Trân Văn
Tòa án thành phố Hà Nội vừa xác định ông Trương Huy San, 64 tuổi đã phạm tội “lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” và phạt ông 30 tháng tù [1].
Trương Huy San là một nhà báo nổi tiếng, tác giả bộ “Bên thắng cuộc” với bút danh Huy Đức. Ông còn là blogger, rồi Facebooker với nick name Osin thường khuấy động dư luận bởi những nhận định, góp ý về thời cuộc.
Trương Huy San bị xem là có tội không phải vì bộ sách “Bên thắng cuộc”. Ông bị xem là có tội vì 13 trong cả ngàn post mà ông từng bày ra ra trên Internet bị xem là đã “xâm phạm đến lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” và 13 bài viết ấy “có số lượng tương tác, bình luận, chia sẻ lớn, gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự, an toàn xã hội”. Cả công an – nơi điều tra, viện kiểm sát – nơi giám sát và nhân danh lợi ích công công thực hành quyền công tố, lẫn tòa án – nơi cầm cân nảy mực, phân định đúng/sai đều không cho biết nội dung 13 bài được xem là chứng cứ để bắt giữ, cáo buộc và phạt Trương Huy San 30 tháng tù cụ thể thế nào, xâm hại “lợi ích hợp pháp” của nhà nước ra sao, đặc biệt, ngoài nhà nước còn những tổ chức, cá nhân nào là… “bị hại” của Trương Huy San?..
Đó cũng là lý do bản án sơ thẩm bị chỉ trích. “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” là tội được xếp vào loại nghiêm trọng nhưng rất dễ dàng tìm thấy sự đồng cảm, mến mộ, kính trọng mà nhiều người dành cho Trương Huy San. Sau khi tòa án công bố bản án sơ thẩm, Phan Châu Thành – một người Việt sống tại Ba Lan đưa chân dung Trương Huy San lên trang Facebook của ông kèm dòng chữ: Anh Huy Đức. Các thân hữu của ông Thành hồi đáp với những ý đại loại như Hien LeQuy: Có điều hợp, có điều không hợp. Có điều thích và nhiều điều không thích nhưng vẫn là người đáng kính trọng. Cầu chúc cho anh thoát khỏi tai ương! Hoặc Năm Tấn: Nhà tù là nơi đoạ đày của kẻ hạ nhân nhưng là nơi tôi luyện ý chí của bậc thượng nhân [2]!
Bản án sơ thẩm còn là lý do để những người như Nguyen Hoang Anh tự sự: Mỗi một độc giả của Bên thắng cuộc đều nợ Huy Đức một sự khai sáng. Đời mỗi người chỉ cần một tác phẩm như vậy là đủ để ghi danh vào lịch sử rồi [3]. Hoặc nhận định như Thái Hạo: Có người bạn hỏi tôi, “Thấy Huy Đức là người thế nào?”. Tôi nói: “Huy Đức là người lớn”. “Nghĩa là thế nào?”. “Hãy nhớ câu của Tản Đà thì sẽ hiểu – Nước bốn nghìn năm vẫn trẻ con” [4]. Thay vì nêu ý kiến riêng, một số người dẫn lại điều ông Trương Huy San đã từng đề cập trước khi rời Mỹ về Việt Nam: Không một người tự do nào lại chọn nhà tù. Nhưng trong một số trường hợp, để bảo vệ quyền tự do, không thể tránh được nhà tù. Nếu mọi người đều tránh tù tội, chúng ta sẽ không bao giờ có được tự do [5].
Đó là những người chỉ biết Trương Huy San qua “Bên thắng cuộc” hoặc những gì ông đã post trên mạng xã hội. Những người đã từng có dịp qua lại với ông, thậm chí bất đồng với Trương Huy San cũng tham gia góp thêm thông tin về “tội phạm” vừa bị tòa án Cộng hòa XHCN Việt Nam phạt tù.
Chẳng hạn Nguyen Phuong Mai viết thế này: Tôi bất đồng với rất nhiều chia sẻ của anh. Tuy nhiên, điều đó không ngăn cản việc tôi và anh vẫn có thể đối thoại và trò chuyện với nhau một cách chân thành ngoài đời. Điều thú vị là Huy Đức không ngại bị “chửi”… Hôm nay anh ra tòa, tôi và rất nhiều đồng nghiệp trong ngành lịch sử chính trị đang hướng về Việt Nam. Sự quan tâm của các nhà khoa học trên thế giới là điều khiến câu chuyện của Huy Đức trở nên khác biệt so với những vụ án tương tự trước đây. Điều đó cũng có nghĩa là trường hợp của anh sẽ được mổ xẻ, phân tích, thảo luận một cách triệt để hơn, để lại những di sản bền vững và khách quan hơn, mở rộng cửa tiếp cận cho nhiều nhà nghiên cứu quốc tế hơn trong lĩnh vực khoa học chính trị. Huy Đức hẳn đã chuẩn bị cho ngày này từ lâu. Mong gia đình anh vững vàng qua cơn sóng gió [6].
