– Cù Tuấn dịch từ New York Times.
Tóm tắt: Với các biện pháp trừng phạt của phương Tây cấm nhiều mặt hàng nhập khẩu, rất nhiều thứ mà Nga cần giờ đây được vận chuyển trên một tuyến đường xe tải đông đúc, chậm chạp qua Dãy núi Kavkaz của Gruzia.
Mỗi ngày, có một đoàn xe tải kéo dài hàng dặm dọc theo đường cao tốc miền núi ở Gruzia, gần biên giới với Nga. Càng ngày đoàn xe này dường như càng dài ra.
Những chiếc xe tải này đã đợi nhiều ngày với hàng hóa của họ – phụ tùng ô tô, vật liệu công nghiệp, hóa chất, thậm chí cả giấy làm túi trà – để vượt qua biên giới trên một hành trình, thường là bắt đầu ở Thổ Nhĩ Kỳ và kết thúc ở các thị trấn và thành phố của Nga, nơi có nhu cầu cao hàng hóa phương Tây.
Cuộc chiến ở Ukraine đột ngột cắt đứt nhiều liên kết thương mại của Nga với châu Âu, nhưng nền kinh tế của đất nước này đã nhanh chóng điều chỉnh, tìm kiếm các tuyến đường nhập khẩu thay thế. Trong 10 tháng qua, Gruzia – một nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ với 3,6 triệu dân đã trải qua cuộc chiến khốc liệt với Matxcơva vào năm 2008 – đã nổi lên như một tuyến đường hậu cần thuận tiện giữa Nga và thế giới bên ngoài.
Sự gia tăng kinh doanh thương mại này đồng nghĩa với một lợi ích bất ngờ cho những tài xế xe tải như Murman Nakashidze, một người Gruzia 48 tuổi sở hữu một công ty vận tải nhỏ gồm 4 xe tải chở hàng từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Nga – mọi thứ từ đồ điện tử đến vật liệu xây dựng. Sau khi nhiều công ty châu Âu ngừng giao dịch với Matxcơva, để phản đối chiến tranh hoặc tuân thủ các biện pháp trừng phạt của phương Tây, công việc kinh doanh của Nakashidze đã phát triển mạnh mẽ.
Điện thoại di động của ông giờ kêu bíp liên tục với các yêu cầu vận chuyển hàng hóa sang Nga, với mức phí ngày càng cao. Ông Nakashidze nói: “Đó là một cuộc chiến đối với nhiều người, nhưng những người khác lại đang kiếm được lợi nhuận. Điều đó tốt cho chúng tôi, cho nền kinh tế, nhưng lại có hại cho những người khác.”
Mua hàng hóa thông qua Gruzia và các nước láng giềng như Armenia và Azerbaijan đã giúp Nga vượt qua cơn bão kinh tế do cuộc xâm lược Ukraine gây ra. Mặc dù một số hàng hóa trở nên khan hiếm và nhiều công ty phương Tây đã đóng cửa hoạt động, chính phủ Nga cho biết nền kinh tế nước này chỉ giảm khoảng 3% trong năm ngoái.
Trong khi triển vọng tăng trưởng vẫn còn mờ mịt, sự sụp đổ hoàn toàn mà một số nhà kinh tế đã dự đoán khi đối mặt với các lệnh trừng phạt của phương Tây đã không xảy ra.
Nằm ở Kavkaz ở cực đông nam của Châu Âu, Gruzia có tuyến đường bộ nhanh nhất đến Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đã trở thành một trong những liên kết thương mại chính của Nga với phương Tây. Theo nghiên cứu được TBC Capital, ngân hàng đầu tư hàng đầu của Gruzia thực hiện, trong sáu tháng đầu năm 2022, khối lượng vận chuyển hàng hóa giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đã tăng gấp ba lần và phần lớn trong số đó được vận chuyển trên các tuyến đường của Gruzia.
Theo Cơ quan Hải quan Liên bang Nga, trung bình, dòng xe tải dồn lại chờ băng qua biên giới, ngoằn ngoèo qua những con dốc đẹp như tranh vẽ ở phía bắc Gruzia, đã dài hơn gấp đôi trong tháng 12 so với một năm trước đó. Lưu lượng xe tải này lớn hơn nhiều so với khả năng mà trạm kiểm soát biên giới có thể xử lý.
