Cuộc biểu tình cực đẹp của giới trẻ Hong Kong đã tức thì đưa Hong Kong lên tuyến đầu dân chủ và nhân quyền châu Á. Hình ảnh cuộc biểu tình không chỉ mang lại sự ngưỡng mộ mà còn trở thành niềm cảm hứng cho bất kỳ phong trào dân chủ nào. Nó cũng được nhắc đến để so sánh với Việt Nam. Đây là một so sánh bề nổi rất máy móc, khi các yếu tố nền tảng quan trọng tạo ra môi trường mang đến xúc tác dẫn đến sự hình thành và bùng nổ biểu tình đã không được nhắc đến, từ giáo dục, hệ thống chính trị, hệ thống luật pháp và thậm chí cách thức sinh hoạt trong cộng đồng xã hội.
Giới trẻ Việt Nam đã bị miệt thị là hèn, ham ăn ham chơi, ngu dốt, không hiểu biết lẫn không quan tâm chính trị. Giới trẻ Việt Nam chỉ biết “vỡ òa” trước chiến thắng bóng đá và khóc rũ rượi khi đón “sao Hàn”. Tuy nhiên, điều gì khiến giới trẻ trở nên như vậy? Các yếu tố căn bản, như họ được sinh ra trong môi trường như thế nào và được dạy dỗ trong nền giáo dục ra sao, để trở nên “vô cảm” trước chính trị, đã không được xét đến khi so sánh với giới trẻ Hong Kong. Trong thực tế, ngay cả giới trẻ Hoa lục cũng không thể so với giới trẻ Hong Kong huống hồ Việt Nam. Và ngay cả giới trẻ Việt Nam thời điểm hiện tại cũng không thể so với sinh viên học sinh miền Nam trước 1975 huống hồ so với Hong Kong, khi mà môi trường chính trị Việt Nam hiện thời hoàn toàn không tương đồng so với miền Nam trước 1975.
Nói như thế không phải để bào chữa cho giới trẻ Việt Nam ngày nay. Dù vậy, trước khi lên án họ, “người lớn chúng ta” hãy nhìn lại trách nhiệm của mình; và giữa mình và giới trẻ thì nhóm đối tượng nào thật sự đáng trách trước. Trong nhiều năm qua, “người lớn chúng ta” đã làm gì và sống như thế nào để đất nước trở nên tan nát như thế này. Trong nhiều năm qua, “người lớn chúng ta”, hết thế hệ này đến thế hệ khác, đã làm gì để bây giờ tự mặc định có đủ “quyền người lớn” để trách cứ giới trẻ và buộc giới trẻ phải có trách nhiệm. “Người lớn chúng ta” có lỗi với giới trẻ hay giới trẻ “có lỗi” với “người lớn chúng ta”?
Dĩ nhiên không phải tất cả lỗi đều thuộc các thế hệ đi trước, trong một đất nước mà từ sau 1975, hơn bốn thập niên qua, tất cả năng lượng và nhiệt huyết sung mãn nhất cho đòi hỏi dân chủ đã bị bóp nát từ trong trứng nước. Dù vậy, mỗi thế hệ đi qua đều để lại ít nhiều dấu vết trách nhiệm của mình. Mỗi thế hệ đi qua đều ít nhiều để lại cái gánh nặng mỗi lúc một nặng hơn cho công cuộc đấu tranh dân chủ và đòi hỏi tự do, đến nỗi, cái gánh nặng ấy trở nên nặng tới mức mà bây giờ nhiều người phải thốt lên, thôi bỏ, hết cách rồi. Và sau khi thở hắt ra sự tuyệt vọng, nhiều người lại chỉ tay vào giới trẻ, này, chúng mày làm đi, chúng mày hèn lắm, sao chúng mày không làm gì!
Thật ra tất cả chúng ta đều ít nhiều hèn. Tuy nhiên, hèn nhất trong tất cả đối tượng hèn vẫn là chính quyền. Nhà cầm quyền hèn đến mức không bao giờ dám ngồi xuống đối thoại với dân. Một nhà cầm quyền cực hèn đã dùng vô số phương cách để trấn áp và đè đầu người dân khiến họ phải sống trong nỗi sợ và sự hèn. Hèn là tính từ bao trùm lấn át nhất miêu tả trọn vẹn một nền chính trị phi dân chủ. Chỉ khi nào một trong hai bên – chính quyền hoặc người dân – vượt qua lằn ranh đỏ được vạch ra bởi cái tính từ đen ngòm nặng trịch ám sâu trong đầu này thì ánh sáng le lói dân chủ mới có thể rọi chiếu đến. Dĩ nhiên chẳng chính quyền độc tài nào đủ cam đảm xóa bỏ chữ “hèn” trong chủ trương cai trị. Việc ấy phải đến từ phía người dân, từ nhiều nhóm, nhiều thành phần, nhiều lực lượng.
Hong Kong không chỉ có một Hoàng Chi Phong. Trong thực tế, Hong Kong có hàng ngàn Hoàng Chi Phong. Chỉ khi nào Việt Nam có nhiều Hoàng Chi Phong như Hong Kong thì châu Á sẽ có được nguồn cảm hứng dân chủ mới mẻ từ cuộc biểu tình của hàng triệu người ở một quốc gia phi dân chủ có tên Việt Nam. Để có hàng ngàn Hoàng Chi Phong thì phải có hàng ngàn phụ huynh Hoàng Chi Phong, những người không thối thác và đổ lỗi, mà luôn chỉ cho giới trẻ thấy tương lai chúng lý ra đáng được hưởng hơn những gì mà chúng đang bị cướp mất; những người luôn nói cho con em mình biết tại sao và như thế nào “nền chính trị ổn định” này chỉ mang lại những thứ tốt đẹp nhất cho đám cầm quyền còn người dân thì luôn ôm hết mọi thứ tệ hại…
…
Một trong những bức ảnh đẹp nhất cuộc biểu tình Hong Kong (ảnh của Vincent Yu/AP)
