Khi một tỷ phú quyết định ai sẽ làm tổng thống

Kể từ cuộc bầu cử năm 2024, Elon Musk đã nổi lên như một trong những cá nhân có ảnh hưởng chính trị lớn nhất tại Hoa Kỳ – không phải vì ông là ứng cử viên, mà vì ông sở hữu ba thứ cực kỳ quyền lực: Tiền bạc, truyền thông, và quan hệ trực tiếp với quyền lực nhà nước.

Trước hết, về mặt tài chính, Musk đã đóng vai trò là nhà tài trợ cá nhân lớn nhất trong toàn bộ kỳ bầu cử năm 2024. Tổng số tiền ông rót vào các tổ chức ủng hộ Trump và Đảng Cộng hòa vượt quá 277 triệu đô la Mỹ – một con số chưa từng có trong lịch sử chính trị hiện đại.

Khoản tài trợ này không chỉ giới hạn trong một quỹ, mà phân bổ qua nhiều ngả: Một phần chảy vào các Super PAC như America PAC, một phần vào các nhóm gây nhiễu loạn truyền thông như Citizens for Sanity, và phần còn lại dùng để tài trợ cho các chiến dịch nhỏ cấp tiểu bang. Mục tiêu rõ ràng: Củng cố nền tảng bảo thủ, chống “chính trị cấp tiến,” và bảo vệ phong trào MAGA.

Tuy nhiên, Elon Musk không giống những nhà tài phiệt chính trị kiểu cũ như Charles Koch hay Sheldon Adelson – những người chủ yếu hoạt động trong bóng tối. Musk công khai quan điểm chính trị, thường xuyên sử dụng mạng xã hội của chính mình để ảnh hưởng trực tiếp đến cử tri MAGA. Việc ông mua lại Twitter (nay là X) đã biến nền tảng này thành một công cụ truyền thông chính trị quyền lực nhất bên ngoài hệ thống báo chí truyền thống. Với hơn 180 triệu người theo dõi, Musk không cần đến CNN hay Fox News – ông tự mình điều khiển dư luận, tung ra các khẩu hiệu cho MAGA, và dẫn dắt cảm xúc của hàng triệu MAGA chỉ bằng một dòng tweet.

Sau khi tiếp quản Twitter, Musk nhanh chóng khôi phục các tài khoản từng bị cấm vì phát tán tin giả, bao gồm các tài khoản của Trump, các nhà truyền bá thuyết âm mưu như Alex Jones, và các nhóm cực hữu khác. Ông cũng trực tiếp chỉ trích Đảng Dân chủ, phê phán chính sách về biến đổi khí hậu, quyền của người chuyển giới, và vai trò của báo chí. Những tuyên bố như “trẻ em 12 tuổi không đủ trưởng thành để lái xe nhưng đủ để đổi giới tính” hay “vaccine là một công cụ kiểm soát dân số” từng được lan truyền rộng rãi trên nền tảng này, tạo hiệu ứng tâm lý lớn trong nhóm cử tri MAGA.

Theo báo cáo từ Pew Research (tháng 2/2025), gần 30% cử tri MAGA nói rằng, họ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ nội dung trên X, và khoảng 1/4 số này cho biết họ đã thay đổi quan điểm hoặc quyết định bầu cử sau khi theo dõi các bài viết được Musk chia sẻ hoặc ủng hộ.

Ảnh hưởng này không phải chỉ mang tính biểu tượng. Trong thực tế, những thông điệp lan truyền từ nền tảng X đã góp phần kích động các cuộc biểu tình của MAGA, các chiến dịch “chống thức tỉnh” (woke) và sự gia tăng của phong trào cực hữu tại nhiều tiểu bang.

Sau khi Donald Trump tái đắc cử vào cuối năm 2024, Elon Musk không chỉ đóng vai trò là nhà tài trợ chiến dịch, mà còn trở thành người cố vấn chính sách trực tiếp trong một cơ quan mới được thành lập “Department of Government Efficiency”.