Hay Nguyễn Hồng Lam: Ngoài viết, Huy Đức còn làm được khá nhiều chương trình, hoạt động xã hội rất có ý nghĩa hướng về tương lai hòa hợp và phát triển. Huy Đức vẫn viết, vẫn ngay càng sâu sắc và gay gắt hơn. Tư liệu anh có toàn “hàng độc”. Thích, đồng tình hay không nó vẫn cứ hàng độc. Xung quanh anh có quá nhiều đồn đoán, nhưng không ai chắc chắn được điều gì. Rất nhiều người không thích và phản đối chuyện dường như Huy Đức quá sắt máu, truy cùng đuổi tận với một số cá nhân là quan chức, cựu quan chức. Bạn bè thân quen, trong đó có tôi, rất nể nhưng đã không ít lần tranh cãi gay gắt kịch liệt với anh. Huy Đức cũng đốp chát lại không mấy nể nang. Dường như mấy năm gần đây, Huy Đức đang cố tạo ra một khoảng cách nhất định với chính những bạn bè gần gũi anh. Anh thường tỏ ra rất đúng… đường lối: “Tôi chỉ làm việc phải làm. Tôi yêu nước. Tôi chẳng chống ai cả”. Nghe, có vẻ anh “cảnh giác”, kỳ thực anh em đều hiểu: Huy Đức chỉ là không muốn đến một khi nào đó anh làm liên lụy đến người khác. Anh không ba phải mà muốn giữ bình an cho bạn bè… Quan sát bên lề, tôi thấy không mấy người, kể cả Huy Đức, nói nhiều về đúng – sai và mức án. Không mấy ai tỏ ra ngạc nhiên. Nhưng mười bài viết đề cập thì đủ cả mười đều mong anh sớm được tự do. Có ít nhất năm trong số mười đề cập đều thòng sẵn câu: Đang để dành chai rượu rất ngon chờ Huy Đức ra để khui mừng. Tôi không rõ các cao nhân ấy thân sơ, hiểu thế nào về một người bạn mới ra tòa. Nhưng đọc hết tất cả các bài viết, tôi có thể chắc một điều, ngoài viết rất giỏi, nhiều bạn bè, Huy Đức Trương Huy San còn là một người thích rượu! Thì mong anh sớm ra mà uống thôi [7]!
Có người, tuy đứng hẳn ở phía bên kia, trước nay vẫn luôn rạch ròi giữa quốc gia và cộng sản như ông Trần Trung Đạo, không đồng tình với tựa bộ sách mà Trương Huy San công bố năm 2012 (Bên thắng cuộc) vì có bên thắng sẽ có bên thua trong khi cuộc đối đầu Quốc – Cộng chỉ có nạn nhân nhưng vẫn thừa nhận Huy Đức như một người phóng khoáng và can đảm. Dẫn lại một ý của Trương Huy San: “Lịch sử cần được biết như nó đã từng xảy ra và sự thật là một con đường đòi hỏi chúng ta không bao giờ bỏ cuộc”, ông Trần Trung Đạo cho rằng: Trương Huy San đã không bỏ cuộc. Cách nào đó anh vẫn đi trên con đường sự thật. Biết đâu bản án sẽ làm anh cảm thấy nhẹ lòng hơn. Không ai muốn ở tù, nhưng nếu có thì xem đó là một chỗ dừng chân trong hành trình dài của một người Việt Nam yêu nước dấn thân. Cám ơn Huy Đức [8].
Sau khi bản án sơ thẩm đối với Trương Huy San được công bố, Phạm Thị Hoài bình: Thừa bản lĩnh, kinh nghiệm, trí lực và nguồn tin, anh hiểu bản án vừa tuyên hơn ai hết. Có lẽ anh cũng tự biết, mình là nhà báo lớn cuối cùng ở Việt Nam ngồi tù. Không phải vì đất nước ấy bỗng phát minh ra tự do, mà chẳng còn ai ở tầm vóc ấy chọn cách cầm bút ấy. Trên toàn thế giới, dấn thân cho chân lý cũng đang là mô hình lỗi thời. Rồi sự thật, nhận thức, quan điểm, chính kiến sẽ chỉ là những tùy chọn, hủy miễn phí, bảo hành giải trí vô thời hạn. Nhưng bạn khỏi lo cho Huy Đức, những điều ấy anh cũng biết rồi. Không oán hận, không thách thức, không vung vít tuyên ngôn, không hùng hồn sáo rỗng, không ảo tưởng, không ỡm ờ kịch bản, không mê sảng bốc đồng, không buôn hương bán gió, không hão huyền ngày tàn của bạo chúa, không sến súa, không úp mở, không huyền bí siêu nghiệm nhân tạo thiên tạo, không ngạo nghễ yêng hùng, không cả ung dung đi vào lịch sử, một bức hình để đời cũng không. Tôi chỉ biết anh không là gì, và chỉ chừng đó đã là quá nhiều phẩm chất [9].
***
Theo nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, Trương Huy San có tội nhưng dư âm mà bản án sơ thẩm tạo ra cho thấy, bản án không đạt tác dụng “răn đe, giáo dục” và tình cảm mà công chúng dành cho “tội phạm” hoàn toàn ngược chiều với công lý XHCN. Bên nào thật sự lệch lạc?
Chú thích
