Ráo riết củng cố quyền lực
Những chuyển động chính trị gần đây tại Việt Nam, đặc biệt là đề xuất mới nhất sửa đổi Điều lệ Đảng và Hiến pháp (1), đang làm dấy lên nhiều câu hỏi về tương lai quyền lực trong nội bộ Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN). Một trong những yếu nhân trung tâm của giai đoạn này là Tổng Bí thư (TBT) Tô Lâm – người đã từng bước trở thành lãnh đạo tối cao của Đảng. Sau giai đoạn ẩn mình thời Nguyễn Phú Trọng, nay là lúc Tô Lâm bước vào thời kỳ củng cố sức mạnh và tầm ảnh hưởng, kể từ ngày 3/8/2024 tại Hội nghị bất thường của Ban Chấp hành Trung ương ĐCSVN khóa 13 (2). Đi lên từ Bộ Công an, một cơ quan có ảnh hưởng lớn trong hệ thống chính trị Việt Nam, suốt những năm ông Trọng còn sống, Tô Lâm thể hiện sự trung thành với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, đóng vai trò công cụ không thể thiếu trong việc thanh trừng các đối thủ chính trị dưới danh nghĩa chống tham nhũng. Thời gian này ông Lâm khéo léo trình diễn hình ảnh một công bộc trung thành, không có tham vọng cá nhân, trong khi dần nắm quyền kiểm soát các công cụ quyền lực quan trọng như Bộ Công an, hệ thống kiểm soát nội bộ Đảng và an ninh chính trị.
Từ nay trở đi là giai đoạn TBT Tô Lâm tập trung kiểm soát chặt chẽ nội bộ. Lợi dụng “di sản đốt lò”, ông đã loại bỏ những nhân tố bất lợi trên con đường tiến về đích, “cài cắm” thủ túc có gốc gác là công an hay cùng quê Hưng Yên vào các vị trí then chốt. Ngay sau khi loại hàng loạt đối thủ chính trị để nắm giữ chức Tổng Bí thư từ tháng 8/2024, ông Tô Lâm đã công kích bộ máy cồng kềnh và phát động chiến dịch tinh giản rầm rộ khắp các bộ ngành (3). Việc đề xuất sửa đổi Điều lệ Đảng và Hiến pháp vừa được báo chí nhà nước rầm rộ đăng tải, không đơn thuần là thay đổi hành chính, mà có thể là cơ hội để tái cơ cấu hệ thống quyền lực, tạo lợi thế cho TBT Lâm trong quá trình chuẩn bị Đại hội 14. Một trong những chiến lược quan trọng trong giai đoạn này là rút gọn bộ máy tổ chức. Việc giảm số tỉnh từ 63 xuống còn 31 tỉnh và thu hẹp bộ máy trung ương còn lại có 13 Bộ sẽ giúp Tô Lâm kiểm soát quyền lực dễ dàng hơn (4). Khi số lượng “các quan đầu triều” giảm xuống chỉ còn dăm chục thay vì hơn 200 ủy viên Trung ương, thì việc tập trung quyền lực vào tay Tô Lâm sẽ thuận lợi hơn rất nhiều. Điều này đảm bảo những người còn lại đều là những người trung thành, được lựa chọn kỹ lưỡng theo tiêu chí phục vụ cho kế hoạch Đại hội Đảng tháng 1/2026.
Điều không nằm ngoài dự đoán là xu hướng tinh giảm bộ máy và giờ đây là quyết định cấp tốc nhưng không mấy ngạc nhiên của Bộ Chính trị là sẽ sửa Điều lệ Đảng và Hiến pháp, được một bộ phận xã hội Việt Nam đồng tình. Có thể đọc thấy trên mạng xã hội như vầy: “Hãy tin rằng dân tộc ta đang bước vào một cuộc chuyển mình vĩ đại không thể đảo ngược. Đó là tiến trình chuyển đổi ôn hòa được dẫn dắt bởi Trào lưu mềm với năng lượng mềm, giúp chuyển hóa mọi năng lượng giận dữ tích tụ bao đời. Điều tốt đẹp đó đang đến gần hơn bao giờ hết. Mong quý đồng bào giữ vững niềm tin!” (5) Tuy nhiên, không phải là không có những “trend” khác trái chiều, nhất là dưới con mắt của các nhà nghiên cứu nước ngoài. Theo Tiến sĩ Thủy Nguyễn, từ Đại học Oregon (Hoa Kỳ), chuyên gia về chính sách công và khoa học dữ liệu, nguyên nhân chính yếu cho việc sáp nhập hay tách tỉnh là để củng cố hay bẻ gãy quyền lực chính trị. Việc sáp nhập có thể giúp củng cố quyền lực cho một nhóm nhỏ hơn, loại bỏ những người đứng đầu yếu. Ngược lại, việc chia tách có thể là quá trình thương lượng để chia phần quyền lợi, nhằm làm “loãng” bớt quyền lực hiện đang thuộc về tay ai đó. Những người có thể đứng sau các công cuộc sáp nhập hay chia tách thành công đều thể hiện được sức mạnh chính trị của mình (6).
