TBT Nguyễn Phú Trọng thăm Bắc Kinh, cư dân mạng xã hội ở Việt Nam lo lắng, Hà Nội ngả về Bắc Kinh quá nhiều sẽ ảnh hưởng đến các mối bang giao khác của Việt Nam. Tuy nhiên, so với các triều đại phong kiến xa xưa, giờ đây sau Đại hội 20 ĐCSTQ (chu kỳ 5 năm một lần), thì việc ông Trọng “sang chầu” Bắc Kinh là phải đạo.
Não trạng quan phương bị quy phục
Đối với TBT Nguyễn Phú Trọng, 3 ngày ở Bắc Kinh (30/10 – 1/11) là cả một “cuộc chầu thánh thể” để bày tỏ sự cung kính đối với chủ nghĩa Mác – Lênin, giống như con chiên bày tỏ lòng trung thành dành cho Chúa Trời. Ông Trọng hẳn cũng biết rằng, bản thân ông Tập Cận Bình vốn chẳng say mê gì chủ nghĩa Mác – Lênin cả. Trong thâm tâm, ông Tập chỉ tôn thờ một thứ chủ nghĩa Mác được Trung Quốc hóa để toàn Đảng của ông kiên trì “tín ngưỡng và lòng tin” vào công cuộc “phục hưng vĩ đại” của Trung Hoa. Đấy chính là tư tưởng Tập Cận Bình – chủ nghĩa Đại Hán trong thế kỷ 21. Cho nên đoạn trích trong Tuyên bố chung, nói rằng, Việt Nam và Trung Quốc “kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin” là cả một sự nhượng bộ của Tập Cận Bình đối với Nguyễn Phú Trọng. Và Tuyên bố chung 6.000 từ, thì cũng chỉ đề cập đến Mác – Lê có một lần duy nhất.
Việc Tập Cận Bình ưu tiên tiêu chí trung thành khi bổ nhiệm nhân sự vào Bộ Chính trị và Thường vụ Bộ Chính trị thể hiện sự thay đổi to lớn ở Trung Quốc. Các nhà lãnh đạo trước ông Tập luôn đặc biệt coi trọng vai trò lãnh đạo tập thể và sự tách biệt giữa Đảng và Nhà nước sau thời kỳ cai trị hỗn loạn của Mao Trạch Đông. Những luồng gió mới mở cửa đã tạo tiền đề cho những cải cách theo định hướng thị trường, dẫn đến sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc từ một quốc gia nghèo bị cô lập vươn lên thách thức trật tự toàn cầu của Mỹ và phương Tây. Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất tại Đại hội 20 là Tập Cận Bình đã phát triển hai khái niệm: “Sáng kiến An ninh Toàn cầu” (GSI) và “Sáng kiến Phát triển Toàn cầu” (GDI) thành khung khổ chung cho toàn bộ quản trị kinh tế – xã hội Trung Quốc trong kỷ nguyên mới. Đây là nội dung ông Trọng đặc biệt quan tâm và ông Trọng cam kết, Việt Nam sẽ tham gia GDI và ông cũng đánh giá tích cực đối với GSI, theo như nội dung thứ 7 trong Tuyên bố chung giữa hai nước.
Với não trạng quan phương bị quy phục, có thể ông Nguyễn Phú Trọng không hay biết rằng, sau khi đạt đến đỉnh cao của quyền lực, Tổng bí thư – Chủ tịch Tập Cận Bình giờ đây cô đơn hơn bao giờ hết. Trước Đại hội 20, ông Tập còn phải lo đối phó với các sự chống đối ngấm ngầm hoặc công khai của đoàn phái, bang phái và các thế tử đảng ngay trên thượng tầng lãnh đạo. Nhưng từ nay, một mình một chợ, ông sẽ đối phó với nguy cơ hỗn loạn bởi tình huống: duy nhất chỉ có một mình ông kiểm soát toàn diện đất nước 1.4 tỷ dân. Như vậy, Tập sẽ rơi vào cái bẫy do chính ông tạo ra. Nếu có tầm nhìn như thế, TBT Nguyễn Phú Trọng đã không dũng cảm bày tỏ tin tưởng, dưới sự lãnh đạo “hạt nhân” của ông Tập, nhân dân Trung Quốc sẽ hoàn thành đúng thời hạn các mục tiêu do Đại hội 20 ĐCSTQ đề ra, thực hiện thắng lợi các định hướng phấn đấu “100 năm lần thứ hai”.
Thế “tam quốc chí” có tạo sức ép?
