Lời tòa soạn “Tiếng Dân”: Mặc dù đã có những khuyến cáo của các nhà khoa học quốc tế, của giới trí thức, báo chí trong và ngoài nước về vấn đề ô nhiễm không khí, đất đai, sông hồ, biển cả, cũng như nguy hiểm cho sức khoẻ của người dân; mặc dù điện năng tái tạo từ gió và mặt trời có giá thành rẻ hơn, có thể tránh được các nguy hiểm do điện than gây ra, nhưng chính phủ Việt Nam vẫn giữ quy hoạch xây dựng các nhà máy năng lượng điện than tại hàng chục địa điểm trên khắp ba miền đất nước.
Đây là môt chính sách chẳng những tốn kém hàng chục tỉ Mỹ kim, mà còn gây thiệt hại cho xã hội hàng trăm tỉ USD. Thật phi lý khi chính quyền giúp cho các nhà đầu tư có lời nhiều hơn, bằng cách buộc người dân phải trả tiền điện cao hơn, lại còn bắt dân phải gánh chịu ô nhiễm, bệnh tật và môi trường suy thoái.
Hiện nhà máy Vĩnh Tân đã vận hành và họ đang tiếp tục xây thêm nhiều tổ máy nữa, nhưng không có cách đưa nhiên liệu vào, nên họ đã có kế hoạch nạo vét bùn cát đáy biển Tuy Phong, cho tàu than đi vào và chôn bùn cát ngoài duyên hải gần Hòn Cau. Chính quyền cho rằng đó là diệu kế và họ giữ bí mật các báo cáo đánh giá tác động môi trường. Các tổ chức trong nước cũng đã viết kiến nghị và gióng lên hồi chuông báo động hiểm họa môi trường này, Tiếng Dân xin kính mời quý độc giả tham gia ký tên ủng hộ kiến nghị chung với 13 tổ chức này.
Ông Nguyễn Xuân Phúc, Thủ tướng Chính phủ
Ông Võ Văn Thưởng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung Ương
Ông Nguyễn Văn Bình, Trưởng Ban Kinh tế Trung Ương
Ông Phan Xuân Dũng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội
Ông Trần Hồng Hà, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường
Ông Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Ông Trần Tuấn Anh, Bộ trưởng Bộ Công Thương
Ông Nguyễn Linh Ngọc, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường
Ông Nguyễn Ngọc Hai, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận
Ông Lưu Xuân Vĩnh, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Thuận
Ông Đặng Vũ Minh, Chủ tịch Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam
Chúng tôi, các tổ chức quan tâm và ủng hộ nỗ lực phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và công bằng xã hội ở Việt Nam, mong muốn gửi tới Thủ tướng và các vị lãnh đạo ngành và địa phương những quan ngại và kiến nghị giải pháp đối với việc quản lý chất thải của Trung tâm nhiệt điện Vĩnh Tân nói riêng và phát triển nhiệt điện than nói chung ở Việt Nam.
Quyết định cho phép nhận chìm 918.533 m3 vật chất nạo vét của nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân 1 xuống biển Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận theo Giấy phép số 1517/GP-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường là một vấn đề thời sự nóng thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và báo chí. Nhiều nhà khoa học, hiệp hội, người dân, các cá nhân và tổ chức trong cả nước đã có ý kiến, bày tỏ mối lo ngại sâu sắc về tác động của việc nhận chìm chất thải tới hệ sinh thái biển Bình Thuận, đặc biệt là khu bảo tồn biển Hòn Cau cũng như an sinh môi trường biển và sinh kế của ngư dân phụ thuộc vào hệ sinh thái này.
Hiện tại, những thông tin từ các cơ quan chức năng chưa tạo được sự đồng thuận cũng như tin tưởng của cộng luận và các nhà khoa học. Nhiều câu hỏi đặt ra vẫn chưa có giải đáp thỏa đáng về mức độ tổn thương của hệ sinh thái vùng đổ thải, khả năng chịu tải của môi trường biển nơi này, tác động kinh tế – xã hội, phương pháp nhấn chìm, tính tin cậy của mô hình được sử dụng, ý kiến của các thành viên trong hội đồng thẩm định, các phương án thay thế, việc tiếp cận kết quả quan trắc, giám sát quá trình thực hiện, phương án đền bù, trách nhiệm giải trình của các bên liên quan, v.v… Điều này cho thấy có khoảng trống lớn về minh bạch thông tin trong đó có việc công bố báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) của quy hoạch khu vực đổ thải và nhận chìm chất thải nạo vét. Việc không công
khai báo cáo ĐTM nêu trên sẽ khó có thể thuyết phục cộng đồng cũng như thiếu cơ sở theo dõi giám sát việc thực thi. Tính khách quan của quyết định cũng chưa được đảm bảo do thiếu ý kiến tham vấn của các chuyên gia độc lập cũng như cộng đồng dân cư có khả năng bị ảnh hưởng. Đồng thời, nhiều chuyên gia cũng có ý kiến rằng có phương án khác mang lại lợi ích kinh tế và chiến lược hơn so với phương án nhận chìm nhưng phương án này chưa được xem xét cân nhắc một cách thấu đáo vì lợi ích toàn cục.
