Một phân tích sâu về mô hình “hiệu quả hóa chính phủ” Frankenstein của Trump – Musk, thất bại và hậu quả kinh tế-chính trị
Khi “hiệu quả hóa” trở thành phá hủy
Vào ngày 20 tháng 1 năm 2025, chính quyền Tổng thống Donald Trump ký một sắc lệnh hành pháp thành lập Department of Government Efficiency (DOGE) – Bộ Hiệu quả Chính phủ. Đây là một sáng kiến lập dị và gây tranh cãi, kết hợp giữa chính trị truyền thông và quản lý nhà nước trực tiếp, nhằm “hiện đại hóa” chính phủ liên bang, giảm lãng phí, cắt giảm chi tiêu và tăng năng suất hoạt động. Theo sắc lệnh, DOGE được bố trí tại Văn phòng Điều hành Tổng thống và có mục tiêu rõ ràng: cắt chi tiêu “waste, fraud and abuse” (lãng phí, gian lận và lạm dụng) thông qua cải tổ mạnh mẽ cơ chế hoạt động hành chính.
DOGE nhanh chóng trở thành tâm điểm tranh cãi: vừa được ca ngợi bởi phe ủng hộ cải cách, vừa bị chỉ trích vì thiếu minh bạch, thao túng dữ liệu, vượt quyền lập pháp và vi phạm đạo luật bảo vệ quyền riêng tư. Đáng chú ý là vai trò của Elon Musk, người được Tổng thống Trump coi là “lãnh đạo DOGE” dù chính quyền sau đó tuyên bố ông chỉ là senior advisor (“cố vấn cấp cao”), chứ không phải quan chức được Thượng viện phê chuẩn.
Lời hứa và mục tiêu ban đầu
DOGE được giới thiệu với tham vọng cực đoan:
📌 Ban đầu cam kết cắt giảm 2 nghìn tỷ USD chi tiêu liên bang bị cho là lãng phí.
📌 Mục tiêu này sau đó được điều chỉnh xuống còn 1 nghìn tỷ USD, rồi tiếp tục vặn xuống chỉ còn 150 tỷ USD theo những báo cáo sau đó.
DOGE tuyên bố sẽ:
-
rà soát và cắt các hợp đồng, trợ cấp, chương trình bị coi là lãng phí,
-
cắt giảm nhân sự và sắp xếp lại các cơ quan liên bang,
-
dùng công nghệ để tối ưu hóa hệ thống,
-
và giám sát dữ liệu hành chính để phát hiện gian lận.
Vai trò của Musk được tô vẽ như một “chuyên gia tái cấu trúc”, mang văn hoá công nghệ và tinh thần startup vào bộ máy liên bang, nhưng thiếu sự giám sát truyền thống của Quốc hội và hệ thống kiểm tra cân bằng quyền lực.
Thực tế diễn ra – xác minh từ dữ liệu chính thức
Những dữ liệu cuối năm 2025 cho thấy một bức tranh khác xa lời hứa ban đầu:
-
Khoản chi tiêu liên bang trong năm 2025 tăng, không giảm như DOGE từng cam kết. Các phân tích độc lập (ví dụ của Cato Institute theo dữ liệu Bộ Tài chính) cho thấy chi tiêu 11 tháng đầu năm tăng khoảng 248 tỷ USD so với cùng kỳ 2024, với tổng chi tiêu chạm mức hơn 7.5 nghìn tỷ USD.
-
Một số thống kê chỉ ra rằng các biện pháp cắt giảm nhân sự và cắt hợp đồng đôi khi dẫn đến tăng chi phí ngắn hạn và chi phí pháp lý sau đó, tạo ra một gánh nặng tài chính mới thay vì giảm tải. Một nguồn tin khác nêu rằng chính quyền phải tái tuyển, bồi thường và chi trả các khoản chi bổ sung cho nhân viên bị sa thải sai quy định, góp phần làm tổng chi tiêu tăng.
-
DOGE bị chỉ trích mạnh mẽ vì thiếu minh bạch và dữ liệu không thể kiểm chứng. Các chuyên gia cho rằng nhiều “khoản tiết kiệm” được báo cáo thực chất là kết hợp số ảo, số bị tính trùng, hoặc bị gắn nhãn sai.
Một số báo cáo từ trung tâm nghiên cứu độc lập chỉ ra rằng, dù mục tiêu ban đầu đặt con số tiết kiệm khổng lồ, thực tế việc cắt giảm đáng kể nhất vẫn chưa bao giờ được kiểm chứng theo tiêu chuẩn kế toán công khai.
DOGE và tranh chấp pháp lý
Không chỉ vấn đề chi tiêu, DOGE còn gặp rắc rối lớn về pháp lý và hiến pháp:
📌 Một số vụ kiện do chi nhánh công chức gây ra vì cho rằng quyền riêng tư bị vi phạm khi DOGE truy cập các dữ liệu nhạy cảm mà không có thẩm quyền rõ ràng. Một thẩm phán liên bang đã cho phép một vụ kiện liên quan Đạo luật Bảo vệ quyền riêng tư (Privacy Act) tiếp diễn.
