Tổng thống Trump tuyên bố Hoa Kỳ “giữ lại dầu” sau khi chặn một tàu chở dầu bị cáo buộc chở dầu Iran ngoài khơi Venezuela — dựa trên các chuẩn mực của luật biển, luật trừng phạt và thực tiễn quốc tế.
Một phân tích theo UNCLOS, luật trừng phạt, và nguyên tắc chủ quyền quốc gia
Hành động Mỹ triển khai lực lượng kết hợp FBI – Homeland Security – Bờ biển và lực lượng quân sự để chặn giữ rồi tuyên bố sẽ “giữ lại” dầu của một tàu chở dầu ngoài khơi Venezuela, bị cáo buộc chở dầu Iran “bị trừng phạt”, đã làm dấy lên một làn sóng tranh cãi dữ dội trong giới luật quốc tế.
Không chỉ Venezuela gọi đây là “hành động cướp biển quốc tế”, mà các chuyên gia luật biển cũng cảnh báo: “Vụ này nằm ở vùng xám pháp lý — nhưng nhiều yếu tố có thể cấu thành vi phạm luật quốc tế nếu không có cơ sở pháp lý rõ ràng.”
Bài phân tích này sẽ mổ xẻ:
-
Hoa Kỳ dựa vào cơ sở pháp lý nào?
-
Luật quốc tế cho phép hay không cho phép?
-
Cụm từ “giữ lại dầu” của Trump có hợp pháp không?
-
Vụ này khác gì với các vụ bắt giữ dầu Iran trước thời Trump 2?
-
Những hệ quả tiềm năng với an ninh hàng hải quốc tế.
1. Tàu bị chặn ở đâu? – Vị trí quyết định pháp lý
Theo Reuters, tàu Skipper (đổi tên từ Adisa) bị chặn ngoài khơi vùng biển quốc tế, không nằm trong lãnh hải Venezuela, cũng không thuộc lãnh hải Mỹ.
Điều này kích hoạt quy tắc then chốt của UNCLOS:
🔹 Trong vùng biển quốc tế, mọi tàu thuyền đều có quyền tự do hàng hải (freedom of navigation).
🔹 Không một quốc gia nào được tùy tiện bắt giữ tàu nước khác.
Có 6 ngoại lệ duy nhất cho phép một quốc gia chặn và khám xét một tàu nước ngoài trên biển quốc tế theo UNCLOS:
-
Nghi ngờ cướp biển
-
Nghi ngờ buôn người
-
Nghi ngờ buôn nô lệ
-
Tàu không quốc tịch
-
Tàu giả danh
-
Có ủy quyền của Hội đồng Bảo an LHQ
Tàu bị chặn không nằm trong các ngoại lệ trên.
→ Về mặt thuần UNCLOS, Hoa Kỳ không có quyền đơn phương chặn một tàu thương mại hợp pháp trên biển quốc tế.
2. Mỹ lập luận gì để biện minh hành động?
Chính quyền Trump viện dẫn rằng:
-
Tàu đang vận chuyển dầu Iran bị trừng phạt (vi phạm lệnh cấm vận Mỹ)
-
Tàu “khai báo sai” về nguồn gốc
-
Vụ bắt giữ là “một phần chống lại các hoạt động phi pháp của Iran và Maduro”
Vấn đề lớn:
❗ Trừng phạt của Mỹ không phải luật quốc tế
Chúng là luật nội địa có hiệu lực đối với:
-
công dân Mỹ
-
công ty Mỹ
-
tàu treo cờ Mỹ
Không có hiệu lực ép buộc các quốc gia khác nếu không có ủy quyền quốc tế.
Điều này khiến lập luận của Mỹ không đáp ứng chuẩn pháp lý của UNCLOS.
3. Vậy Mỹ có quyền “giữ dầu” hay không?
Trump tuyên bố:
“We keep the oil.”
Đây là phát ngôn chính trị cực kỳ rủi ro vì ba lý do:
🔹 1. Mỹ không có quyền sở hữu “tài sản tịch thu” trên vùng biển quốc tế
Một quốc gia chỉ được tịch thu tài sản nếu:
-
có phán quyết tòa án trong nước (civil forfeiture)
-
tài sản vi phạm luật của quốc gia đó
-
tài sản nằm trong thẩm quyền tài phán của quốc gia đó
Nhưng dầu nằm ngoài vùng tài phán.