Alik Oganesyan, 60 tuổi, đang sửa chữa chiếc xe tải của mình khi xếp hàng, cho biết: “Bây giờ mọi người đều ở đây, người Belarus, người Kazakh, người Uzbek, họ chưa từng đến đây trước đây.” Ông nói, đôi khi các tài xế phải đợi quá lâu khiến hàng hóa dễ bị hư hỏng.
Dịch vụ hải quan Nga đang nỗ lực mở rộng số lượng làn đường xử lý xe hàng, trong khi Gruzia đang xây dựng một đường hầm dài 5,5 dặm xuyên qua phần khó xử lý nhất của đường cao tốc thỉnh thoảng bị tuyết lở chặn lại.
Hàng xe rất dài này đôi khi kéo dài đến tận thủ đô Tbilisi của Gruzia, cách biên giới khoảng 100 dặm, với những bãi đậu xe đặc biệt dọc theo con đường vòng, nơi những người lái xe tải có thể nghỉ ngơi và ngủ trong khi chờ đợi. (Dòng xe này là không liên tục. Cảnh sát tuần tra điều tiết giao thông, và do địa hình đồi núi nên có những đoạn xe tải bị cấm đỗ. Khi những người lái xe tải đến gần biên giới, họ sẽ nhận được một tờ giấy có số để khẳng định thứ tự của họ.)
Thời gian chờ đợi lâu khiến nhiều tài xế phải đi đường vòng và vào Nga qua nước láng giềng Azerbaijan, kéo dài thêm vài ngày cho hành trình di chuyển.
Không thể biết có bao nhiêu hàng hóa châu Âu đi qua Gruzia phải chịu lệnh trừng phạt của Liên minh châu Âu. Nhưng việc đất nước này nổi lên như một mắt xích quan trọng trong thương mại với Nga đã làm nổi bật lỗ hổng tiềm tàng trong chính sách trừng phạt Nga của EU.
Chính phủ Gruzia đã khẳng định rằng họ thực thi nghiêm ngặt các biện pháp trừng phạt của phương Tây và nhiều chuyến hàng đã bị từ chối. Nhưng những người phản đối đảng cầm quyền trong Quốc hội nói rằng hàng hóa và tiền đang chảy qua Gruzia phần lớn không bị cản trở.
Maria Shagina, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, cho biết trường hợp của Gruzia nêu bật cách thức mà các nước thứ ba đã tạo điều kiện cho các quốc gia bị trừng phạt phá vỡ các hạn chế thương mại.
“Gruzia đang thực hiện hành động cân bằng giữa định hướng chính thức thân phương Tây và sự phụ thuộc kinh tế vào Nga,” bà Shagina cho biết trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại, đồng thời cho biết thêm rằng khối lượng thương mại tăng nhanh có thể lấn át khả năng thực thi các biện pháp trừng phạt của Gruzia. “Đó là một khe rất hẹp mà Gruzia thấy mình đang ở trong đó.”
Ivan Fedyakov, người điều hành InfoLine, một công ty tư vấn thị trường Nga chuyên tư vấn cho các công ty cách thức để tồn tại dưới những hạn chế hiện tại, cho biết, trong khi Nga tự sản xuất hầu hết thực phẩm và nhận hàng tiêu dùng từ châu Á, tuyến đường từ Gruzia đã giúp Nga giải quyết vấn đề thiếu hụt nghiêm trọng các bộ phận và nguyên liệu thô cho các nhà máy ở châu Âu.
Ông nói: “Vấn đề chính là với hàng hóa công nghiệp.”
Ông Fedyakov cho biết, chẳng hạn, Nga sản xuất rất nhiều trà, nhưng lại phải nhập khẩu giấy lọc dùng làm túi lọc trà. Vào tháng 4, Liên minh châu Âu đã cấm xuất khẩu loại giấy đó sang Nga, buộc các nhà máy của Nga phải tìm kiếm các giải pháp thay thế từ Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ. Ông Fedyakov cho biết, tuyến đường qua Gruzia đã giúp vận chuyển sản phẩm này đến Nga, giúp các nhà máy trà tiếp tục hoạt động và duy trì việc làm cho người lao động.
Kể từ tháng 5, Nga đã nhận được lượng hàng hóa trị giá hơn 20 tỷ USD, thông qua cái gọi là quy trình nhập khẩu song song – khi một hàng hóa nào đó được đưa đến một quốc gia mà không có sự đồng ý của công ty sở hữu nhãn hiệu – người đứng đầu hải quan Nga cho biết trong một cuộc phỏng vấn với truyền hình nhà nước. Phần lớn hàng hóa bao gồm ô tô và thiết bị cho các nhà máy.