Hơn thế nữa, thông tin EVN GENCO 3 đang xúc tiến xin phép đổ 2,4 triệu m3 chất thải nạo vét cùng trên vùng biển này càng khiến các bên quan tâm lo ngại hơn. Những lo ngại của cộng đồng là có cơ sở và đáng để các cấp chính quyền lưu tâm vì: 1) đây không phải là lần đầu tiên Trung tâm nhiệt điện Vĩnh Tân thu hút sự chú ý của dư luận do các sự cố xảy ra trong quá khứ với ô nhiễm bụi than nghiêm trọng từ nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân 2 vào tháng 4 năm 2015, sự cố nổ lớn ở Vĩnh Tân 4 vào tháng 3 năm 2017 và hiện tượng 40 hecta cây trồng gần bãi thải xỉ của trung tâm nhiệt điện Vĩnh Tân chết cũng vào tháng 3 năm 2017 vẫn đang trong quá trình xác định nguyên nhân; 2) Đây là lần đầu tiên việc nhận chìm chất thải của các dự án nhiệt điện được cấp phép, vì vậy việc cấp phép cần được tiến hành một cách cẩn trọng dựa trên căn cứ khoa học và đồng thuận giữa các bên, tránh tạo tiền lệ xấu cho các dự án khác; 3) Hoạt động này có thể gây ra những hệ lụy không thể lường trước ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái vùng biển Việt Nam. Sự cố môi trường biển miền Trung đã trở thành một bài học đắt giá và đòi hỏi sự thận trọng đối với việc ra quyết định cũng như lựa chọn của Chính phủ “không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế bằng mọi giá”.
Nhìn từ thực tế phát triển Trung tâm Nhiệt điện Vĩnh Tân và nhiều dự án nhiệt điện than khác ở Việt Nam và trên thế giới cho thấy đã đến lúc Việt Nam cần xem xét và điều chỉnh lại định hướng phát triển năng lượng của quốc gia. Nhiệt điện than không nên là lựa chọn duy nhất để đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia vì chấp nhận phát triển thêm khoảng 40 nhà máy nhiệt điện than mới tức là chúng ta sẽ chấp nhận việc cả Chính phủ và người dân sẽ tiếp tục phải giành tâm sức trong vòng 40-50 năm tới để giải quyết vấn nạn chất thải, đối phó với những nguy cơ về ô nhiễm không khí, nguồn nước, ô nhiễm biển, và tác động nghiêm trọng tới sức khỏe của người dân1, những mất mát, tổn hại đến hệ sinh thái và sinh kế của người dân, ngành kinh tế thủy sản, kinh tế biển, và du lịch. Những chi phí này hiện chưa được tính vào giá thành của nhiệt điện than mà trên thực tế cả Chính phủ và người dân đã, đang và sẽ phải chi trả.
Trong khi đó, với tốc độ giảm giá và đầu tư mạnh, năng lượng tái tạo đang trở thành xu thế mới của thế giới. Tới năm 2040, chi phí sản xuất điện quy dẫn của điện mặt trời được dự báo sẽ giảm 66%, điện gió trên bờ giảm 47%, và điện gió xa bờ giảm 71%. Hơn nữa, 72% trong số 10,2 nghìn tỷ đô la đầu tư cho sản xuất điện toàn cầu tính đến năm 2040 sẽ được dành cho năng lượng tái tạo.2 Trong bối cảnh đó, Việt Nam có cơ hội rất lớn để không phụ thuộc vào nhiệt điện than mà vẫn đảm bảo an ninh năng lượng, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và chuyển hướng sang phát triển Xanh.
Từ những phân tích trên, chúng tôi kiến nghị:
Tạm dừng hoạt động nhận chìm chất thải nạo vét của nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân 1 để nghiên cứu và xem xét ý kiến đề xuất của các bên quan tâm, đặc biệt cần ưu tiên tìm phương án thay thế việc nhận chìm.
