Khi Tang Chế Trở Thành Vũ Khí Chính Trị

Cái chết của Charlie Kirk lẽ ra chỉ nên được nhìn nhận trong phạm vi cá nhân và cộng đồng thân cận của ông. Thế nhưng, phản ứng của cánh hữu Mỹ trong những ngày sau đó đã biến bi kịch này thành một chiến dịch chính trị quy mô. Điều nguy hiểm không chỉ nằm ở sự “khai thác thần tốc” mà còn ở việc áp đặt một thứ “tang chế bắt buộc”: ai không than khóc đủ, hoặc dám nhắc lại sự thật về di sản gây chia rẽ của Kirk, sẽ bị gắn nhãn phản bội, thậm chí đối diện với trừng phạt bằng sức mạnh nhà nước.

Hiện tượng này không mới. Trong các chế độ toàn trị, “nghĩa vụ than khóc” từng là công cụ để kiểm soát lòng trung thành. Stalin biến tang lễ lãnh tụ thành cuộc trình diễn quyền lực, nơi sự im lặng hay một cái cau mày sai chỗ có thể dẫn tới bản án tử. Mao Trạch Đông buộc hàng trăm triệu người phải khóc thương theo kịch bản, còn tại Triều Tiên, tang lễ của Kim Nhật Thành trở thành phép thử lòng trung thành tuyệt đối. Tang chế bị nhào nặn thành bài kiểm tra chính trị.

Ở Mỹ, chúng ta đang chứng kiến một phiên bản nguy hiểm của mô hình ấy. Sự ra đi của Kirk không chỉ được tưởng niệm, mà còn được định nghĩa lại: biến ông thành “tử đạo” để công kích đối thủ, củng cố hận thù, và che giấu những mặt trái trong di sản chính trị của ông. Đây là một dạng gaslighting tập thể, trong đó thực tế bị bóp méo đến mức công chúng không còn nhận ra đâu là tưởng niệm thật, đâu là công cụ tuyên truyền.

Điều trớ trêu là ngay cả Donald Trump – người được kỳ vọng dẫn dắt tang lễ – cũng thể hiện sự hờ hững: bỏ qua buổi tưởng niệm ở Kennedy Center để đi chơi golf, chỉ vài giờ sau khi đăng những lời than thở trên mạng xã hội. Nhưng sự hờ hững ấy lại càng phơi bày bản chất của trò chơi: tang chế không phải để tưởng nhớ, mà để khai thác.

Khi bi kịch cá nhân bị biến thành chiến dịch chính trị, nền dân chủ đối diện một mối nguy sâu xa: mất đi khả năng phân biệt đâu là sự thật, đâu là dàn dựng. Và một xã hội mất khả năng đó sẽ dễ dàng bị dẫn dắt vào những con đường cực đoan, nơi tang lễ trở thành công cụ kiểm soát chứ không còn là khoảnh khắc nhân bản.