Thượng đỉnh của Liên Âu và Cộng đồng Chính trị châu Âu đầu tháng 10/2025 diễn ra vào một thời điểm chưa từng có. Hàng loạt drone Nga, hoặc bị coi là của Nga, hoạt động sâu trong lãnh thổ châu Âu, bao gồm cả nước chủ nhà Đan Mạch. Tăng cường năng lực phòng thủ của toàn châu lục trước đe dọa Nga, trong bối cảnh quân đội Mỹ có nguy cơ rút dần, thậm chí rút hẳn khỏi châu Âu, là một ám ảnh bao trùm dịp thượng đỉnh này.
Câu hỏi mà nhiều nhà quan sát đặt ra : Làm thế nào châu Âu có thể hỗ trợ Ukraina và tự vệ được trước Nga nếu không có sự hậu thuẫn của Mỹ ?
« Bức tường chống drone » là chủ đề nổi bật tại thượng đỉnh châu Âu ở Copenhagen, cũng như từ nhiều tuần trước đó, trong bối cảnh hàng chục drone xâm nhập Ba Lan, drone xâm nhập Rumani, Đức và Đan Mạch. Việc thiết lập khẩn cấp một « bức tường drone » là đòi hỏi khẩn thiết của các quốc gia sườn đông và miền bắc châu Âu. Tuy nhiên, « bức tường drone » chỉ là một trong bốn dự án lớn về quốc phòng mà Ủy Ban Châu Âu thúc đẩy. Ba dự án còn lại là phòng ngự trên không gian, tăng cường lực lượng ở sườn đông và phòng thủ chống tên lửa. Hệ thống phòng thủ tên lửa và không quân tích hợp (IAMD) là một trong những điểm yếu nhất mà châu Âu cần khẩn cấp khắc phục. Đây là một đề xuất trong báo cáo của viện tư vấn Anh Quốc (International Institute for Strategic Studies) (IISS).
Hàng nghìn tỉ euro
Vấn đề hàng đầu là tài chính cho cuộc kháng chiến của Ukraina và năng lực phòng thủ của châu Âu. Tại thượng đỉnh châu Âu lần này, Bruxelles đã đề xuất một nguồn tài chính ổn định cho Ukraina, với việc sử dụng các tài sản bị phong tỏa của Nga tại châu Âu, để chi cho dự án 140 tỉ euro hỗ trợ Ukraina. Khoản tiền này dự kiến sẽ chỉ trả cho Nga, nếu Matxcơva đền bù các tổn thất do chiến tranh tại Ukraina, theo chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen hôm 01/10.
Trên thực tế, khoản tiền này chưa thấm vào đâu so với nhu cầu về an ninh quốc phòng của châu Âu, nếu chính quyền Trump rút khỏi khối NATO. Nhưng cho dù chính quyền Trump không rút hẳn khỏi NATO, thì việc triệt thoái quân đội Mỹ và các đầu tư của Mỹ cho an ninh châu Âu, để Washington dồn lực sang Ấn Độ – Thái Bình Dương nhằm đối phó với Trung Quốc, đã trở thành xu thế rõ ràng của nước Mỹ, được bộ trưởng bộ Quốc phòng Pete Hegseth nhiều lần khẳng định.
Hiện tại, gần một nửa chi phí cho NATO, lực lượng chính bảo vệ an ninh châu Âu, là do Hoa Kỳ đảm nhiệm. Trong trường hợp Mỹ rút, các chuyên gia viện IISS ước tính châu Âu sẽ phải đầu tư cho quốc phòng thêm ít nhất 1.000 tỉ đô la trong 25 năm. Theo viện tư vấn Anh Quốc, được đài Pháp TV5 Monde trích dẫn, một phần lớn khoản chi nói trên sẽ được dành cho việc thay thế 128.000 quân nhân Mỹ đồn trú tại châu Âu, và « để lấp đầy khoảng trống về phương tiện phòng thủ không gian, các phương tiện tình báo, giám sát và trinh sát trong mọi lĩnh vực ».
Thách thức: Phương thức đầu tư phù hợp và tốc độ triển khai
Tại thượng đỉnh NATO hồi mùa hè vừa qua, các nước châu Âu, trừ Tây Ban Nha, đã thống nhất tăng chi quốc phòng lên 5% GDP. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ là số tiền đầu tư, và không chỉ là đầu tư trải dài theo thời gian, mà là cách thức đầu tư và tính khẩn cấp của nỗ lực xây dựng nền quốc phòng của khối.
Tăng cường năng lực sản xuất đạn dược, các phương tiện được sử dụng nhiều trong chiến tranh kéo dài với cường độ cao, là một thách thức mà châu Âu khó hóa giải. Chuyên gia Max Bergmann, giám đốc chương trình Châu Âu, Nga và khu vực Á-Âu thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), đồng tác giả một bài phân tích trên trang mạng viện tư vấn Đức Heinrich-Böll Foundation, hồi cuối tháng 9, nhấn mạnh Ủy Ban Châu Âu cần được giao thêm quyền hạn để có thể mua sắm các phương tiện, trang thiết bị quốc phòng chung.
Hiện tại, Liên Âu đã có một ủy viên quốc phòng, được bổ nhiệm lần đầu tiên từ cuối năm ngoái. Sách Trắng Quốc phòng Liên Âu (ReArm Europe/Chuẩn bị cho chân trời 2030), ra mắt hồi tháng 5/2025, xác định các nhiệm vụ đến 2030, để chuẩn bị cho « các kịch bản tồi tệ nhất » với châu Âu. Theo tình báo của nhiều quốc gia phương Tây, châu Âu phải đối mặt với nguy cơ một hoặc một số quốc gia thành viên bị tấn công « trong từ 2 đến 5 năm tới ».
Tuy nhiên, theo nhiều nhà quan sát, một thách thức lớn hiện nay với Liên Âu đó là quốc phòng chưa hẳn đã là nhiệm vụ cốt lõi chính thức của Liên Âu. Báo chí Pháp ghi nhận trong cuộc họp không chính thức của khối 27 nước hôm 1/10, các nước châu Âu đã xem xét một « văn bản khung », do Ủy Ban Châu Âu trình bày để chuẩn bị cho « lộ trình hành động » của Liên Âu, sẵn sàng đối mặt với chiến tranh kể từ năm 2030. Văn bản khung này sẽ phải được thảo luận tại Hội Đồng Châu Âu ngày 23/10. Liệu chương trình hành động này có cho phép Liên Âu đẩy nhanh tốc độ xây dựng nền quốc phòng của khối, để về trung hạn sẵn sàng tự vệ trước các đe dọa từ phía đông, nếu hậu thuẫn của Mỹ bị cắt giảm mạnh?