Công khai báo cáo đánh giá tác động môi trường, các số liệu nền về hiện trạng môi trường, kết quả kiểm nghiệm thành phần có trong chất thải nạo vét, và ý kiến nhận xét của các thành viên hội đồng thẩm định để các bên quan tâm có thể tham gia góp ý và giám sát hiệu quả.
Tạo diễn đàn trao đổi mở về tác động môi trường và xử lý chất thải nhiệt điện than để các bên quan tâm được tham gia đóng góp ý kiến và giải pháp.
Chính phủ cần rà soát đánh giá tác động tổng thể về kinh tế, xã hội, môi trường sinh thái, sức khỏe cộng đồng của kế hoạch phát triển các trung tâm nhiệt điện than, tạm ngưng xây dựng các dự án nhiệt điện than mới đồng thời xem xét điều chỉnh lại quy hoạch phát triển điện với ưu tiên giảm tối đa các nhà máy nhiệt điện than, đẩy nhanh việc thực hiện đồng bộ các chính sách về thị trường cạnh tranh và thu hút đầu tư phát triển điện tái tạo như từ gió, mặt trời và các nguồn năng lượng mới khác thân thiện với môi trường.
Quốc hội cần đưa vấn đề phát triển nhiệt điện than và các tác động đối với kinh tế, xã hội, môi trường vào chương trình giám sát của Quốc hội nhằm tăng cường vai trò và trách nhiệm giám sát tại địa phương của ĐBQH và cơ quan dân cử địa phương.
Chúng tôi mong muốn được tham gia tích cực và sẵn sàng hợp tác với các cơ quan chính phủ để thực hiện các kiến nghị nêu trên.
Địa chỉ liên hệ của các tổ chức tham gia kiến nghị:
Văn phòng điều phối Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam
Phòng 707, Tầng 7, Tòa nhà Sunrise Building, 90 Trần Thái Tông, Cầu Giấy, Hà Nội SĐT: (+84) 24 37956372.
Email: info@greenidvietnam.org.vn và vsea@greenidvietnam.org.vn
Trân trọng!
——-
Danh sách các tổ chức tham gia kiến nghị:
Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam (VSEA)
Website: https://www.vsea.info/
Liên minh phòng chống các bệnh không lây nhiễm Việt Nam (NCDs-VN)
Website: https://rtccd.org.vn/
Nhóm làm việc vì sự tham gia của người dân (PPWG)
Website: https://www.ppwgvietnam.info/vi
Mạng lưới các tổ chức hoạt động vì bình đẳng giới và phát triển cộng đồng (Gencomnet)
Website: https://www.gencomnet.org/vn/
Nhóm hợp tác thúc đẩy quản trị và cải cách hành chính công (GPAR)
Website: https://www.gparvietnam.vn/
Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN)
Website: https://vrn.org.vn/vi/
Mạng lưới các tổ chức phi chính phủ Việt Nam về Thực thi Lâm luật, Quản trị rừng và Thương mại Lâm sản (VNGO-FLEGT)
Website: https://www.srd.org.vn/index.php/home-vn
Liên minh Truyền thông và Quyền của nhóm dễ bị tổn thương (RiM)
Fanpage: https://www.facebook.com/truyenthongvaquyenRiM/
Không gian nhân quyền
Website: https://hrs.org.vn/
Trung tâm nghiên cứu phát triển hỗ trợ cộng đồng (CECODES)
Website: https://cecodes.org/
Viện Tư vấn Phát triển Kinh tế Xã hội Nông thôn và Miền núi (CISDOMA)
Website: https://cisdoma.org.vn/
Trung tâm Phát triển Nông thôn Bền vững (SRD)
Website: www.srd.org.vn
Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển Cộng đồng (MCD)
Website: www.mcdvietnam.org
—–
1 Theo báo cáo “Burden of Disease from Rising Coal-fired Power Plant Emissions in South East Asia” do nhóm chuyên gia của đại học Harvard thực hiện, điện than là thủ phạm gây ra 4.300 ca tử vong sớm ở Việt Nam vào năm 2011. Nghiên cứu cũng ước tính rằng nếu tất cả các nhà máy điện than trong Quy hoạch Điện VII được xây dựng và đi vào hoạt động, con số này sẽ tăng lên 19.220.
2 Báo cáo “New Energy Outlook 2017”, Bloomberg, Tháng 6, 2017.