📌 Các nhà phê bình cho rằng DOGE đã cố gắng vượt quyền Quốc hội bằng cách “tạm giữ chi tiêu” hoặc hủy hợp đồng mà không được thông qua ngân sách đúng luật. Theo đó, chức năng điều chỉnh chi tiêu liên bang là quyền của Quốc hội, không thể được một cơ quan dưới quyền hành pháp đơn phương thực hiện.
Giá trị “hiệu quả hóa” chuyển thành giá trị thực tế?
Một số bộ phận của chính phủ đã bị tái cấu trúc, các hợp đồng bị đánh giá lại, và có những khoản tiết kiệm nhất định được báo cáo bởi các nhóm phát ngôn của DOGE. Một nguồn tin trích tuyên bố DOGE đã “tiết kiệm hơn 115 tỷ USD” thông qua nhiều hoạt động.
Tuy nhiên, giới chuyên môn và kiểm toán độc lập cho rằng số tiết kiệm này:
-
không được kiểm chứng đầy đủ
-
bị tính sai do chưa loại bỏ các khoản chi dự báo chưa tồn tại
-
có sự thiếu minh bạch khi phân loại “waste, fraud, abuse”.
Thậm chí các báo cáo cho rằng nhiều khoản “cắt” chỉ là hứa hẹn chứ không thực sự xảy ra.
Hậu quả kinh tế – “cái giá 453 tỷ USD”
Một trong những luận điểm lan truyền mạnh mẽ trên mạng là DOGE không chỉ “không tiết kiệm tiền”, mà trong thực tế chi tiêu của chính phủ tăng lên ròng một khoản hàng trăm tỷ USD so với nếu không có DOGE. Các phân tích dựa trên dữ liệu Treasury 2025 cho thấy:
📌 Bộ Tài chính Mỹ báo cáo chi tiêu liên bang vẫn tăng khoảng tỷ USD so với trước khi DOGE hoạt động, bất chấp các biện pháp cắt giảm.
📌 Một số nhà phân tích độc lập đưa con số chi tiêu ròng tăng khoảng 453 tỷ USD trong năm 2025 khi so sánh với kịch bản dự báo ban đầu, bao gồm chi phí pháp lý, bồi thường lao động, chi phí gián đoạn dịch vụ, và các khoản chi bị dồn nén. (Lưu ý: con số này là tổng hợp từ nhiều phân tích khác nhau, không phải một con số chính thức từ OMB hay CBO, nhưng phản ánh xu hướng được nhiều nguồn độc lập xác nhận.)
Trái ngược với mục tiêu “cắt giảm lãng phí”, kết quả là chi tiêu liên bang vẫn tăng mạnh, trong khi dịch vụ công suy yếu và nhiều chương trình được coi là thiết yếu bị hủy bỏ hoặc đình chỉ.
Chính trị và truyền thông: biến DOGE thành biểu tượng
DOGE nhanh chóng trở thành một biểu tượng chính trị – không chỉ trong nước mà trên toàn thế giới – giống như cách mà các kế hoạch “shock therapy” từng biến thành meme và meme coin gắn tên DOGE tăng vọt. Một số đồng memecoin thậm chí đã tăng giá không liên quan trực tiếp tới chính sách nhờ độ nhận diện tên này.
Trong chính trị nội bộ Mỹ, DOGE được phe phản đối chỉ trích như một ví dụ điển hình cho việc quyền lực tập trung thiếu kiểm soát dẫn tới hỗn loạn trong quản trị công. Một số nguồn nói DOGE gây ra khủng hoảng niềm tin và là một phần của “khủng hoảng hiến pháp” khi hành pháp tự ý thực thi quyền lực pháp luật được trao cho Quốc hội.
Kết luận: Hiệu quả hoá hay phá hủy?
DOGE – với những hứa hẹn hùng hồn ban đầu về cắt giảm ngân sách – cuối cùng trở thành một trong những thí dụ gây tranh cãi nhất của quản trị chính sách công trong lịch sử hiện đại Mỹ.
📌 Lời hứa giảm 2.000 tỷ USD chưa được kiểm chứng thật sự,
📌 Chi tiêu liên bang vẫn tăng mạnh trong năm 2025,
📌 Cắt giảm nhân sự dẫn tới chi phí gia tăng,
📌 Nhiều vụ kiện pháp lý và mất niềm tin công chúng,
📌 Dissolve (chấm dứt hoạt động) trước thời hạn,
📌 Minh bạch và tính pháp lý bị đặt dấu hỏi lớn.
DOGE đã biến mất như một mệnh lệnh hành pháp, nhưng hậu quả của nó – về mặt tài chính, pháp lý và chính trị – sẽ còn tác động lâu dài đối với nước Mỹ. Cái giá phải trả không chỉ là con số ngân sách, mà là niềm tin vào thể chế, quyền lực lập pháp và cách thức quản trị công trong kỷ nguyên công nghệ số.
Và rất nhiều người dân vẫn đang chờ tấm check $5,000 của Musk.