghĩa bảo thủ Hoa Kỳ trong nửa thế kỷ qua.
Đây là bản phân tích toàn diện về bài viết ấy – và vì sao nó quan trọng cho tương lai nền dân chủ Mỹ.
1. Một phong trào từng có lý tưởng, nay chỉ còn phản xạ chống “woke”
Pence và Feulner mở đầu bằng một nhận định mạnh mẽ:
“An existential identity crisis now grips the American right.”
(Một cuộc khủng hoảng hiện sinh đang bóp nghẹt căn tính của cánh hữu Mỹ.)
Họ cho rằng chủ nghĩa bảo thủ – từng có triết lý rõ ràng, dựa trên tự do có trách nhiệm, trật tự đạo đức và thể chế mạnh – nay đã thoái hóa thành một hình thức “chống woke bằng mọi giá”.
Từ một phong trào có định hướng, bảo thủ trở thành phản ứng, không còn là một hệ tư tưởng mà là một tâm trạng.
Chiến tuyến chính trị bị thu hẹp thành:
- chống truyền thông,
- chống nhập cư,
- chống giới trí thức,
- và chống bất kỳ điều gì bị gán là “cánh tả”.
Pence viết:
“Conservatism… has devolved into anything that’s not ‘woke’.”
(Bảo thủ ngày nay sa sút thành bất cứ điều gì ‘không phải woke’.)
Đây là lời thú nhận nghiêm khắc: cánh hữu đã đánh mất nội dung, chỉ còn vỏ ngoài của sự phẫn nộ.
2. Trump thắng vì phủ định, không phải vì bảo thủ chiến thắng
Pence và Feulner nói thẳng:
Trump chiến thắng nhiệm kỳ hai không phải vì người Mỹ ủng hộ tư tưởng bảo thủ nguyên thủy.
“His victory… was not a triumph of conservative ideals, but a repudiation of a decadent Democratic Party.”
(Chiến thắng của Trump không phải sự khải hoàn của tư tưởng bảo thủ — mà là sự phủ định một đảng Dân chủ sa sút.)
Pence – người từng đứng dưới quyền Trump – nay nói điều mà giới bảo thủ truyền thống đã cố tránh suốt 10 năm qua:
Trump không phải bảo thủ — ông là dân túy.
Và dân túy, theo nghĩa bóng lẫn nghĩa đen, ăn mòn nội lực của phong trào bảo thủ, khiến nó trở nên:
- bài trí thức,
- bài nhà nước pháp quyền,
- tuần hoàn trong thù hận văn hóa,
- và tách rời hoàn toàn với di sản Reagan-Bush.
3. Cú trượt dài: từ đạo đức xã hội sang chính trị bản năng
Pence và Feulner vẽ lại thời kỳ hoàng kim của bảo thủ Mỹ:
- Reagan đối đầu Liên Xô bằng tầm nhìn, không phải thù hằn.
- Bảo thủ ủng hộ “equality of opportunity”, không phải chiến tranh văn hóa.
- Thị trường tự do từng là động lực đổi mới, không phải công cụ trừng phạt chính trị.
Ngày nay, họ viết:
“The consequences of the movement’s transformation… have steadily accumulated.”
(Hệ quả của sự biến dạng phong trào đã tích tụ từng ngày.)
Sự biến dạng đó có ba điểm chết người:
① Đạo đức tôn giáo bị vũ khí hóa
Thay vì lấy đức tin làm nền tảng đạo đức, phong trào MAGA biến tôn giáo thành công cụ chính trị.
② Luật pháp bị xem như trở ngại
Một phong trào bảo thủ từng tôn trọng thể chế
→ nay tấn công FBI, DOJ, toà án độc lập, và thậm chí cả Hiến pháp khi không phù hợp lợi ích của lãnh tụ.
③ Cảm xúc thay thế tư duy
“Giận dữ là chính sách” – đó là hiện tượng nguy hiểm nhất của dân túy Mỹ.
4. Một tiếng nói bảo thủ cổ điển – lạc lõng nhưng cần thiết
Điều đáng chú ý là: Pence và Feulner không phủ nhận rằng Đảng Dân chủ có sai lầm.
Họ chỉ rõ sự cực đoan bên tả (identity politics, campus illiberalism) đã tạo môi trường cho dân túy cực hữu lớn mạnh.
Nhưng lập luận của họ vẫn rất rõ ràng:
- Lỗi của phe Dân chủ không thể biện minh cho sự trỗi dậy của chủ nghĩa sùng bái lãnh tụ.
- Và lỗi của phe tả không thể là nền tảng để cánh hữu phá bỏ nguyên tắc bảo thủ.
Pence muốn tái lập “ordered liberty” – tự do trong trật tự, tương thích với tinh thần của Madison và Hamilton.
Đây là thông điệp hiếm hoi còn sót lại của một cánh hữu từng dựa trên trách nhiệm, lý trí và đạo đức.
Nói cách khác:
Đảng Cộng hòa phải chọn giữa bảo thủ và dân túy. Họ không thể có cả hai.
5. Vì sao bài viết quan trọng cho tương lai dân chủ Mỹ
Trong màn sương mù của tuyên truyền MAGA, bài viết này như một tín hiệu cấp cứu từ bên trong hệ thống.
Nó cảnh báo:
- Chủ nghĩa dân túy đang phá hủy chính những giá trị từng làm nên sức mạnh của nước Mỹ.
- Sự phân cực văn hóa đang biến bảo thủ thành chiến trường thay vì diễn đàn.
- Và nền dân chủ sẽ sụp đổ nếu tư tưởng bảo thủ mất đi “trục đạo đức” vốn từng giữ nó khỏi trượt sang cực đoan.
Đây không phải lời công kích từ cánh tả — mà là lời thú nhận từ trái tim của cánh hữu cổ điển.
Kết luận: Liệu cánh hữu Mỹ có còn cứu được linh hồn của mình?
Pence và Feulner kêu gọi một điều rất khó:
khôi phục lại một phong trào bảo thủ biết xây dựng, biết tôn trọng luật pháp, biết lãnh đạo bằng lý trí chứ không bằng phẫn nộ.
Nhưng đó cũng là điều mà nền dân chủ Mỹ cần lúc này:
- một cánh hữu có trách nhiệm,
- một đối trọng lành mạnh với cánh tả,
- và một triết lý chính trị đặt quy tắc lên trên bản năng.
Như họ viết:
“Conservatism must again offer a positive vision — or it will cease to be conservatism at all.”
(Bảo thủ phải một lần nữa đưa ra một tầm nhìn tích cực — nếu không nó sẽ không còn là bảo thủ.)