Nhìn chung, vào cuối năm 2022, Nga gần như đã khôi phục mức nhập khẩu trước chiến tranh, theo Ngân hàng Trung ương Nga – đồng thời bổ sung thêm một nguồn thu nhập chính: thuế hải quan mà Nga thu đối với hàng hóa nhập cảnh vào nước này.
Aleksandre Davitidze, người đứng đầu Hiệp hội các nhà giao nhận vận tải Gruzia, nói rằng các thành viên trong nhóm của ông sẽ không xử lý bất kỳ hàng hóa nào bị cấm vận vào Nga, nhưng các công ty nhỏ hơn có thể sẵn sàng làm điều đó.
Ông Davitidze cho biết ngay sau cuộc xâm lược, ông bắt đầu nhận được email yêu cầu từ các công ty và cá nhân Nga tìm kiếm sự giúp đỡ trong việc vận chuyển nhiều loại hàng hóa đến Nga.
“Bây giờ tôi hầu như không nhận được chúng,” ông nói trong một cuộc phỏng vấn. “Điều đó có nghĩa là họ hoặc đã tìm ra các công ty sẵn sàng nhập hàng cho họ hoặc thành lập công ty của riêng mình.”
Việc hợp tác kinh tế với Nga, quốc gia giành quyền kiểm soát 1/5 lãnh thổ Gruzia sau cuộc chiến năm 2008, đã khiến nhiều người Gruzia tức giận.
Giorgi Oniani, phó giám đốc điều hành chi nhánh Tbilisi của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, nhóm chống tham nhũng toàn cầu, cho biết: “Chính phủ của chúng tôi đã chọn đứng ở giữa. Nhưng ít nhất cá nhân một số người trong số họ cảm thấy gần gũi hơn với Nga và Điện Kremlin.”
Các nhà kinh tế cho biết số tiền có được từ việc này đối với nền kinh tế Gruzia có thể là sức hút lớn đối với các doanh nghiệp và chính phủ.
Giorgi Mzhavanadze, cộng sự cấp cao tại TBC Capital, chi nhánh ngân hàng đầu tư của ngân hàng lớn nhất Gruzia, cho biết: “Khi bạn không có quan điểm chính trị vững chắc, trong hầu hết các trường hợp, hoạt động kinh doanh luôn tìm kiếm lợi nhuận. Các doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ và Nga “sử dụng Gruzia như một quốc gia trung chuyển và chúng tôi không trừng phạt họ”.
Cảng biển lớn nhất Gruzia, Poti trên bờ Biển Đen, đang thực hiện một kế hoạch mở rộng đầy tham vọng nhằm tăng gấp đôi công suất và cho phép các tàu lớn hơn cập cảng. Iain Rawlinson, Giám đốc thương mại của APM Terminals, nhà điều hành cảng Poti có trụ sở tại Hà Lan, cho biết dự án, được bắt đầu từ trước chiến tranh, giờ đây “thậm chí còn là một quyết định đúng đắn hơn trước đây”. “Khối lượng hàng hóa thông qua Gruzia đã tăng lên đáng kể.”
Sau khi Nga xâm lược Ukraine, APM Terminals đã cắt đứt quan hệ kinh doanh với Nga, nhưng một khi hàng hóa được bốc dỡ ở Gruzia, công ty không biết hoặc không kiểm soát được nơi hàng hóa sẽ đến, ông Rawlinson nói.
“Điều gì sẽ xảy ra với hàng hóa sau khi nó rời khỏi cảng này — chúng tôi không thể nói được”. Ông nói rằng phần lớn hàng thương mại mà cảng của ông đang xử lý là dành cho Trung Á, không phải Nga.
Về phần ông Nakashidze, chủ xe tải người Gruzia, cho biết ông muốn mở rộng công ty nhưng không thể thuê thêm tài xế, vì họ là những người đang được nhiều công ty săn tìm.
“Các tài xế chỉ muốn có nhiều tiền hơn,” ông nói.
Ảnh 1: Đoàn xe tải chở hàng hóa tại biên giới Gruzia-Nga.
Ảnh 2: Các tài xế người Uzbek ăn trưa trong khi chờ qua cửa khẩu.
