Câu chuyện về tỷ giá thường được nói ở nghị trường và phòng họp ngân hàng trung ương. Nhưng đôi khi, nó lại được kể trong một buồng giam nhỏ – nơi hai người tù bàn về giá của một quả trứng. Và rồi mười lăm năm sau, giữa trời Âu lạnh giá, một người Việt bán hàng online cũng nhận ra: tỷ giá không chỉ làm thay đổi bảng điện tử, mà còn đổi cả cuộc sống của những con người thật.
Câu chuyện trong tù và đồng tiền mất giá
Cuối năm 2010, trong phòng giam của tôi có một người Malaysia từng làm ăn ở Trung Quốc.
Anh kể rằng khi về nước thăm gia đình, anh ngạc nhiên khi chỉ cần hai đồng nhân dân tệ đã mua được mười hai quả trứng – quy ra tiền Việt chưa tới năm ngàn đồng. Trong khi ở Việt Nam, từng ấy tiền chẳng thể mua nổi mười quả.
Từ chuyện trứng, chúng tôi nói sang chuyện nuôi gà.
Hai người – một ở Trung Quốc, một ở Việt Nam – cùng nghề, cùng bán trứng, nhưng đời sống khác xa.
Người Trung Quốc phải bán nhiều trứng hơn để có đủ tiền đi du lịch nước ngoài.
Người Việt bán ít trứng hơn, nhưng lại khó bán vì trứng “đắt hơn” trên thị trường thế giới.
“Khi một đồng tiền bị giữ yếu đi để hàng hóa rẻ hơn, người sản xuất trong nước phải làm việc nhiều hơn mới giữ được giá trị thật của sức lao động mình.”
Đó là kết luận giản dị của chúng tôi, những người từng bị tước tự do, nhưng vẫn còn khao khát hiểu về thế giới ngoài kia.
Chuyện của Thanh Hiếu Bùi – và tỷ giá ở trời Âu
Mười lăm năm sau, một người Việt ở Đức – Thanh Hiếu Bùi – lại kể một câu chuyện tương tự, chỉ khác bối cảnh.
Anh không bị giam bằng song sắt, mà bị kẹt giữa một “nhà giam kinh tế” vô hình: sự leo thang của tỷ giá.
Khi đồng euro tăng vọt lên 31.300 đồng Việt, người nhập hàng từ châu Âu về Việt Nam như anh phải bán lỗ để “còn giữ được khách”.
Một hộp thuốc từng lời vài euro, nay đổi ra VND chỉ còn đủ vốn.
Đồng euro mạnh, đồng Việt yếu – người xuất khẩu được lợi, nhưng người nhập khẩu, người bán hàng, người lao động xa xứ lại chịu thiệt.
Nếu nhìn từ vĩ mô, đây là “chính sách tỷ giá linh hoạt” – công cụ để thúc đẩy xuất khẩu, kiềm nhập siêu.
Nhưng nhìn từ đời sống, đó là một hình thức chuyển gánh nặng kinh tế lên vai những người nhỏ bé nhất: người nông dân, tiểu thương, người Việt mưu sinh xa quê.
⚖️ Tỷ giá và phẩm giá
Tỷ giá không chỉ là chuyện của tiền. Nó là thước đo của công bằng kinh tế.
Đồng tiền yếu đi có thể giúp hàng hóa bán ra nước ngoài, nhưng nó cũng khiến sức lao động trong nước mất giá.
Người lao động phải làm nhiều hơn, bán rẻ hơn, để duy trì cuộc sống trong khi giá cả cứ leo thang.
Một quốc gia mạnh không nằm ở việc đồng tiền rẻ đi để bán được hàng,
mà ở chỗ người dân của nó không phải bán rẻ sức lao động để tồn tại.
Câu chuyện trong trại giam năm ấy và câu chuyện của người Việt ở Đức hôm nay, tuy cách nhau hàng ngàn cây số và mười lăm năm, đều gặp nhau ở một điểm:
Khi tỷ giá trở thành công cụ chính trị, con người trở thành biến số.
✍️ Chú thích:
Bài viết của Nguyễn Văn Hải (Điếu Cày) – Blogger, sáng lập Câu Lạc Bộ Nhà Báo Tự Do.
Tác giả hiện sống tại Hoa Kỳ, tiếp tục hoạt động vì tự do báo chí và nhân quyền cho Việt Nam.