Sự ly dị toàn diện giữa Phố Wall và nước Mỹ lao động**
VietnamWeek Special Report
Ngày 4/12, báo cáo việc làm tư nhân của ADP cho thấy nền kinh tế Mỹ mất 32.000 việc làm trong tháng 11. Đây là cú sụt lớn nhất kể từ đại dịch, và là tín hiệu rõ ràng rằng khu vực tư nhân đang chậm lại nhanh hơn dự đoán. Thế nhưng, ngay trong tuần báo cáo được công bố, S&P 500 và Dow Jones vẫn đồng loạt tăng, bỏ xa các lo ngại về suy thoái.
Đối với người dân Mỹ, con số 32.000 người mất việc không hề mang ý nghĩa gì tích cực. Nhưng đối với Phố Wall, điều đó lại được hiểu theo một nghĩa gần như… ngược lại.
Câu chuyện này phản ánh một thực tế khiến nền kinh tế Mỹ ngày càng phân hóa: Khi người dân gặp khó khăn, thị trường tài chính lại nhìn thấy cơ hội.
Tin xấu với người lao động lại là tin tốt cho thị trường – Tại sao?
Lý do nằm ở hai yếu tố cốt lõi:
(1) Thất nghiệp tăng → áp lực lạm phát giảm
Trong kinh tế học vĩ mô, quy luật kinh điển gọi là đường Phillips cho thấy mối quan hệ giữa thị trường lao động và lạm phát:
-
Khi việc làm dồi dào → công nhân có lợi thế đòi tăng lương → lạm phát tăng
-
Khi thất nghiệp tăng → người lao động yếu thế → lương khó tăng → lạm phát hạ nhiệt
Từ góc nhìn của Cục Dự trữ Liên bang (Fed), lạm phát giảm là điều họ muốn.
(2) Lạm phát giảm → Fed có thể giảm lãi suất
Và đó chính là điều thị trường chứng khoán ao ước nhất.
Lãi suất thấp nghĩa là:
-
doanh nghiệp vay tiền rẻ hơn
-
lợi nhuận tương lai được định giá cao hơn
-
cổ phiếu trở nên hấp dẫn hơn
-
dòng tiền từ trái phiếu chảy sang thị trường cổ phiếu
Khi dự báo của thị trường chuyển từ “Fed sẽ giữ lãi suất cao” sang “Fed có thể sớm giảm lãi”, ngay lập tức Phố Wall bước vào trạng thái hưng phấn.
Do đó, báo cáo ADP xấu lại được diễn giải như một tín hiệu cho tương lai tươi sáng hơn của… thị trường chứng khoán.
Vì sao Phố Wall và nền kinh tế thật tách rời nhau?
Đây là hệ quả trực tiếp của mô hình kinh tế Mỹ hiện nay, nơi giá cổ phiếu không nhất thiết phản ánh sức khỏe của tầng lớp lao động, mà phản ánh:
-
lợi nhuận doanh nghiệp kỳ vọng
-
mức lãi suất tương lai
-
thanh khoản của hệ thống tài chính
-
hoạt động mua lại cổ phiếu (stock buybacks)
Điều cần nhấn mạnh: Cổ phiếu tăng không đồng nghĩa người dân đang sống khá hơn.
Công ty cắt giảm nhân sự → chi phí giảm → lợi nhuận dự kiến tăng
Trong nhiều trường hợp:
-
công ty sa thải nhân sự
-
thị trường lại phản ứng tích cực
-
giá cổ phiếu tăng mạnh
Các quỹ đầu tư xem cắt giảm nhân sự là “tinh gọn bộ máy”, “tối ưu chi phí”.
Thị trường lao động yếu → Fed giảm lãi → doanh nghiệp hưởng lợi mạnh
Trong chính sách tiền tệ hiện đại, Fed có vai trò gần như tuyệt đối đối với giá tài sản tài chính.
Một tín hiệu cho thấy Fed “giảm lãi” hoặc “ngừng thắt chặt” đủ làm thị trường bùng nổ, bất chấp thực trạng thu nhập và chi tiêu của người dân.