DOGE được thành lập qua sắc lệnh hành pháp ngày 20 tháng 1 năm 2025, ngay trong ngày Trump nhậm chức lần hai. Cơ quan này có mục tiêu chính thức là “tối ưu hóa hiệu quả chính phủ và loại bỏ lãng phí ngân sách”, nhưng trên thực tế, nó được trao quyền giám sát việc tuyển chọn nhân sự cấp cao, đề xuất các khoản cắt giảm lớn trong chi tiêu liên bang, và thậm chí có ảnh hưởng đến việc phê duyệt các hợp đồng chính phủ. Elon Musk được bổ nhiệm làm “cố vấn danh dự”, nhưng theo các nguồn tin nội bộ, ông có quyền can thiệp ngang với Chánh Văn phòng Nhà Trắng trong một số quyết định nhân sự.

Trong vòng ba tháng đầu năm 2025, DOGE đã đề xuất cắt giảm hoặc đình chỉ gần 400 chương trình liên bang, bao gồm các quỹ hỗ trợ bệnh Alzheimer, các chương trình nhà ở giá rẻ, và cả các khoản trợ cấp liên bang dành cho giáo dục. Một số chính trị gia Đảng Dân chủ lên tiếng chỉ trích rằng: “Chưa bao giờ một tỷ phú lại được trao quá nhiều quyền để định đoạt đời sống hàng triệu người nghèo.”

Không dừng ở đó, Musk sử dụng ảnh hưởng của mình trong DOGE để ưu tiên cấp ngân sách và hợp đồng cho các công ty thuộc sở hữu cá nhân. Điển hình nhất là:

– SpaceX nhận được gói hợp đồng mới từ Bộ Quốc phòng Mỹ để mở rộng dịch vụ vệ tinh Starlink phục vụ quân đội – một thương vụ được ước tính trị giá hàng tỷ đô la.

– Tesla được hưởng lợi từ chính sách thuế mới dành cho “các phương tiện năng lượng sạch sản xuất trong nước,” điều mà các nhà phân tích cho rằng nó được thiết kế để loại bỏ gần như toàn bộ đối thủ ngoại quốc của Tesla như Hyundai, Toyota hay BYD.

Những việc làm này đã dấy lên lo ngại nghiêm trọng về xung đột lợi ích. Nhiều tổ chức giám sát như Campaign Legal Center và Citizens for Responsibility and Ethics in Washington (CREW) đã gửi thư yêu cầu điều tra, cáo buộc Musk sử dụng quyền lực trong việc ra chính sách mới để làm giàu cá nhân.

Đỉnh điểm là vào tháng 5/2025, sau khi một trong những phụ tá cấp cao nhất của DOGE – một sinh viên 19 tuổi tên Edward Coristine, được truyền thông đặt biệt danh là “Big Balls Ed” – bị phát hiện không đủ năng lực điều hành, Musk bắt đầu bị chỉ trích ngay cả từ nội bộ đảng Cộng hòa. Các bài xã luận trên Washington Post và Financial Times mô tả DOGE là “một thí nghiệm thất bại về quản trị bởi những người không hiểu chính quyền hoạt động thế nào”.

Cuối tháng 5/2025, Elon Musk tuyên bố rút khỏi DOGE, với lý do “khác biệt chiến lược với Trump”. Sự rút lui này đến sau khi hàng loạt công ty lớn – bao gồm Apple, Google, và Walmart – đe dọa ngừng hợp tác với các chương trình liên bang có dính dáng đến DOGE, gây sức ép lên Nhà Trắng.

Dù rời khỏi vị trí cố vấn, Elon Musk vẫn duy trì ảnh hưởng gián tiếp qua các Super PAC và nền tảng X, nơi ông tiếp tục phát ngôn, định hướng dư luận, và bảo vệ các chính sách kinh tế thân doanh nghiệp cực đoan.

Trong lịch sử chính trị hiện đại của Hoa Kỳ, không thiếu những nhân vật có quyền lực lớn mà không cần nắm giữ chức vụ công. Những cái tên như George Soros, Charles và David Koch, Sheldon Adelson, hay Michael Bloomberg đã từng dùng tiền bạc và mạng lưới để ảnh hưởng đến chính sách công và bầu cử.

Tuy nhiên, Elon Musk đại diện cho một thế hệ mới của quyền lực tư bản chính trị – một mô hình mà tiền bạc, truyền thông, công nghệ và chính sách giao thoa vào cùng một cá nhân duy nhất.