🔹 2. Nếu số dầu thực sự thuộc sở hữu tư nhân hợp pháp
→ Tịch thu vô cớ = vi phạm quyền sở hữu tài sản theo luật quốc tế.
🔹 3. Khi Tổng thống nói “giữ lại dầu”, phát ngôn có thể cấu thành
-
wrongful appropriation (chiếm đoạt sai trái)
-
hoặc thậm chí, nếu diễn giải tiêu cực, hành vi giống “piracy-like conduct” (mang tính cướp bóc), dù không đáp ứng định nghĩa pháp lý của UNCLOS.
4. Vụ này khác gì so với các vụ Mỹ tịch thu dầu Iran trước đây?
Dưới thời Trump 1, Mỹ từng tịch thu dầu của 4 tàu Iran nhưng khác căn bản:
✔ Dầu được tịch thu thông qua tòa án liên bang, không phải bằng hành động quân sự
✔ Tàu tự nguyện chuyển về Mỹ hoặc bị ép chuyển hướng bởi công ty vận hành
✔ Không xảy ra ngoài biển quốc tế với lực lượng quân sự
✔ Có đầy đủ hồ sơ chứng minh “vi phạm lệnh trừng phạt”
Trong vụ Venezuela lần này:
-
Không có công bố phán quyết tòa án
-
Không có quy trình pháp lý
-
Bắt giữ bằng lực lượng vũ trang
-
Tuyên bố giữ dầu ngay lập tức
Đây là sự leo thang pháp lý nghiêm trọng và chưa có tiền lệ.
5. Venezuela phản ứng đúng hay sai khi gọi đây là “cướp biển quốc tế”?
Theo UNCLOS, piracy cần:
-
hành vi tư lợi,
-
không mang danh nghĩa quốc gia,
-
sử dụng vũ lực để chiếm đoạt.
Hành động của Mỹ không hoàn toàn phù hợp định nghĩa này vì:
-
Mỹ thực thi dưới danh nghĩa quốc gia
-
Hành động dựa trên lập luận “chống trừng phạt”
Tuy nhiên, Venezuela dùng thuật ngữ “piracy” theo nghĩa chính trị, ám chỉ:
-
sự lạm quyền
-
hành vi cưỡng đoạt tài nguyên
-
vi phạm chủ quyền và luật biển
Về mặt chính trị quốc tế, cáo buộc này có sức nặng, dù không phải định nghĩa pháp lý chính thức.
6. Ý nghĩa địa chính trị
Hành động này tạo ra các hệ quả lớn:
🔥 1. Làm suy yếu chuẩn mực hàng hải quốc tế
Nếu Mỹ có thể chặn tàu thương mại trên biển quốc tế vì lý do trừng phạt nội địa,
→ các cường quốc khác có thể làm điều tương tự.
🔥 2. Tạo tiền lệ cho Iran, Trung Quốc, Nga
Họ có thể biện minh cho các vụ chặn tàu ở Biển Đông, Hormuz, Biển Đen.
🔥 3. Đẩy Venezuela vào vòng tay Nga–Iran
Caracas đã phản ứng mạnh và coi đây là hành vi “chiến tranh kinh tế”.
🔥 4. Gây tổn hại uy tín quốc tế của Mỹ
Luật quốc tế dựa trên nguyên tắc nhất quán.
Nếu chính Mỹ phá lệ, uy tín pháp lý sẽ suy yếu.
7. Kết luận
Hành động bắt giữ tàu và tuyên bố “giữ dầu” của chính quyền Trump:
❌ Không có cơ sở vững chắc theo luật biển quốc tế
❌ Lạm dụng trừng phạt nội địa để biện minh cho hành động trên vùng biển quốc tế
❌ Dễ bị xem là hành vi “chiếm đoạt tài sản” thiếu tính hợp pháp
❌ Mở ra một tiền lệ nguy hiểm, làm suy yếu hệ thống hàng hải quốc tế
❌ Tăng rủi ro địa chính trị và tranh chấp tài nguyên toàn cầu
Trong bối cảnh tỷ lệ các hành động “đơn phương” của Mỹ gia tăng, vụ này là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng:
Luật quốc tế không phải thứ có thể bỏ qua chỉ bằng một tuyên bố chính trị — và hệ quả luôn lớn hơn dự kiến.