Dự đoán bước tiếp theo của Tô Lâm
Nếu thành công trong việc tiếp tục duy trì quyền lực đã chiếm lĩnh, Tô Lâm có thể bước vào giai đoạn ba – chuyển đổi hệ thống từ một thể chế độc tài tập thể sang mô hình độc tài cá nhân. Điều này có thể diễn ra theo các hướng sau:
- Tập trung quyền lực vào một cá nhân: Hiện tại, quyền lực của ĐCSVN vẫn có sự phân bổ giữa các cơ quan khác nhau. Tuy nhiên, nếu Tô Lâm có thể sửa đổi các điều khoản về tổ chức và quyền hạn của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước hoặc Thủ tướng, ông có thể hợp nhất nhiều quyền lực vào tay mình.
- Kiểm soát tuyệt đối hệ thống an ninh và quân đội: Để củng cố vị thế lâu dài, ông sẽ cần sự trung thành tuyệt đối từ Bộ Công an và Bộ Quốc phòng. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc cải tổ bộ máy nhân sự, đặt những nhân vật thân tín vào các vị trí chủ chốt để định hình một ‘vương quốc’ chính trị riêng.
- Trình bày ‘Bản thiết kế mới’: Nếu nhìn vào mô hình của các nhà lãnh đạo độc tài khác trên thế giới (Đài Loan, Hàn Quốc những năm trước ‘dân chủ hóa’), có thể thấy xu hướng chung là tạo dựng hệ thống quyền lực cá nhân hóa, nơi mà lãnh đạo tối cao không chỉ kiểm soát chính trị mà còn có ảnh hưởng lớn trong kinh tế và các lĩnh vực quan trọng khác (7).
Nói theo ngôn ngữ bình dân, sau khi ông “Cả Trọng” qua đời, Tô Lâm giành ngay được “Sổ Đỏ của Ngôi nhà Đảng”, dù nền móng đã xuống cấp nghiêm trọng. Với tư cách chính chủ, ông sẽ không ngần ngại trình bày một bản thiết kế mới cho ngôi nhà tương lai. Tô Lâm và “đám cận thần” cũng sẽ đảm bảo rằng không ai – cho dù từ quân đội hay bất cứ từ một ngạch nào khác – có thể tranh chấp chiếc ghế Tổng Bí thư của ông trong nhiệm kỳ 2026 – 2030. Việc sửa Điều lệ Đảng và Hiến pháp trước mắt sẽ là công cụ phục vụ trực tiếp cho tham vọng này. Và hệ quả tất yếu sắp tới là nó có thể đánh dấu một bước ngoặt lớn trong lịch sử chính trị Việt Nam. Nếu những thay đổi ấy đi theo hướng củng cố quyền lực cá nhân, Việt Nam có thể chuyển từ một hệ thống lãnh đạo tập thể sang mô hình tập quyền mạnh mẽ hơn, tập trung vào một nhân vật duy nhất (8).
Điều này đặt ra nhiều câu hỏi về sự ổn định của hệ thống chính trị. Trong ngắn hạn, một cá nhân nắm quyền tuyệt đối có thể giúp bộ máy vận hành hiệu quả hơn, giảm thiểu đấu đá nội bộ. Tuy nhiên, về dài hạn, việc tập trung quyền lực quá mức có thể dẫn đến tình trạng suy yếu thể chế, gia tăng sự phụ thuộc vào một người, và nguy cơ khủng hoảng kế nhiệm khi lãnh đạo đó không còn đủ sức duy trì quyền lực. Liệu Tô Lâm có thể thực sự xây dựng một mô hình lãnh đạo mới hay không, và liệu hệ thống chính trị có chấp nhận một sự chuyển đổi như vậy, vẫn còn là một câu hỏi lớn. Tuy nhiên, với những dấu hiệu hiện tại, có thể nói rằng Việt Nam đang đứng trước một thời kỳ biến động quan trọng, nơi mà những thay đổi về Điều lệ Đảng và Hiến pháp có thể không chỉ đơn giản là vấn đề kỹ thuật pháp lý, mà còn là sự định hình lại toàn bộ cấu trúc quyền lực của đất nước.
Tham khảo:
(2) https://www.voatiengviet.com/a/quyen-luc-to-lam-lon-co-nao-/7687713.html
(5) https://www.voatiengviet.com/a/7796234.html
(6) https://www.rfa.org/vietnamese/thoi-su/2025/03/02/sap-nhap-tinh-ghep-tinh-don-vi-hanh-chinh/
(8) https://www.youtube.com/watch?v=E-vczHo1vI8
Hoàng Trường là bút hiệu một nhà báo tại Hà Nội. Tác giả hiện đang công tác tại một tạp chí nghiên cứu tại Việt Nam. Các bài viết của Hoàng Trường là blog cá nhân và được đăng tải với sự đồng ý của đài VOA nhưng không phản ánh quan điểm chính thức của chính phủ Hoa Kỳ.