Stock Buyback – động cơ bí mật phía sau đà tăng
Các công ty lớn (Apple, Microsoft, Meta, Nvidia…) đang sở hữu lượng tiền mặt kỷ lục. Thuế doanh nghiệp thấp hơn dưới thời Trump cũng tạo thêm dư địa tài chính. Điều đó dẫn đến:
-
hàng trăm tỷ USD được rót vào mua lại cổ phiếu
-
nguồn cung cổ phiếu giảm
-
giá tăng dù lợi nhuận thật chưa tăng tương ứng
Stock buyback là một lực đẩy cực mạnh khiến chứng khoán tăng ngay cả trong môi trường kinh tế suy yếu.
3. Người mất việc → chi tiêu giảm → nền kinh tế yếu đi, nhưng Phố Wall không phản ứng ngay
Lý do: thị trường không nhìn hiện tại, mà nhìn tương lai 6–12 tháng.
Khi ADP báo mất 32.000 việc làm:
-
Người dân: lo lắng chi tiêu, cắt giảm mua sắm
-
Doanh nghiệp: giảm tuyển dụng, hoạch định thận trọng
-
Fed: thấy tín hiệu lạm phát giảm
-
Phố Wall: dự đoán Fed nới lỏng → mua vào cổ phiếu
Cùng một dữ liệu, nhưng cách diễn giải hoàn toàn khác nhau.
4. Rủi ro nằm ở đâu? Khi nào “tin xấu” trở thành “quá xấu” và thị trường sụp đổ?
Thị trường chỉ thích “tin xấu vừa phải”, không phải tin xấu kéo dài hoặc lan rộng.
Cảnh báo thị trường sẽ đảo chiều khi:
-
Thất nghiệp vượt 5%
-
Liên tục mất trên 150.000–200.000 việc/tháng
-
Niềm tin tiêu dùng giảm dưới mức đáy 2020
-
Doanh nghiệp báo cáo lợi nhuận thực sụt giảm mạnh
-
Stock buyback chững lại do chi phí vốn tăng
Nếu những điều này xảy ra cùng lúc, thị trường không còn kỳ vọng vào Fed nữa, mà sẽ phải đối mặt với:
-
giảm lợi nhuận doanh nghiệp thật
-
chi tiêu người dân suy yếu
-
cầu toàn cầu giảm
Đó là lúc “tin xấu” sẽ quay lại cắn thị trường.
5. Một nền kinh tế hai tầng – lý do bất mãn chính trị gia tăng
Sự tách biệt giữa thị trường và kinh tế thật không chỉ là vấn đề kinh tế, mà là vấn đề chính trị xã hội.
-
Chứng khoán lập đỉnh
-
Tiền mặt của các tập đoàn kỷ lục
-
CEO thưởng hàng trăm triệu USD
-
Nhưng người lao động: lương không theo kịp giá, chi phí nhà ở cao nhất lịch sử, bảo hiểm y tế tăng vọt, thất nghiệp đang nhích lên
Nhiều người Mỹ cảm thấy hệ thống không phục vụ họ, và đây là lý do sự bất mãn chính trị, phong trào dân túy và cực đoan chính trị ngày càng mạnh mẽ.
Điều này tác động trực tiếp lên cuộc bầu cử Mỹ 2026 và 2028.
Kết luận
Thị trường chứng khoán và nền kinh tế Mỹ đang vận hành theo hai logic khác nhau.
-
Kinh tế thật đo bằng việc làm, lương, tiêu dùng – và đang suy yếu.
-
Kinh tế tài chính đo bằng lãi suất, kỳ vọng và buyback – và đang tăng trưởng.
Phố Wall phản ứng với chính sách, không phải với cuộc sống của người lao động.
ADP báo 32.000 người mất việc là tin buồn cho nước Mỹ lao động, nhưng là tin tốt cho các nhà đầu tư đang dự đoán lãi suất sẽ giảm.
Sự tách biệt này không chỉ là một nghịch lý kinh tế, mà là dấu hiệu cho thấy một cuộc ly dị sâu sắc giữa thị trường tài chính và đời sống xã hội Mỹ – điều mà nước Mỹ sẽ phải đối mặt trong nhiều năm tới.