Nguyễn Văn Hải (Điếu Cày)
Ngày 26 tháng 10 năm 2025 – California, Hoa Kỳ
Trong nhiều thập kỷ, nền kinh tế Hoa Kỳ trở nên mạnh nhất thế giới không phải nhờ rào cản thương mại, mà nhờ mở cửa, liên kết đồng minh, và niềm tin vào luật lệ. Những gì đang diễn ra hôm nay cho thấy một sự đảo chiều nguy hiểm. Thuế quan – từng được sử dụng trong những giai đoạn đen tối nhất của lịch sử kinh tế Mỹ – một lần nữa được đem lên bàn cờ, như một vũ khí chính trị hơn là một chiến lược phát triển.
Tổng thống Donald Trump tuyên bố thuế quan sẽ khiến nước Mỹ “giàu có hơn bao giờ hết”, rằng đây là cách buộc các nền kinh tế khác phải trả giá để tiếp cận thị trường Mỹ. Nhưng những con số lạnh lùng từ chính các cơ quan đánh giá tài chính cho thấy điều ngược lại.
Theo S&P Global, chi phí doanh nghiệp Mỹ phải gánh do thuế quan trong năm 2025 dự kiến vượt 1.2 nghìn tỷ USD — trong khi số thuế chính phủ thu về chỉ khoảng 450–500 tỷ USD (CBO). Nói cách khác, mỗi 1 đồng thuế thu vào đánh đổi 4–5 đồng thiệt hại cho chính nền kinh tế Mỹ. Từ Walmart đến các chuỗi sản xuất ô tô, từ nông dân Iowa đến công nhân nhà máy tại Michigan — người Mỹ đang chịu toàn bộ tác động từ cuộc chiến mà họ không hề khởi xướng.
Điều trớ trêu là Trung Quốc, mục tiêu chính của thuế quan, lại ít bị ảnh hưởng nhất. Như nhà kinh tế Adam Posen phân tích trên Foreign Affairs, Bắc Kinh đã nhanh chóng điều chỉnh chuỗi cung ứng qua Mexico, Đông Nam Á và Ấn Độ — trong khi các đồng minh thân cận nhất của Mỹ mới là những bên thiệt hại nhiều nhất.
Trong khi đó, các thị trường tài chính đã lên tiếng trước cả chính trường:
-
Đồng đô la bị bán tháo
-
Vàng tăng kỷ lục
-
Nợ tiêu dùng vọt lên mức chưa từng có
-
Dow Jones bốc hơi hàng nghìn tỷ USD vốn hóa
Không có tín hiệu nào cho thấy đây là con đường dẫn đến thịnh vượng.
Còn rủi ro pháp lý?
Ngày 14 tháng 10, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ bắt đầu xem xét vụ kiện liên quan đến tính hợp hiến của việc tổng thống sử dụng Đạo luật IEEPA 1977 để áp đặt thuế quan rộng khắp mà không có sự phê chuẩn của Quốc hội. Nếu phán quyết cuối cùng không đứng về phía Nhà Trắng, chính phủ có thể phải hoàn trả hàng trăm tỷ USD thuế quan đã thu trái thẩm quyền — một cú sốc kinh tế thứ hai.
“Đặt cược tương lai nước Mỹ vào một canh bạc chính trị ngắn hạn — đó là sự nguy hiểm lớn nhất,” Joseph Stiglitzcảnh báo.
Cuộc chơi thuế quan đang dần hé lộ bản chất: đắt đỏ, không hiệu quả và mang tính phá hoại. Nhiều người Mỹ bắt đầu đặt câu hỏi: phải chăng đây chỉ là một hình thức trưng thu chính trị – chuyển tiền từ túi người dân sang túi những người có quyền thương lượng miễn trừ thuế quan tại Washington?
Trong một thế giới đầy bất định, nước Mỹ cần trở thành trụ cột của ổn định. Nhưng thay vì trấn an thị trường và củng cố liên minh, Washington đang tự cô lập chính mình — đúng lúc cần sự ủng hộ của bạn bè hơn bao giờ hết.
Nếu lịch sử là thước đo, chúng ta không thể quên rằng các mức thuế quan quy mô lớn từng góp phần đẩy nước Mỹ vào Đại Khủng hoảng 1929. Khi chính sách sai lầm lặp lại, hậu quả có thể còn lớn hơn — bởi nền kinh tế toàn cầu hóa hiện nay liên kết chặt chẽ gấp bội.
Đây không còn là chuyện tăng bao nhiêu phần trăm thuế hay ai trả hóa đơn.
Đây là câu hỏi về tương lai Hoa Kỳ sẽ đi về đâu:
Một quốc gia dẫn dắt bằng quy tắc và hợp tác, hay một siêu cường tự cô lập và nghi kỵ thế giới?
Số phận của cuộc thử nghiệm thuế quan này sẽ là một trong những di sản được ghi trong sách lịch sử. Hy vọng rằng khi người Mỹ nhìn lại, chúng ta sẽ không phải nói:
“Lẽ ra chúng ta phải biết sớm hơn.”