Hôm đầu tuần 30/10, TBT Tập Cận Bình nói với TBT Nguyễn Phú Trọng rằng, cả hai nước và hai ĐCS Trung Quốc và Việt Nam “không bao giờ để bất kỳ ai can thiệp vào tiến trình của đôi bên”. Thông điệp nhấn mạnh việc chống lại sự can thiệp từ bên ngoài được ông Tập đưa ra đưa ra trong bối cảnh quan hệ căng thẳng giữa Trung Quốc với phương Tây, đặc biệt là với Hoa Kỳ về vấn đề Đài Loan, xung đột Ukraine, thương mại và nhiều vấn đề khác. Phát biểu tại lễ tiếp đón TBT Nguyễn Phú Trọng, TBT Tập còn nhấn mạnh: “Sự phát triển của sự nghiệp tiến bộ nhân loại là quá trình dài và quanh co… Hai ĐCS Trung Quốc và Việt Nam cần kiên định hành động vì hạnh phúc của nhân dân và sự tiến bộ của nhân loại, đẩy mạnh hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa bằng tất cả nguồn lực của mình, và không bao giờ để bất kỳ ai can thiệp vào bước tiến của chúng ta hoặc để bất kỳ thế lực nào làm lung lay nền tảng thể chế trong sự phát triển của chúng ta”. Tuyên bố này được trích từ Đài truyền hình Trung Quốc, nội dung này không tìm thấy trên các tin tức của TTXVN.
Với “Tuyên bố chung” gồm 13 nội dung lớn bao trùm hầu hết mọi mặt của bang giao Việt – Trung, dư luận băn khoăn nếu Trung Quốc đã “quy phục” được toàn diện Việt Nam như thế, từ nay, lối ra thế giới của Việt Nam liệu có bị hẹp bớt không? Sức ép từ một thế “tam quốc chí” mới tạo nên giữa Trung Quốc, Hoa Kỳ và LB Nga đối với Hà Nội sẽ như thế nào? Ngày 30/10, bình luận về vấn đề này trên truyền thông quốc tế, Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung từ Đại học Fulbright Việt Nam cho rằng, mối quan hệ hai nước Việt – Trung cũng như giữa Việt Nam với các nước, về cơ bản sẽ không có nhiều chuyển biến, sau chuyến công du Bắc Kinh của ông Trọng. Tuy nhiên, dư luận vẫn quan ngại, với chuyến thăm Trung Quốc của ông Trọng, có thể ảnh hưởng gì tới tình trạng nhân quyền vốn đang rất bết bát của Việt Nam và vai trò của của Mỹ trong việc cải thiện tình trạng này ra sao?
Phó Giám đốc Phân ban Châu Á của HRW Phil Robertson tuyên bố trong một thông cáo gửi truyền thông quốc tế: “Việt Nam có mối quan hệ ‘yêu-ghét’ với Trung Quốc. Và Việt Nam thường dùng điều này khiến Hoa Kỳ có thể gặp khó khăn. Chính phủ Việt Nam đôi khi đứng về phía Hoa Kỳ chống lại các hành động của Trung Quốc trong các vấn đề hàng hải, nhưng những lần khác lại hợp tác rất chặt chẽ với chính quyền Trung Quốc, nơi cũng vi phạm trắng trợn các quyền con người như thế. GS. Carl Thayer, Đại học New South Wales (Úc) nói với BBC hôm 1/11 rằng, nếu thông tin hiện chưa được xác nhận, Việt Nam đang vận động Hoa Kỳ thu xếp chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống Joe Biden vào tháng 11 này là chuẩn, thì Việt Nam có thể bất ngờ trả tự do cho nhà báo Phạm Đoan Trang.
Bình luận trên của GS. Carl Thayer được đưa ra trước “Đối thoại nhân quyền Hoa Kỳ-Việt Nam lần thứ 26” diễn ra tại Hà Nội vào 2/11, đúng một ngày sau khi TBT ĐCSVN Nguyễn Phú Trọng trở về nước sau chuyến thăm Trung Quốc. Trong khi Việt Nam nhấn mạnh Trung Quốc là ưu tiên ngoại giao hàng đầu, ý kiến này, theo GS. Thayer, không nên diễn dịch rằng Trung Quốc là ưu tiên hàng đầu duy nhất. Dựa trên sự thuận lợi về mặt địa lý, mối quan hệ thương mại và sức mạnh đang ngày càng được củng cố của Trung Quốc là tất nhiên. Cuộc đối thoại sẽ là một phần của các sự kiện ngoại giao theo khuôn mẫu. Cả hai bên sẽ trình bày lập trường đã có từ lâu của mình về nhiều vấn đề khác nhau. Cả hai sẽ đồng ý rằng tiếp tục đối thoại là quan trọng. Việt Nam có quan điểm dàn trải về quyền con người, bao gồm cả việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hiệp Quốc, xóa đói giảm nghèo và bình đẳng giới. Trong khi Hoa Kỳ sẽ bàn đến các vấn đề tự do tôn giáo và các quyền dân sự và chính trị của mọi công dân.
Trần Đông A là bút hiệu một nhà báo đã nghỉ hưu tại Sài Gòn, với sở trường về các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội, ngoại giao Việt Nam và các quốc gia khu vực Đông Nam Á. Các bài viết của Trần Đông A là blog cá nhân và được đăng tải với sự đồng ý của đài VOA nhưng không phản ánh quan điểm chính thức của chính phủ Hoa Kỳ.