Khác với George Soros, người tài trợ âm thầm cho các phong trào tự do dân chủ và để các tổ chức phi lợi nhuận hoạt động độc lập, Musk chủ động các phát ngôn chính trị, sử dụng Twitter (nay là X) như một kênh cá nhân để gây ảnh hưởng ngay lập tức. Ông tự mình đăng bài, chế nhạo, châm biếm, công kích, và gần như không cần người phát ngôn hay bộ máy chiến lược. Musk không chỉ tài trợ – ông trở thành trung tâm của các thông điệp chính trị.

Khác với anh em nhà Koch, vốn vận hành một mạng lưới think-tank, nhóm vận động hành lang và các tổ chức pháp lý có kế hoạch lâu dài, Musk hoạt động bộc phát, thiên về cá nhân, phản ứng theo cảm tính, và tạo sóng dư luận bằng những dòng tweet chớp nhoáng. Ông giống như một tổng biên tập kết hợp với một nhà đầu tư mạo hiểm và một chính trị gia, tất cả trong một.

Còn với Sheldon Adelson, một nhà tài trợ lớn của đảng Cộng hòa và phong trào Do Thái chính thống, ông ta không bao giờ kiểm soát truyền thông hay can thiệp vào chính sách kỹ thuật số. Trong khi đó, Musk vừa kiểm soát nền tảng truyền thông (X), vừa điều hành các tập đoàn có khả năng quyết định tương lai của quân đội, internet và năng lượng tái tạo.

Chính vì thế, nhiều nhà phân tích gọi Elon Musk là “tỷ phú toàn diện đầu tiên” trong chính trị Mỹ – người không chỉ chi tiền mà còn kiến tạo thực tế chính trị mới bằng công nghệ và hình ảnh cá nhân.

Khi một người như Elon Musk có thể: Tài trợ không giới hạn cho các chiến dịch chính trị; kiểm soát một nền tảng truyền thông toàn cầu; ảnh hưởng trực tiếp đến chính sách quốc gia và tuyển chọn nhân sự chính phủ, thì câu hỏi đặt ra là: Liệu nền dân chủ có còn thật sự do người dân quyết định không?

Các tổ chức như Brennan Center for Justice, Brookings Institution, và Public Citizen đã đưa ra nhiều báo cáo cảnh báo rằng khi quyền lực tài chính – công nghệ – truyền thông hội tụ vào tay một thiểu số tỷ phú, thì:

– Dư luận bị định hình bởi thuật toán thay vì tranh luận dân chủ.

– Những người không có tài sản khổng lồ bị loại khỏi cuộc chơi chính trị.

– Luật pháp bị bẻ cong để phục vụ cho lợi ích cá nhân của người giàu.

Trong một cuộc phỏng vấn với NPR, giáo sư chính trị Nancy Rosenblum (Đại học Harvard) nhận định: “Nếu chúng ta để Elon Musk trở thành mô hình lý tưởng cho quyền lực chính trị – thì sớm muộn gì, chính trị Mỹ sẽ không còn là một hệ thống dân cử, mà là một trò chơi dành cho giới siêu giàu”.

Hiện tại, ảnh hưởng của Elon Musk vẫn còn phụ thuộc vào:

– Thành công hay thất bại của Trump trong nhiệm kỳ thứ hai.

– Phản ứng từ thị trường, người dùng, và giới đầu tư với các phát ngôn cực đoan và thiên lệch của ông.

– Sự xuất hiện (hoặc không) của những đối trọng truyền thông và công nghệ có thể giữ cán cân công lý.

Sự trỗi dậy của Elon Musk trong chính trị Mỹ là một lời cảnh báo và một thách thức. Nếu chúng ta không đặt ra những giới hạn mới cho việc tài trợ cho tranh cử, kiểm soát truyền thông của mạng xã hội và quy trình cho các hợp đồng của chính phủ, nền dân chủ sẽ dần bị chi phối bởi ý chí của giới siêu giàu.

Điều Musk đại diện không chỉ là sự nổi lên của một cá nhân, mà là một sự tái cấu trúc mối quan hệ giữa vốn, công nghệ và quyền lực nhà nước. Đã đến lúc chúng ta phải đối mặt với thực tế rằng một số ít cá nhân đang sở hữu nhiều quyền lực hơn cả một Quốc hội.

Elon Musk không tạo ra hệ thống này – nhưng ông đã thành thạo về cách thao túng nó. Câu hỏi đặt ra bây giờ là: Chúng ta – những cử tri, nhà làm luật và xã hội dân sự – có đủ can đảm để phản ứng lại không?