Gần đây, tôi dành chút thời gian suy nghĩ về tin tức Mỹ áp thuế nặng nề lên hàng hóa từ gần như tất cả các nước. Không bàn đến việc đó đúng hay sai, hợp lý hay không, nhưng tôi nghĩ câu chuyện này không chỉ đơn thuần là một vấn đề kinh tế.
Sau khi nghe tin ấy, điều đầu tiên tôi nghĩ tới là phản ứng của các quốc gia khác. Một số nước có thể sẽ nhẹ nhàng thương lượng. Một số khác có thể chọn cách trả đũa. Nhưng dù là phản ứng nào, tôi tin rằng về lâu dài, các nước sẽ bắt đầu dè chừng hơn khi hợp tác với Mỹ. Họ sẽ nhận ra rằng không nên quá tin tưởng hay phụ thuộc vào một quốc gia mà chỉ cần thay đổi lãnh đạo là có thể thay đổi cả cách họ ứng xử với thế giới.
Tôi nhớ đến câu nói của Machiavelli rằng lời hứa có thể từng quan trọng trong quá khứ, nhưng hiện tại đôi khi lại cần phải phá vỡ. Câu nói ấy nghe có vẻ thực dụng, nhưng có lẽ nó phản ánh đúng cảm giác mà nhiều quốc gia đang có khi nhìn về nước Mỹ.
Tôi cũng nghĩ đến một sự kiện trong lịch sử. Năm 1930, Mỹ từng áp thuế mạnh để bảo vệ hàng hóa trong nước. Kết quả là các quốc gia khác trả đũa. Thương mại quốc tế lao dốc. Cuộc Đại Suy Thoái càng nghiêm trọng hơn. Winston Churchill từng nhắc rằng ai không học từ lịch sử thì sẽ bị buộc phải sống lại với nó. Nghe có vẻ xa xưa, nhưng tôi nghĩ bài học đó vẫn còn nguyên giá trị hôm nay.
Có một điều nữa khiến tôi băn khoăn. Đó là sự thay đổi chính sách chỉ vì thay đổi một vị trí lãnh đạo. Mỹ vốn là quốc gia khởi xướng cho tự do thương mại. Luôn nói về việc phá bỏ rào cản thuế quan. Nhưng giờ đây, chỉ vì một kết quả bầu cử, cách tiếp cận đó có thể bị đảo ngược hoàn toàn. Thomas Jefferson từng nói rằng những điều thuộc về nguyên tắc thì nên giữ vững như đá. Chỉ những gì thuộc về sở thích thì mới nên thay đổi theo thời thế. Nhưng dường như bây giờ, cả những nguyên tắc cũng trở nên dễ thay đổi như một điều ngẫu hứng.
Tôi vẫn nghĩ rằng niềm tin là thứ quý giá nhất trong quan hệ giữa các quốc gia. Nó mất rất lâu để hình thành. Nhưng chỉ cần một quyết định đột ngột, nó có thể sụp đổ nhanh hơn ta tưởng. Khi niềm tin bị rạn, người ta sẽ bắt đầu tìm đến những lựa chọn khác. Bớt thân thiết hơn. Bớt gắn bó hơn. Và cuối cùng là tìm một hướng đi mới, không còn cần nhau như trước.
Có thể chính sách thuế hôm nay không đơn thuần là chuyện kinh tế. Nó là biểu hiện của một cách nhìn mới, một cách ứng xử mới, và có thể là bước đầu của một trật tự khác đang âm thầm hình thành.
